18.03.2023, 15:45
470
Жаһандық энергетикалық дағдарыстың ықтимал салдарының бірі – энергетикалық көшу деп аталатын («таза» энергияға) және энергетикалық қауіпсіздік пен базалық жүктеме тұрақтылығының басымдылығының баяулауы. Экологияны ұмытпай, электр қуатының тапшылығын қалай шешуге болады?
Сарапшы мамандардың айтуынша, энергетика саласының тиімділігі мен экологиялық тазалығы озық технологиялармен тығыз байланысты және біз қазіргі заманғы энергетикалық жабдықтарды шығару бойынша әлемдегі жетекші өндіруші ретінде бұл міндеттерді қатар шешуге болатынын және қажет екенін жақсы түсінеміз.
Өнеркәсіптік қуаттарды жаңғырту және жаңа заманауи электр станцияларын салу бүгінгі таңда Қазақстанның энергетика саласының басым бағыты екені анық. Ең ірі нысандары өткен ғасырдың 60-жылдары салынған еліміздің энергетикалық инфрақұрылымының тозуы салдарынан республикада апаттар жиілеп, электр қуатының үзілуіне және электр қуатының үзілуіне алып келеді. Коммуналдық саладағы генерациялайтын жабдықтың тозуы орта есеппен 70%-ға жетеді. Бұл проблемалар дереу және тиімді шешімді қажет етеді.
General Electric (GE) ТМД президенті Бела Ференцци: "Қазақстанның энергетикалық ландшафтының ерекшеліктерін және энергияның негізгі отыны ретінде газдың болуын ескере отырып, орта мерзімді перспективада газ өндіру іс жүзінде баламасы жоқ сияқты. Бұл негізгі қуат тапшылығы мәселесін жоюға және көмірден газға көшумен байланысты зиянды шығарындыларды азайтуды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді", — деген пікір білдірген болатын.
Энергетика саласының маманы Әсер Наурызбайұлы:
— Газдың пайда болуы көмірмен салыстырғанда СО2 шығарындыларының екі есе азаюын қамтамасыз етеді, сонымен қатар көмірдің жануынан пайда болатын атмосферадағы РМ2,5 бөлшектерінің концентрациясының айтарлықтай төмендеуін қамтамасыз етеді. Және газбен жұмыс істейтін электр станцияларының негізгі артықшылықтарының бірі олар сенімді бөлінген электр қуатын қамтамасыз етеді — бұл ең жоғары жүктеме кезінде, сондай-ақ жаңартылатын энергияны пайдалану кезінде желінің тұрақтылығы үшін өте маңызды. Газдың маңызды рөлі бүкіл әлемде мойындалған, Қазақстанда да мұны өте жақсы түсінеміз – табиғи газдан электр энергиясын өндіру үлесін ұлғайту мақсаты саланы дамытудың мемлекеттік стратегиясында айқындалған 25%-ға жетеді (2030 жылға қарай).
Бүгінгі таңда ең тиімді шешімдер — бұл қоршаған ортаны қорғау өнімділігін айтарлықтай жақсартатын, көбірек қуат (бірдей көлемде 50% дейін) өндіру үшін буды қалпына келтіретін біріктірілген циклді қондырғыларға негізделген ЖЭС қондырғылары. Аралас циклді қондырғыларды салу қымбатырақ, бірақ жабдықтың бүкіл өмірлік циклі бойына отын шығынын азайтуды қамтамасыз етеді және сәйкесінше тұтынушылар үшін электр энергиясының төмен бағасын қалыптастыруға ықпал етеді. Қазақстан көмір өндіруді жоспарлы түрде тоқтату аясында 2025 жылға қарай жыл сайын шамамен 1600 МВт, ал 2026-2040 жылдар аралығында жылына 850-ден 1000 МВт-қа дейін жаңа генерациялау қуатын қажет етеді.
Қазақстан Президенті ел үкіметіне 2022-2025 жылдар аралығында оңтүстік өңірлердегі аса қажет ететін аймақтарды электр энергиясымен үздіксіз қамтамасыз ету үшін жалпы қуаттылығы кемінде 1000 МВт құрама циклді стансалар салу жобаларын іске асыруды тапсырды.
Мысалы, Қызылорда қаласындағы қуаттылығы 240 МВт жаңа жоғары тиімді ЖЭС стансасы өңірдің энергетикалық жүйесінің негізгі элементі болып, оны алдағы онжылдықтардағы электр және жылу энергиясы тапшылығынан арылтады, сонымен қатар экологиялық көрсеткіштерді айтарлықтай жақсартуға ықпал етеді. Бұл Қазақстандағы жалпы пайдалану үшін біріктірілген газ қондырғыларын пайдаланатын бірінші заманауи энергетикалық жоба.
Қазақстанның энергетика саласын дұрыс бағытта дамытуға ұмтылу – мамандандырылған жеке инвесторларды тарта отырып, халықаралық тәжірибеде қабылданған нарықтық механизмдер мен бәсекелестік процедураларға негізделген, олар бірлесіп ашық бәсекелестік үшін жағдай жасайды. Әрбір нақты жағдайда электр энергиясына және учаскенің параметрлеріне қажеттілік негізінде пайдаланылатын технологияны бәсекелестік таңдау жобаның бүкіл өмірлік циклі бойынша тиімділігінің кілті болып табылады, бұл өз кезегінде өндірілген электр энергиясының өзіндік құнына және оның бағасына тікелей әсер етеді.
Қызылордадағы ЖЭС-ға арналған тендердің өтуі жақсы мысал. Жобаның техникалық-экономикалық параметрлері (техникалық-экономикалық негіздеме) және әлеуетті жеткізушіге қойылатын талаптар инвесторлардың жабдықтың техникалық конфигурациясы тұрғысынан таңдау мүмкіндігіне ие болу үшін кеңейтілді. Соның нәтижесінде Қызылорда облысының тұрғындарын ұзақ жылдар бойы қолжетімді бағамен жарық пен жылумен қамтамасыз ететін тиімді жұмыс істейтін бұл жобаның ең жақсы және сенімді технологиясын анықтауға мүмкіндік туды.
Қазір Қазақстанда жалпы қуаты 5 ГВт-қа дейінгі 5-6 электр станциясының жобалары дайындалуда. Қазірдің өзінде бастапқы кезеңдер – алдын ала техникалық-экономикалық негіздемелер мен техникалық-экономикалық негіздемелер – бәсекені жасанды тарылтуға жол бермеу үшін конкурстық рәсімдер мен бағалау формулаларының ашықтығын қамтамасыз ету қажет. Бұл, шын мәнінде, әлемде жалпы қабылданған тәсіл, ол техникалық және экономикалық параметрлер бойынша да ең жақсы шешімді таңдауға және электр энергиясының төмен құнын, демек, тұтынушылар үшін төмен тарифті алуға мүмкіндік береді. Осы жобалар үшін технологияларды таңдаудың ашық және бәсекеге қабілетті тәсілі болашақта Қазақстанның энергетикалық секторының тиімділігін арттыру үшін маңызды болады.
Алдағы онжылдықтарда терең энергияны көмірқышқылсыздандыру мақсаттарына қол жеткізу әлі де әзірленіп жатқан және әлі енгізілмейтін технологияларға байланысты болады. Бүгінде салынып жатқан сутегін пайдаланатын отын қоспаларында жұмыс істейтін электр станциялары АҚШ, Австралия және Қытайда орналасқан. Сутегі отыны, сондай-ақ көміртекті жинау, қайта өңдеу және сақтау жүйелері алдағы онжылдықтарда газ өндіруге энергия алмасуының драйвері болуға мүмкіндік береді.
ҰҚСАС ЖАҢАЛЫҚТАР
