18.03.2023, 09:45
967
Байқоңыр қаласының тұрғыны, өнертапқыш Сәбит Жанболған көшет отырғызуға арналған гибридті пилотсыз дирижабль жасады, оның көмегімен Қазақстанды миллиардтаған мәдени өсімдіктермен «абаттандыруға» болады.
БҰҰ-ның климаттың өзгеруі жөніндегі үкіметаралық тобы климаттық апаттың алдын алу үшін шығарындыларды азайтудың маңыздылығы туралы ескертетін баяндамасын жарияланды. Баяндамада қазірдің өзінде бүкіл әлемде экологиялық апаттарға әкеліп соқтырған температураның көтерілуіне антропогендік шығарындылар себепкер болып табыланыты даусыз екені айтылған. Авторлар әзірге ауыл шаруашылығы мен көліктен энергетика мен құрылысқа дейінгі барлық секторлардағы осы онжылдықта шығарындылардың айтарлықтай төмендеуі ғана өзгеріс жасай алатынын түсіндірді. Сонда да мемлекеттер көбірек ағаш отырғызу және бір ғасырдан астам өнеркәсіптік қызметтен кейін атмосфераға шығарылған көмірқышқыл газының бір бөлігін жоюға болатын технологияларды әзірлеу бойынша күш-жігерді арттыруға тырысып жатқаны анық.
Сол сияқты, Қазақстан Республикасы Президентінің 2020 жылғы жолдауындағы «Бес жыл ішінде орман қорында 2 миллиардтан астам, елді мекендерде 15 миллионнан астам ағаш отырғызылады» деген сөздері де есімізде.
Жыл сайын әлемде ағаштар саны 6 миллиардқа азаяды, бұның себебі негізінен ағаштарды қолмен отырғызу өте баяу жүргізілетіндіктен, механикаландырылған отырғызу, әсіресе жер бедері қиын аудандарда тиімсіз саналады.
– Ал «Көшет отырғызуға арналған гибридті пилотсыз дирижабль» жобасы бұрыннан бар көгалдандыру әдістеріне жақсы қосымша бола алады, ол қазірдің өзінде патенттелген, – дейді Сәбит Жанболған. – Бұл жоба кең-байтақ аумақтарға, соның ішінде "қиын" аймақтарға биіктіктен, аз шығынмен көшеттерді жаппай роботпен отырғызуға мүмкіндік береді. Өсіп келе жатқан азық-түлік дағдарысы ауыл шаруашылығын жеделдетілген цифрландыруға ең күшті мотивация болып табылады, бұл жоба жасанды интеллектті пайдаланатын роботтық кешен ретінде «ақылды» агроөнеркәсіптік секторда дәл егіншілікке жарамды болмақ.
Гибридті пилотсыз дирижабль квадрокоптермен диск тәрізді дирижабль гибриді болып табылады. Гибридті дирижабльдің диск тәрізді формасы қатты жел жүктемесі кезінде «желкенділігіні» азайтады және деңгейлі ұшу кезінде қосымша аэродинамикалық көтеруді жасайды. Сутегімен толтырылған дирижабль қосымша аэростатикалық көтеруді жасайды, тұтастай алғанда бүкіл құрылымды жеңілдетеді.
Гибридті дирижабльда диск тәрізді қабықтың үстіңгі бетінде орналасқан пленкалы күн панельдерімен жұмыс істейтін төрт қос бұрандалы тұрақты ток электр жетектері бар; құрылымның төменгі бөлігінде пневматикалық тірек-амортизаторлар бар, оларға ілінісу механизмі арқылы капсулалары бар контейнерлерге арналған алынбалы кассеталар бекітіледі. Гибридті дирижабльдің қаңқасы және капсулалық контейнерлерге арналған алынбалы кассеталар алюминий профильдерінен жасалған.
Дирижабль автоматты кассеталық байланыстыру-ажырату механизмімен, көшеттері бар капсулаларды бір уақытта түсіруге арналған құрылғымен, навигациялық жүйелермен, бейнебақылаумен, басқару блогымен және ықшам батареялармен жабдықталған.
«Егер барлық жұмыс тек шуақты ауа-райында жүргізілсе, онда гибридті дирижабльдің құнын төмендетіп, салмағын азайту үшін негізгі батареялардан бас тартуға болады, бұл жағдайда үздіксіз жұмыс істеу ұзақтығы тек қана күн сәулесі бар уақытпен шектеледі», — дейді жоба авторы:
— Гибридті дирижабльді қашықтан оператор немесе жасанды интеллект арқылы роботтық жүйе басқара алады. Жергілікті желілерге қосылған роботты гибридті дирижабльдер адамның араласуынсыз көшет отырғызуға қолайлы аумақтарды қашықтықтан зондтауды жүзеге асыра алады, көшеттерді биіктіктен үздіксіз жаппай отырғызуды жүзеге асыра алады, көшеттердің тіршілік ету жылдамдығын, топырақ ылғалдылығы деңгейін үздіксіз қашықтықтан бақылауды жүзеге асыра алады. Бастапқы базадағы тәлімбақтар тек капсулаларды контейнерлерге толтыруды, содан кейін контейнерлерді кассетаға салуды қамтамасыз етеді — бұл процестердің барлығын роботтандыруға болады.
Көшет капсуласы қоректік субстрат пен көшеттен тұратын перфорацияланған жұқа төмен көміртекті болаттан жасалған төңкерілген қуыс конус болып табылады. Гибридтік дирижабль келесідей жұмыс істейді: бастапқы негізде немесе орман питомнигінде гибридті дирижабль тірек бөлігімен түсіріліп, біріктірілген арнайы кассетаға көшет капсулалары бар контейнерлер орнатылады, содан кейін ол жүкпен бірге көтеріледі және жүреді. Орман екпелері аймағына, онда берілген координаттар бойынша ол бір мезгілде есептелген биіктіктен барлық капсулаларды түсіреді. Бастапқы орнына оралғаннан кейін гибридті дирижабль бос кассетаны ажыратып, толық кассетаға қосылады. Ағызудың биіктігі топырақтың құрылымы мен ылғалдылығына байланысты; «бомбалау» әдісімен жерге бекітілген капсуланың металл қаптамасы топырақта қарқынды коррозияға ұшырап, оны қосымша микроэлементтермен қоректендіреді, ал көшет тамырлары алдын ала тесілген тесіктер арқылы өсе бастайды.
Сондай-ақ суды үнемдеу үшін көкөніс және бақша дақылдарының көшеттерін, күріш көшеттерін биіктіктен отырғызуға болады. Ондаған және жүздеген гибридтік дирижабльдердің өнімділігі тек дайын отырғызу материалының мөлшерімен шектеледі.
Гибридті дирижабль арнайы көбік капсулаларымен нүктелік әуе өрт сөндіру құралы ретінде де, ал әскери мақсатта — дыбыссыз әуе барлау және жеңіл пилотсыз бомбалаушы ретінде пайдаланылуы мүмкін.
– Айтпақшы, пилотсыз дирижабль өзендердегі мұз кептелістерін, таулардағы қар көшкіндерін нүктелік бомбалауда, ғылыми мақсаттағы ғылыми-зерттеу техникасын түсіруде өте тиімді, — деп түсіндіреді өнертапқыш. – Оны қоршаған ортаның егжей-тегжейлі жедел мониторингі үшін, өнімділік карталарын, агроландшафт карталарын және жедел ақпаратты қашықтан жинаудың басқа түрлерін құрастыру үшін пайдалануға болады.
Дәл егін шаруашылығымен, гибридті дирижабльдермен, дәлірек айтсақ, оларды басқаратын жасанды интеллект егістіктерден, бақшалардан және егістік алқаптарынан мониторинг деректеріне сүйене отырып, топыраққа қай жерде, қашан және қанша қоректік заттарды қосу керектігін шешеді.
Тыңайтқыштарды сараланған енгізу үшін түйіршікті тыңайтқыштарға арналған арнайы капсулалар және сұйық консистенцияға арналған арнайы бүріккіштер қолданылады.
Тек күн энергиясымен жұмыс істейтін жоғары технологиялық, төмен бюджеттік ұшқышсыз гибридті дирижабльді жаппай өндіру және пайдалану ауыл шаруашылығын цифрландыру үдерісін жылдамдатады. Ауыл шаруашылығында әуе боттарын пайдалану жердегі агроботтарды бірыңғай цифрлық агротехнологиялық платформа ретінде дамытуға ықпал етеді. Қазіргі уақытта қой шаруашылығының басты проблемасы, мысалы, бақташылардың жетіспеушілігі, ал гибридтік дирижабль жылқыны қажет етпейтін, шаршамайтын, шаршамайтын ұшқышсыз бақташы-бот үшін тамаша цифрлық платформа бола алады.
ҰҚСАС ЖАҢАЛЫҚТАР
