16.03.2021, 16:00
1457
Қазақстан ядролық қаруға тыйым салу және ядролық қауіпсіздікті қамтамасыз ету қозғалысының әлемдік көшбасшыларының бірі болып саналады. 1990 жылдардың басында Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін, ел қарусызданып, сол кездегі көлемі бойынша төртінші ядролық арсеналынан бас тартты. Қазақстан ядролық қаруды таратпаудың белсенді жақтаушысына айналды, бұл біздің еліміздің осы күнге дейін атқарып келе жатқан рөлі.
Қазақстанның тарихи тағдыры мен ядролық мәселе ұзақ уақыт бойы өзара тығыз байланысты болды. Қазақстанда бүкіл уран қорының төрттен бір бөлігін құрылды. 1949 жылы қазақ даласы алғаш рет атом қаруын сынаған сәттен бастап дүр сілкінді. Семей полигоны мен оның зерттеу базасы Кеңес Одағындағы «Отанның ядролық ракеталық қалқаны» деп мақтанышпен аталды. Бірақ мұндай қауіпсіздіктің, ең алдымен, қазақ халқы үшін бағасы тым жоғары болды.
Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Қазақстан стратегиялық зерттеулер институтының директоры Зарема Шаукенова:
— Ядролық мәселелер әрдайым Қазақстанның сыртқы саясатының маңызды элементі болып қала береді. Біздің еліміз АҚХА-нің қызметіне және Ядролық қаруды таратпау туралы шарттың барлық конференцияларын өткізуге белсенді түрде қатысады. Ядросыз аймақ Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Түрікменстан және Өзбекстанды қамтиды. Семей шартына сәйкес қатысушы мемлекеттер аймақта ядролық қару мен оның компоненттерін, немесе басқа ядролық жарылғыш құрылғыларды өндіруге, сатып алуға және орналастыруға тыйым салуға міндеттенген. Бірқатар сипаттамалары бойынша Орталық Азияның ядролық қарудан азат аймағы толығымен құрлықта және Солтүстік жарты шарда орналасқан бірегей аймақ болып табылады.
Осы арқылы Елбасы бастаған Қазақстанның ауқымды жаһандық бастамалар көтеруге толық моральдық құқығы бар екенін атап өту керек. Тұңғыш Президент Н. Назарбаев ядролық қарусыздануға ерекше үлес қосқан, күн тәртібін әрдайым жаңа бастамалармен байыта отырып, құрметті қонақ ретінде қатысатын ядролық қауіпсіздік жөніндегі барлық жаһандық саммиттерде Қазақстан осы бағыттағы өзінің белсенді саясатын жалғастырып келеді.
Ядролық қарудан азат әлемге қол жеткізу туралы БҰҰ Бас декларациясы Қазақстанның бастамасымен 2015 жылдың 8 желтоқсанында БҰҰ Бас Ассамблеясының 70-сессиясында қабылданғанын атап өткен жөн. Бұл қарарға әр түрлі континенттер мен аймақтық топтардың 35 мемлекеті, соның ішінде бізге жақын Беларуссия да қолдау көрсетті.
Ядролық қарусыз әлемге қол жеткізу жөніндегі жалпыға бірдей бұл декларация:
• ядролық қаруды оларды қолдану немесе қолдану қаупіне қарсы жалғыз абсолютті кепілдеме ретінде толығымен жою;
• ядролық қаруды толық жоюды көздейтін көпжақты және заңды күші бар құжатты қабылдау;
• ядролық қаруды жасау, техникалық қызмет көрсету және жаңарту кезінде қолданылатын адами және экономикалық ресурстар бағытын насихаттайды.
•Декларация әлем қоғамдастығын бейбітшілік пен қауіпсіздікті нығайту, тұрақты даму және миллиондаған адамдарды кедейліктен шығару мақсаттарына бағыттайды;
• ядролық қаруды кез-келген қолданудың апатты гуманитарлық салдарымен байланысты халықаралық құқық нормаларын, оның ішінде халықаралық гуманитарлық құқық нормаларын сақтауды көздейді.
БҰҰ Бас Ассамблеясының қарарының қабылдануы Қазақстанның Тұңғыш Президенті Н.Назарбаевтың тәуелсіз сыртқы саяси бағыты мен оның әлемдегі позитивті қабылдауының тағы бір дәлелі болды.
2016 жылы Астанада Семей полигонының жабылуының 25 жылдығына арналған және Қазақстанның антиядролық саясатын жүзеге асыруға көмектесуге арналған «Ядролық қарусыз әлем құру» халықаралық конференциясы өтті. Бірқатар мемлекеттердің президенттері мен премьер-министрлері, БҰҰ, АҚХА сияқты халықаралық ұйымдардың өкілдерінен бастап, қазіргі және бұрынғы жоғары деңгейдегі әлемдік саясаткерлер қатысқан осындай қарусыздану процесіне айтарлықтай үлес қосқан ядролық қозғалыстар мен әлемдік деңгейдегі ғалымдар қатысуымен өкілдік форум шақыру қажеттігі айқын. Конференция нәтижесінде «Ядролық қарусыз әлем құру» қарары қабылданды, онда Қазақстанның ядролық қарусыздану үдерісіне қосқан үлесі атап өтілді және нақты шаралар жиынтығын жүзеге асыру арқылы ядролық қарусыздануға шақырылды. Елбасының жұмысын жалғастыра отырып, ҚР Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев 2019 жылдың 28 тамызында Нұр-Сұлтанда өткен үлкен халықаралық конференцияға қатысты.
Қорытындылай келе, әлемдік энергетика мен геоэкономикада болып жатқан өзгерістер болашақта әлемдік істердегі ядролық фактордың рөлі артуына мүмкіндік беретіндігін айту керек. Бұл үдеріс әлемдегі уран қорының 20-25%-ы, қалдық ядролық инфрақұрылымы және ядролық өнеркәсіптік қондырғылары мен технологиялары бар, ядролық саладағы ықтимал өте маңызды ойыншы болып табылатын Қазақстанға әсер етпей қоймайды; Еуразияның орталығында екі ресми және екі бейресми ядролық державаларға іргелес маңызды геосаяси позицияны иеленді.
Сайып келгенде, басқа мемлекеттер сияқты, Қазақстанның да мақсаты – келер ұрпаққа қауіпсіз және ядросыз әлем қалдыру.
ҰҚСАС ЖАҢАЛЫҚТАР
