«ӘЛЕМДІК ЖӘНЕ ДӘСТҮРЛІ ДІНДЕР ЛИДЕРЛЕРІ СЪЕЗІНІҢ НЕГІЗГІ БАСЫМДЫҚТАРЫНЫҢ БІРІ - ҚОҒАМНЫҢ РУХАНИ ҚАУІПСІЗДІГІ»

Бүгінгі таңда әлеуметтік кеңістік қоғамдағы жағымды ғана емес, жағымсыз құбылыстарды (арақ құмарлық, нашақорлық, қылмыс, сыбайлас жемқорлық, терроризм) тудыратын әлеуметтік-саяси, қаржылық-экономикалық, мәдени-тарихи, моральдық-құқықтық қатынастарды сипаттайтын қоғамдық қатынастардың көп өлшемді және көп векторлы дамуының диалектикасын білдіреді.

Қазіргі қоғамның рухани қауіпсіздігі тарихты, саясатты, құқықты, халықтың менталитетін, әлеуметтік-мәдени үстемдікті, діни аспектіні, рухани мәдениеттің ажырамас бөлігі болып табылатын саяси мәдениетті органикалық түрде қамтиды. Қазіргі жағдайда жеке тұлғаның көптеген әрекеттері ақпараттық қоғамда болып жатқан процестерден туындаған психикалық ерекшеліктердің ақпараттық ағындарымен өзгерген қарама-қайшы моральдық, мәдени және әлеуметтік стандарттарға негізделген.Тарихи тұрғыдан алғанда, «қауіпсіздік» категориясы әрқашан адамның өмірін, оның физикалық тіршілігін, қазіргі шындықтағы рухани экзистенцияның белгілі бір деңгейін қамтамасыз ету тәжірибесімен байланысты болды. Адамның өзін, шығу тегін, мүмкіндіктерін, мақсатын, сыртқы әлеммен қарым-қатынас тәсілдерін білуге деген ұмтылысы оның өзін-өзі тануының оянуымен бірге пайда болды және ежелгі дәуірге кетеді. Сондықтан қазіргі қоғамда қоғамның рухани саласын сақтауға және дамытуға мүмкіндік беретін қауіпсіздікке қатысты мәселелерге баса назар аудару қажет. Қоғамдық қатынастардың дамуы қоршаған ортаның қауіпті өзгеру сипатымен тікелей байланысты, осылайша жеке тұлға мен әлеуметтік топтардың тұрақсыз көзқарасын қалыптастырады. Қауіпсіздік-бұл жеке адамнан да, белгілі бір топтан да деңгейдегі кез-келген тірі жүйелік ұйымның ерекше қасиеті.

Қауіпсіздік басымдықтары бейімделгіш биологиялық немесе әлеуметтік (діни, жалған діни) қызмет негізінде қалыптасады, көбінесе қаржы-экономикалық факторлармен және саяси мәдениетпен анықталады. Бұл жағдайда қауіпсіздік қауіпті бейтараптандыру қаупінің алдын алу және азаматтарды, қоғам мен мемлекетті қорғауды қамтамасыз ету бойынша мақсатты қызметтің (рухани қауіпсіздік саласындағы) нақты, толық анықталған нәтижесі болып табылады. Қазіргі жағдайда мемлекеттік идеология дағдарысы, құндылық жүйесінің бұзылуы немесе деформациясы және соның салдарынан насихаттық сипаттағы ақпараттық әсерлерді барабар бағалау критерийлерінің болмауы сияқты факторлар ерекше маңызға ие; жеке, топтық және бұқаралық санаға әсер етудің жаңа құралдарының, оның ішінде БАҚ ақпаратын берудің жаңа технологиялары мен нысандарының тұтас арсеналының пайда болуы; Қазақстанның ұлттық және мәдени-тарихи құндылықтары мен дәстүрлерінің ықпалын әлсірету және мәдени-тарихи дәстүрлерге немесе экстремистік діни ағымдарға жат батыстық бұқаралық мәдениеттің қоғамдық санасына ықпалын күшейту; мемлекеттің маңызды әлеуметтік – мәдени институттарының-ғылым, білім, тәрбие және мәдениеттің рөлін әлсірету.

Рухани қауіпсіздік-бұл адамның өмір сүруін және қоғамның прогрессивті дамуын қамтамасыз етіп қана қоймай, сонымен қатар коммуникативті мәдениеттің, біртұтастық пен мифологияның, қолданыстағы әлеуметтік кеңістіктің жаңартылған ақпараттық әсеріне және әртүрлі векторлық көріністеріне диалектикалық қозғалысқа ықпал ететін сапалы жүйелік қасиет. Қауіпсіздікке деген қажеттілік қазіргі қоғамның рухани экзистенциясын алдын-ала анықтайтын инстинкттер, шартты рефлекстер, әлеуметтік нормалар, ережелер мен көзқарастар негізінде қалыптасады.

Тарихи даму процесінде адам өзін – өзі сақтау үшін мағыналық қалыптастырушы элементтер құрды: мәдениет элементтері (менталитет) - тіл, жазу, дін, өнер, ғылым, білім, адамгершілік, құқық; әлеуметтік элементтер-әлеуметтік иерархия, бірлестіктердің әртүрлі формалары, әлеуметтік қатынастар; саясат элементтері-мемлекет, билік, күш құрылымдары; экономиканың қажетті элементтері – өндіріс түрлері, қаржы, нарық.

Соңғы онжылдықта пайда болған дәстүрлі қауіпсіздік түсінігінің шектеулілігі көптеген зерттеушілерді қалыптасқан идеяларды сыни тұрғыдан қайта қарауға итермеледі. Біріншіден, қауіпсіздікті қауіпсіздікпен сәйкестендіру әлеуметтік-саяси процестер теориялық тұрғыдан емес, саяси тұрғыдан қарастырылған әдіснамалық тәсілдің нәтижесі болып табылады. Екіншіден, қауіпсіздікті қорғаумен сәйкестендіру қауіпті салдарға әкелуі мүмкін. Үшіншіден, қауіпсіздікті тек қауіпсіздікке дейін төмендетуге болмайды. Мысалы, жақында жаһандық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің негізі жетекші ядролық державалардың зымыран-ядролық шабуылдан қорғалмау жағдайын сақтау болды. Төртіншіден, қауіпсіздік дефинициясын жеке адамның, қоғамның және мемлекеттің мүдделері саласымен шектеу анықтаманың әмбебаптығын емес, ерекшелігін көрсетеді, нәтижесінде заңда бекітілген дефиниция қауіпсіздіктің мәнін ашпайды. Бір жағынан, рухани қауіпсіздікті зерттеу қауіпсіздік саласы туралы эмпирикалық білімді кеңейту және тереңдету арқылы жүзеге асырылуы мүмкін, екінші жағынан, біздің қауіпсіздік туралы идеяларымыз, ең алдымен, адамның және қоғамның ішкі өмірінің белгілі бір жағдайын білдіреді.

Егер адам қауіпсіз өмір сүруге бағдарланған болса, қоғамды сақтауға тырысады және керісінше, егер қоғам оған қауіпті өмір сүру жағдайларын жасаса, әсіресе егер ол ақпараттық әсер ету арқылы шығарылса, қазіргі заманғы коммуникациялық технологиялар арқылы таратылса, азаматтың қызметі жойқын болады.

Тойматаев Дәурен Болатұлы

РАТТ мүшесі