Алматы жастары арасында суицидтің алдын алу жұмыстарының маңызы

Жастар психикалық ауруды стигматизациялау себебінен кәсіби көмекке жүгінбейді және сол себептерге байланысты өз құрдастарына жүрек мұңын ашудан қорқуы мүмкін. Жасөспірімдер үшін суицидтің алдын алу стратегияларын тиімді және мәдени тұрғыдан қолайлы етуге ұмтылу үшін қоғамның суицидке деген көзқарасын ескеру маңызды. Бұған қоса, суицидті бастан өткерген қауымдастықтар, отбасылар немесе жеке адамдар бастан өткерген қайғыны ескеру өте маңызды. Психикалық денсаулық физикалық денсаулықтан ажырағысыз және адам құқықтарымен тығыз байланысты. Нашар психикалық денсаулық балалар мен жасөспірімдердің физикалық денсаулығына және дамуына әсер етуі мүмкін. Сонымен қатар, суицидтік мінез-құлық және қауіп факторлары бойынша зерттеулердің саны артып келеді және суицид деңгейі жоғары бірқатар елдерде суицид деңгейін төмендетуде тиімді алдын алу бағдарламалары табысты нәтиже беруде..

Психикалық денсаулық орталығының наркологиялық қызметінің психологтары Алматы қаласы Білім басқармасымен бірлесіп педагогтар, психологтар мен кураторлар арасында кәмелетке толмағандар арасындағы суицидтік мінез-құлықтың алдын алу тақырыбында семинарлар жиі өткізіп тұрады. Бұл бағдарламаның мақсаты ата-аналар, құрдастар, басқа адамдар және жалпы әлем арасында, өзімен салыстырмалы түрде тұрақты қарым-қатынасты саналы түрде құру және оған қол жеткізу процесі ретінде мектеп оқушылары мен колледж студенттерінің өмірге оң бейімделуін қалыптастыру болып табылады.

Осындай іс-шаралар барысында психологтарға қауіп тобындағы балалармен жұмыс істеу бойынша ұсыныстар мен өз-өзіне қол жұмсаудың кез келген түрін басынан өткерген қаламыздың кез келген тұрғыны хабарласа алатын сенім телефонының байланыс деректері беріледі.

Өз-өзіне қол жұмсаудың себебі – жасөспірімдердің психологиялық жағдайы. Жылдам жетілу, психосексуалдық даму, гормоналды тұрақсыздық, мүмкін болатын алғашқы махаббаттар, сыртқы түрдегі өзгерістер — мұның бәрі өсіп келе жатқан адамның шешуі қиын мәселелермен байланысты болуы мүмкін. Көбінесе жасөспірім жағдайдан шығудың жолын көрмейді. Сонда жасөспірім өлгісі келгендіктен емес, бұл мәселемен қалай өмір сүретінін білмегендіктен, одан құтылғысы келетіндіктен, қалай өлемін деген ойлар туындайды. Бұл жерде басқа факторлар да әсер етуі мүмкін: құрдастарынан оқшаулану және қарым-қатынастағы қиындықтар, өз-өзіне күмәндану… Өкінішке орай, ата-ана мен жасөспірім арасындағы қарым-қатынас пен өзара әрекеттесу кейде бұл кезеңде өте жақсы нәтиже бермейді. Жасөспірім өзін ата-анасының қамқорлығынан босатуға тырысады, сондықтан ол өзінің ішкі әлемін араласудан қорғайды, ол оны алаңдатқанның бәрін оларға айтпайды. Ата-аналар да баласына біршама үстірт қарап, оның ішкі қиындықтары мен қиын тәжірибесі жоқ деп ойлауы мүмкін. Сондықтан, болған оқиғаның ата-ананың көкірегі ояу болғанын, ешнәрседен күдіктенбегенін қайғылы оқиғадан кейін жиі көреміз.

Ал ата-анасының қасында тұрған баланың ішінде өте күрделі де қиын ішкі процестер жүріп жатқаны, бірақ олар мұны көрмегені белгілі болды. Көбінесе бұл толық емес отбасыларда болады, онда анасы күн көруі керек, сондықтан оның баламен толық араласуға уақыты болмайды.

Соңғы жылдары дүние жүзінің дәрігерлері мен зерттеушілерінің назарын суицид проблемасы аударып отыр, бірақ бұл бағытта жүргізіліп жатқан жұмыстарға қарамастан, өлім-жітім деңгейі әлі де айтарлықтай жоғары болып тұр. ДДҰ мәліметінше, жасөспірімдер арасындағы суицид көрсеткіші жоғары болып отыр.

Біздің еліміз соңғы 10 жылда бұл көрсеткіш бойынша жетекші орындардың бірін иеленіп келеді. Алматыда суицидтің алдын алу үшін қандай шаралар атқарылуда?

Just Support қорының атқарушы директоры Светлана Богатырева еліміздегі жасөспірімдер арасындағы суицидтің статистикасын келтіріп, Just Support жеке қорының мамандары әзірлеген, елімізде 2016 жылдан бері жүзеге асырылып келе жатқан Soul Games жобасына тоқталды:– Біздің қор олар үшін бұл үшін қажетті барлық дағдыларды меңгеруі үшін кәсіби даму бағдарламасын жасады, өкінішке орай, олар университеттерде оқытылмайды. Біз Израильден сарапшылар тарттық және қазіргі уақытта бізде отбасымен және жасөспірімдермен жұмыс істеудің бекітілген авторлық бағдарламасы бар, біз оны Алматыдағы мектептерге таратуды бастадық, қазір 30-ға жуық мектеп қамтылған. Біз мектеп психологтарын арнайы сабақтар – ата-аналар мен жасөспірімдер топтарын өткізуге дайындаймыз, онда отбасылар балалар үшін де, ата-аналар үшін де тегін көмек алады. «Samruk-Kazyna Trust» қорының бізге білім беру жағынан көп нәрсе беретінін, грант иегерлері үшін семинар-тренингтер мен кеңестер ұйымдастырылатынын атап өтемін. Яғни, жобаны жүзеге асыруға қаражат алып қана қоймай, әлеуметтік кәсіпкерлікті де үйренеміз.

Алматы қаласы Білім басқармасының Мемлекеттік ғылыми-техникалық білім беру орталығының бөлім бастығы Венера Қоқанова:

– Мен «Just Support» қорының 2018 жылдан бері ұсынып келе жатқан мектептердегі біліктілігін арттыру және жұмыс бағдарламасымен таныспын, өзім де сол бойынша білім алдым. Мен мұны тиімді және жасөспірімдер мен олардың ата-аналарына практикалық пайда әкеледі деп санаймын. Білімді мамандар жұмыс істейтін оқу орындарында осы уақыт ішінде өз-өзіне қол жұмсау әрекеттері немесе жағдайлары орын алмаған. Мұғалімдер бағдарламаның нәтижелері бойынша балалардың 40%-ы алғашқы екі айда айтарлықтай өзгеретінін, қалғандары бақылауда екенін атап өтуде. Педагог психологтарды даярлауды ұйымдастыруға көмектесеміз, — дейді.

Тиімді алдын алу шаралары жеке қауіп факторларына ғана емес, сонымен қатар кешенді және ұзақ мерзімді ұлттық алдын алу жоспарының бөлігі болуы керек. ЮНИСЕФ сарапшылары қазақстандық қоғамға, оның ішінде психиатрларға, психологтарға, мектеп қызметкерлеріне, полицияға, жедел жәрдем қызметкерлеріне, медицина қызметкерлеріне және қоғам өкілдеріне, соның ішінде жасөспірімдерге жалпы психикалық денсаулық, атап айтқанда, суицид туралы көбірек ақпарат қажет деп санайды. Сондықтан мамандар жасөспірімдерге келесі профилактикалық бағдарламаларды ұсынады:

•  Біріншіден, психикалық денсаулықты нығайтуға және суицидтің жаңа жағдайларын шектейтін ақпараттық бағдарлама. Ақпаратты арттыру бағдарламалары бақылаумен салыстырғанда суицид әрекеттері мен ауыр суицидтік ойлар мен ниеттердің жиілігін 50 пайызға дерлік төмендетуде тиімді екені көрсетілді.
• Екіншіден, суицидтің алдын алудың негізгі стратегияларының бірі болып табылатын анықтау және емдеу деңгейін арттыру қажет. Мұғалімдер мен мектеп психологтары мен медбикелері, сондай-ақ медициналық және психикалық денсаулық мамандары сияқты мектептің басқа қызметкерлеріне арналған тренинг қазіргі уақытта қауіп тобындағы жасөспірімдерді анықтауға және оларды тиісті емдеуге жіберуге көмектеседі.
• Үшіншіден, психикалық денсаулық сақтаудың қолжетімділігін арттыру шаралары әртүрлі секторлар мен мамандықтардың кооперациясымен қатар жүргізілуі керек.

Осылайша, суицидтің алдын алудың кешенді тәсілі қажет және, әрине, суицидтің сәтті алдын алу барлық секторлардың ұлттық және аймақтық деңгейде бірлесіп жұмыс істеуін талап етеді.