Арнайы заң ҮЕҰ мәселесін шеше ме?

Жалпы еліміздегі ҮЕҰ секторы сонау 90-жылдардан, яғни ел егемендік алғаннан кейін бастау алып, бүгінде тарихы 30 жылдан асқан. Ол уақыттары азаматтық қоғамның дамуына мүмкіндік беретін заңнамалық негіздері жасалды. Осы саланы реттейтін заң алғаш 1996 жылы «Қоғамдық бірлестіктер туралы» заң болып қабылданды. Ал 2001 жылы «Коммерциялық емес ұйымдар туралы» заң күшіне енді. Бүгінде бұл саланы «Қоғамдық бірлестіктер туралы», «Коммерциялық емес ұйымдар туралы», «Мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс туралы» сынды бірнеше заң реттеп келеді.

Ел аумағында жұмыс істеп жатқан сол ұйымның барлығы 14 бағытқа бөлінген. Оның біразы әлеуметтік және мемлекеттік тапсырыс тұрғысынан қаржыландырылып отыр. Одан бөлек, тағы біразы халықаралық, әлемдік ұйымдардың гранттары мен басқа да қаржыландыру көзіне арқа сүйеп келеді.

Еліміздегі азаматтық ұйымның басым бөлігі Алматы, Астана және Шымкент қалаларында шоғырланған. Олар әлеуметтік бастамаларды қолдап, халықтың мұқтаж топтарына көмек көрсетумен айналысады.

Айта кетерлігі, президент биыл Көкшетауда өткен Ұлттық құрылтай отырысында сол ұйымдар туралы жеке-дара заң қабылдау бастамасын қолдаған еді. Президенттің сөзінше, бүгінде ҮЕҰ қызметі тек «Мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс, стратегиялық әріптестікті жүзеге асыруға арналған мемлекеттік тапсырыс, гранттар мен сыйақылар туралы» Қазақстан Республикасының заңымен реттеледі. Алайда бұл құжат негізінен қаржыландыру құралы болып табылады. Ал «Коммерциялық емес ұйымдар туралы» заңда ҮЕҰ тек есептілік тұрғысынан ғана қарастырылады. Соның салдарынан жалған ҮЕҰ-лардың пайда болуы, қолдау тетіктерінің шектеулігі, сектордың жеткіліксіз құқықтық қорғалуы сынды бірқатар мәселе түйінделіп тұр.

Саясаттанушы Марат Шибұтовтың сөзінше, қоғамдық бірлестіктер туралы заңды өзгерту керегі әу бастан белгілі еді. Өйткені қазіргі заң ҮЕҰ-ларды басқа ұйымдардан ажыратпайды. Сосын олардың ашылуы мен жабылуы қиын, заман ағымына лайық емес. Оның сөзінше, қазір ҮЕҰ-лардың көпшілігі шағын грантқа және гранттан грантқа дейін жұмыс істейді. Әрине, бұл заңды мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс туралы заңмен толықтыру қажет. Сөйтіп қаржы дұрыс бөлініп, маңызды және қажетті жобаларға қолдау көрсетілуі керек.

Жалпы, сала өкілдері де арнайы заңның керегін неше жылдан бері айтып келе жатыр. Өйткені қазіргі азаматтық қоғамға өзара қарым-қатынас орнатудың жаңа механизмдері қажет. Әсіресе ҮЕҰ секторының мемлекеттік институттармен ынтымақтастығы үшін нақты құралдар әзірлеу қажеттілігі туындап отыр. Сонымен қатар мемлекеттік әлеуметтік тапсырыста да (МӘТ) мән беретін тұс бар. Себебі оның жұмыс принциптерін қоғам игілігі тұрғысынан қайта қарап, жекелеген топтардың мүддесінен жоғары қою керек деген ой тастайды.

Бекбол Амангелді