Балалар сиуцидімен күресуде педагог мамандардың біліктілігі маңызды

Мамандар елімізде балалар мен жасөспірімдердің өз-өзіне қол жұмсау фактілерінің жиілеп кеткеніне қатты алаңдаушылық білдіріп, осы қайғылы оқиғаның себептерін, қауіп факторларын және алдын алу жолдарын зерттеп жатыр. Қазақстандық сарапшылардың негізгі тұжырымдарына бірнеше факторлар жатады. Мәселен, әлеуметтік-мәдени факторлар. Сарапшылар әлеуметтік-мәдени факторлардың жоғары әлеуметтік үміт, отбасы қысымы, әлеуметтік оқшаулану және психикалық денсаулықты стигмалау сияқты балалар мен жасөспірімдерге теріс әсер етіп, психикалық проблемалар мен суицидтік мінез-құлықтың дамуына ықпал ететінін атап көрсетеді.

Келесісі, психикалық денсаулық факторы. Сарапшылар балалар мен жасөспірімдердің психикалық денсаулығының маңыздылығын және психологиялық қолдау мен кеңес берудің рөлін атап өтеді. Олар мектептер мен денсаулық сақтау мекемелерінде психикалық денсаулық қызметтерін күшейтуге, сондай-ақ ата-аналар мен жұртшылықтың психикалық денсаулық туралы хабардарлығын арттыруға шақырады.

Алдын алу және ағартушылық жұмыстары: Сарапшылар балалар мен жасөспірімдер арасындағы суицидтің алдын алу және тәрбиелеу маңыздылығын атап көрсетеді. Бұған мектеп оқушыларына, ата-аналарға, тәрбиешілер мен медицина қызметкерлеріне ескерту белгілерін тану және қолдау көрсету үшін ақпараттық науқандар, тренингтер мен семинарлар кіреді.

Көпсалалы тәсіл: Сарапшылар балалар мен жасөспірімдердің суицидімен күресу үшін психологтар, педагогтар, денсаулық сақтау мамандары, құқық қорғау органдары және жұртшылық арасындағы ынтымақтастықты қоса алғанда, мультидисциплинарлық тәсілді талап етеді. Бірлескен күш-жігер арқылы ғана суицидтік мінез-құлықтың алдын алуға болады.

Күтімді қолжетімді ету: Сарапшылар эмоционалдық және психикалық проблемалары бар балалар мен жасөспірімдерге психологиялық көмек пен қолдауды қолжетімді ету қажеттігін атап көрсетеді. Бұл психологиялық қызметтер мен сенім телефондарын дамыту және кеңейту, сондай-ақ медициналық мекемелермен ынтымақтастықты жақсарту.

ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты Нартай Аралбайұлы мұндай мәселе ашық талқылау мен тиімді шешімдерді қажет ететінін айтады:

«Өскелең ұрпақтың қауіпсіздігін қамтамасыз етуді және балалар арасындағы суицид пен бұзақылықтың алдын алуға мемлекеттік бақылауды күшейту тапсырмасы алға қойылып отыр. ЮНИСЕФ мәліметтері бойынша Қазақстандағы балалардың 66 пайызы мектепте зорлық-зомбылық пен кемсітушілікке ұшырайды. Сарапшылардың пікірінше, қорқыту мен бопсалау элементтері балалардың суицидтік мінез-құлқын қалыптастырады. Өкінішке орай, ДДҰ-ның мәліметі бойынша, жасөспірімдер арасындағы суицид бойынша еліміз әлемде 10-шы орында тұр», — деді.

Ағарту министрлігі Балалардың құқықтарын қорғау комитетінің төрайымы Насымжан Оспанова:

Бұл ұсыныстар ерекше назар аударуды және психологиялық-педагогикалық көмекті қажет ететін студенттерді ерте анықтауды көздейді. Балалар арасындағы мұндай оқиғалардың алдын алу және дер кезінде анықтау мақсатында жыл сайын 11 мыңнан астам педагог біліктілігін арттыру курстарынан өтеді. Сондай-ақ, министрлік балаларды зорлық-зомбылықтан қорғау, олардың құқықтары мен әл-ауқатын қамтамасыз ету мақсатында 2023-2025 жылдарға арналған «Бала Қорғау» кешенді жоспарының жобасын әзірледі, — деген болатын.

Осы ретте былтыр суицидтің алдын алу бойынша 1456 медицина қызметкері оқытылған.  Қазақстанда психиатрлардың тапшылығы 40%-дан 15%-ға дейін азайды. 2022 жылы еліміздің білім беру және денсаулық сақтау ұйымдарының психологтары 400-ден астам жасөспірімге көмек көрсетті. Жалпы, халыққа мамандандырылған медициналық көмек 20 психикалық денсаулық орталығында, қалалық емханалар деңгейінде 76 бастапқы психикалық денсаулық орталығында, ауылдық деңгейде 203 психикалық денсаулық кабинетінде көрсетіледі.

Саарпшы маман Зарина Ғабитханқызы:

— Балалар мен жасөспірімдер суицидімен күресуде психологтар ғана емес, педагог мамандар да маңызды рөл атқарады. Балалар мен жасөспірімдер мектепте көп уақытын өткізетіндіктен, педагогтар ескерту белгілерін анықтауға, қолдау көрсетуге және баланы кәсіби көмекке жіберуге бірегей мүмкіндік алады. Балалар мен жасөспірімдердің өз-өзіне қол жұмсауымен күресудегі тәрбиешілердің рөлі зор деуге де болады. Мысалы, педагог бірінші болып ескерту сигналдарын тани алады. Тәрбиешілер оқушылардың мінез-құлқындағы, эмоционалдық күйіндегі және оқу үлгеріміндегі өзгерістерге мұқият болуы керек. Олар көңіл-күйдің өзгеруі, әлеуметтік оқшаулану, оқу үлгерімінің күрт төмендеуі, өлім туралы ойларды білдіру немесе өзіне зиян келтіру сияқты белгілерді іздеуі керек. Ескерту сигналдарын ерте анықтау және тану ықтимал өзіне зиян келтірудің немесе суицидтің алдын алуға көмектеседі.

Келесі қадам, эмоционалды қолдау болуы мүмкін. Педагог сыныпта және мектепте қолдау көрсететін және эмоционалды қауіпсіз ортаны құруы керек. Олар студенттерді ашық және бейтарап түрде тыңдап, олармен қарым-қатынас жасай білуі, эмпатия мен түсіністік таныта білуі керек. Педагогтар балаларға өз эмоциялары мен алаңдаушылықтарын білдіру мүмкіндігін беруге және қажет болған жағдайда оларды қосымша психологиялық ресурстарға жіберуге дайын болуы керек.

Психикалық денсаулық туралы білімның де маңыздылығын жоққа шығаруға болмайды. Педагогтар психикалық денсаулықты және балалар мен жасөспірімдердің суицидіне қатысты мәселелерді білуі керек. Олар өз-өзіне қол жұмсаудың алдын алу, ескерту белгілері және алғашқы медициналық көмек көрсету туралы арнайы тренингтер мен ақпарат ала алады. Педагогтардың алған білімдері мен дағдылары оларға оқушыларды жақсы түсінуге және қолдау көрсетуге, сондай-ақ туындаған мәселелерге дер кезінде жауап беруге көмектеседі.

Басқа мамандармен ынтымақтастық жасауы да маңызды фактор. Педагогтар психологтармен, әлеуметтік қызметкерлермен, медициналық қызметкерлермен және балалар мен жасөспірімдердің психикалық денсаулығы мәселелерімен айналысатын басқа мамандармен бірлесіп жұмыс істеуі керек. Әртүрлі кәсіпқойлар арасындағы бірлескен күш-жігер және ақпарат алмасу қиындығы бар студенттерге ең жақсы қолдау мен көмекті қамтамасыз етуге көмектеседі.

Сондықтан, маманның жағдайды алдын алу және тәрбие жұмыстарын жүргізуге зор әлеуеті бар. Педагогтар оқушылар мен ата-аналар арасында балалар мен жасөспірімдердің суицид туралы хабардарлығын арттыруға бағытталған алдын алу бағдарламалары мен ағарту іс-шараларын жүргізе алады. Оларға лекциялар, дискуссиялар, тренингтер, ойындар және тәрбие жұмысының басқа да нысандары кіруі мүмкін. Педагогтар сонымен қатар психикалық денсаулықты қолдау және суицидтік мінез-құлықтың алдын алу үшін мектеп саясаты мен бағдарламаларын әзірлеуге қатыса алады.

Қорытындылай келе, балалар мен жасөспірімдердің суицидімен күресуде тәрбиешілер басты рөл атқарады. Олардың ескерту белгілерін тану, эмоционалды қолдау көрсету, басқа мамандармен бірлесіп жұмыс істеу және алдын алу шараларын қабылдау қабілеті балалар мен жасөспірімдер арасындағы ықтимал суицидтің алдын алу үшін өте маңызды. Мұғалімдерді оқыту мен оқыту, сонымен қатар қауіпсіз және қолайлы мектеп ортасын құру оқушылардың салауатты психикалық жағдайын қалыптастыруға ықпал етеді және олардың табысты дамуына жағдай жасайды.

Жалпы, қазақстандық сарапшылар балалар мен жасөспірімдердің суицидімен күресуде үйлестірілген күштер мен кешенді тәсіл қажет екенін мойындайды. Алдын алу, ағарту, қамқорлық пен қолдаудың қолжетімділігін қамтамасыз ету, әлеуметтік-мәдени факторларды азайту осы қайғылы жағдайдың алдын алудың және Қазақстандағы балалар мен жасөспірімдерді қорғаудың негізгі аспектілері болып табылады.