Бексұлтан Нұржекеұлы, жазушы: Ресеймен кетісуге болады, бірақ ортақ тарих жазуға болмайды

 Сұхбат барысында жазушы Шыңғыс хан тарихы, ортақ емле туралы және қазақ әдебиетіндегі жазушылар мен замандастары жайлы да айтты. Қағаз бетіне қаламгердің сұхбатын ықшамдап ұсындық. 

– Қазақстан мен Ресей тарихты бірлесіп жазады деген ақпарат тарап жатыр. Қалай ойлайсыз, бірі жаулап алушы, бірі отар ел бірігіп тарих жазу мүмкін бе? Тарих Кремльдің диктовкасымен жазылып кетпей ме?

– Бұл мәліметті естідім. Түрік халықтарының ортақ емлесін жасаймыз дегенді де естідім. Екі тәуелсіз ел ортақ тарих жазды дегенді ұғу өте қиын, мүмкін де емес. Бұл өтірік... саяси науқан сияқты ма... халықты алдайтын бір нәрсе. Қатар отырған екі ел бірін-бірі сыйлауы, саяси бағдар ұстауы және экономикалық жағдай жасауы мүмкін. Бірақ тарих деген өткен нәрсе, халықтың басынан кешкен оқиғалары, оны қалай ортақ жазуға болады? Мысалы, біз Шыңғыс ханды жазғымыз келеді. Орыстар «Шыңғыс хан қазақ емес, қалмақ, қалқа» дейді. Ал кім күшті, соның айтқаны болу керек. Сонда Шыңғыс хан кереймен де, найманмен де, меркітпен де, жалайыр, қоңыратпен де бірге тұрмаған қалқа болып шығады. Шыңғыс хан заманында қалқа деген халық жоқ. Мұны барлық тарихшылар айтады. Орыс тарихшылары қалқаның «ХV-ХVI ғасырда түрік пен маньчжурдың қосылуынан шыққан халық» дейді. Шыңғыс хан ХІІ ғасырдың адамы, қалқа ХV ғасырда пайда болған. Арасында 300-400 жыл уақыт бар. Ал қалай келісіп, ортақ тарих жазасың? Тек төбелесуге, шатақтасуға болады, кетісесің. Не ол, не сен жеңесің. Бұл әшейін мүмкін емес нәрсе. Тағы бір мысал айтайын. Ортақ тарих жазсақ, Кеңес заманын жазу керек болады. Орыстар біз басқа халықты қанағанымыз жоқ дейді. Біз әділеттілік жасадық, сол империялық заман жақсы болатын, совет өкіметі әлемдегі күшті мемлекеттің бірі болды. Онымен Америка да, Қытай да санасатын еді. Совет өкіметінің ыдырауы дұрыс болмады дейді. Ал не дейсің?!

Оның құрамындағы украин, қазақ, өзбек – бәрі Сталиннің айтуы бойынша бір халыққа айналуы керек еді. Бір тіл болып, басқа тілдер құруы керек еді дейді. Ал сен оған қалай қарсы шығасың?! Бұл мүмкін емес нәрсе ғой.

Біздің қазақ қашқанның да алдына түсіп алады, қуғанның да алдына түсіп алады. Өзінің беті, өзінің дүмі мықты емес. Дүмі мықты емес деген сөз – білімі нашар. Өл десең өліп, тіріл десең тіріле салады. Бұйрықты ғана орындайтын халық. Солай болып барамыз. Кеңес заманында солай болатын. Мынау халық жауы десе, бірінші қазақтың өзі шығып, «бұл Ахмет Байтұрсынов деген орыс пен қазақтың жақындасуына қарсы тұрды. Орыстың тілін қазаққа енгізуге қарсы болды» деп шыға келеді. Ортақ тарих деген сол ма, соны қайта қалпына келтіруіміз керек пе?! Ортақ тарихта халық жауы деген дұрыс болды дейміз бе сонда?! Бұл менің миыма сыймайды. Ал ана данышпандардың қалай айтып отырғанын білмеймін.

Ал ортақ емлеге келейік. Түрік халқының өзінен ортақ емле жасай алмайсың. Себебі өзбек басқаша сөйлейді, ол да түрік, түрік басқаша сөйлейді, ол да түрік. Түрікмен, татар, башқұрт та солай... Қалай ортақ емле жасауға болады?! Мұның бәрі халықты менсінбеу. «Халықта білім жоқ, айтқанымызды істейді» деген жаман пиғылдан шыққан нәрселер.

Әлі өзімізде ақыл жоқ, білім жоқ, тіпті ұлт болайын деген ниет жоқ. Ортақ, ортақ, ортақ... «Ортақ өгізден оңаша бұзауың» деген ғой қазақ. Тәуелсіздік деген сол ғой. Өз тіліңді дамытуың керек, өз тарихыңды дамытуың қажет, өз экономикаңды, әдет-ғұрпыңды дамытуың керек. Міне, осыдан барып тәуелсіздік шығады. Ортақ боламыз деп орысқа бір қара, қытайға бір қара, Америкаға бір қара...сонда ұлт деген жойылады ғой. Бұл жақсылық емес.

Жорналшылар бүгін президент сөйлесе, ертең оның сөзін халыққа жеткіземіз дейді. Сонда ана халық надан, президенттің айтқанын ұқпайды. Соның жолдауын оған түсіндіруің керек. Бұл кеңес заманының әдісі. Халық сенен артық білмесе, кем білмейді. Тыңдап отырып, өзі түсінеді. Сен оның жазғанын, айтқанын жүзеге асыр! Бұл басқа мәселе. Президент сөзін халыққа насихаттау дегенді ұқпаймын. Кеңес заманында осылай болатын. Біз жаңа дәуірге көшуіміз керек. Сөзбен істің арасы бірдей болып, бағдарға көшуіміз қажет. Кез келген сөзде президент жүреді, президенттің нұсқауымен үлкен көпір салып жатырмыз дейді. Ал нұсқамады?! Президенттің көпір салуға уақыты да жоқ. Оған арналған өз министрі бар. Бұл деген сөз – кеңес заманындағы құл боп үйренген мінезден әлі шықпағанымызды білдіреді. Жоғары жақ айтады, төменгі жақ орындайды. Анау бастық, сен құл. Бұдан көшу керек қой. 30 қанша жыл болды, бұдан арылмадық қой...

Тағы бір мысал айтайын, 2024 жылы президентке хат жаздым

Бұдан кейін қазақ бола ма, болмай ма деген Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұламаға 300 жыл өтті. Бұны мемлекеттік деңгейде ешкім атап өткен жоқ. Тек қана Қызылжарда Қожаберген жыраудың 360 жылдығы, Ақтабан шұбырындының 300 жылдығы деп бір облыс өткізді. Ал неге мемлекет өткізбейді?! Ғылым және жоғары білім министрлігі бар. Тарих-этнология институты бар. Олар неге өткізбейді?! Тарих институтына айтсам, ақша болмады дейді. Ғылым академиясының үлкен залы бар. 3-4 тарихшыға тапсырма бер, жұртты шақыр. Ақтабан шұбырындының кесапатын, ол неге басталды, қалай жойылды – бәрін түсіндір. Қазақтың 70 пайыз батыры Ақтабан шұбырынды кезінде шықты. Қалмақтармен 255 жыл соғыстық. Соның кесірінен қалмақтар жойылып кетті де, біз орысқа бодан болып кірдік. Осыны ұмыттық қой! Сол жылы 50 мың қазақтың қолын 700 жауынгерімен Салхам Жәңгір жеңді. Бұл – Орбұлақ шайқасының 380 жылдығы. Мұны да тек Орбұлақ шайқасы өткен Жаркент ауданы атап өтті. Ал мемлекет қайда? Неге мемлекет өткізбейді. Міне, әшейінде патриоттықққа баулу, тәрбие беру туралы айтамыз. Неге тәрбие беретін болсақ, осыларды атап өтпейміз?! Бізде Қытаймен де, Ресеймен де, Америкамен де саясатымыз жақсы жүреді. Ал өзіміздің тәуелсіздігімізді нығайту саясаты неге жүрмейді?! Осыны айтып президентке хат жазсам, өзі соған жауапты, бірақ жұмыс істемей отырған Саясат Нұрбекке жібереді. Мен соның істемей отырғанын айтып хат жазып отырмын. Бұл кеңес заманындағы бюрократия. Қазір ол асқынды. Мен үшін емес, ұлтым үшін істейін деген, үлгі алатын бір азаматты айтшы?!

Ресей басқаны басып алуды батырлық, бағындыруды ерлік санайды

– Ресей мемлекеттік думаның депутаты Анатолий Вассерман КСРО-ны қалпына келтіру жақын жылдарда, мүмкін 2025 жылы болуы мүмкін деген пікір білдірді. Ол империялардың ыдырағаннан кейін де тез қалпына келу үрдісі жиі болатынын алға тартты. Қалай ойлайсыз, Ресей бұрынғы империяны қалпына келтіруге неге мүдделі?

– Оның пәлендей сыры жоқ. Ынталы болатыны – орыс халқын күшейту, орыс халқын басқа халықтың үстінен қарайтын ұлы халық ету. Өзі Ресейдің жері ана мұхиттан мына мұхитқа созылып жатыр. Соның бәрін адамгершілікпен алды ма? Бәрін басқыншылықпен жаулап алды емес пе? Олар басқаны басып алуды батырлық, бағындыруды ерлік санайды. Соны олар демократия санайды. Ал біз үшін демократия деген – екі мемлекеттің бір-бірімен санасуы, сиысуы, сыйласуы. Олар үшін демократия басқа, сол баяғы билікті аңсау. Мұны басқаша түсіндіруге болмайды. Қайбір жылы бір депутаттың әйелі «бұларыңды қоймасаңдар, Путинге айтамын» деді ғой. Психологияны қара, біздің мемлекеттің басшысын үстінен қарап тұратын басқа мемлекеттің басшысы бардай көреді. Бұл совет одағындағы кез ғой. Ол уақытта Қонаев, Қонаевтың үстінде Горбачев отырды емес пе? Мынаған риза болмаса, анаған хат жазады.

Қожаберген жыраудың 360 жылдығын айып жатырмыз ғой. Осындағы бір топ тарихшы бар, Мұхтар Әуезов атындағы әдебиет және өнер институты бар, солар тарихшы-ғалымдарын жинап алып Қожаберген жырау өмірде болмаған, Толыбай сыншы, Сегіз сері болмаған деп институттың өзі қарсы шықты. Ал әдебиет және өнер институтының міндеті – қазақтың ашылмай жатқан тарихын, мәдениетін көтеру. Директоры Кенжехан Матыжановтан бастап бұған қарсы болып, қол қойып отыр. Мәшһүр Жүсіп деген бабамыз өткен. 1931 жылы қайтыс болды. Сол кісінің 2013 жылы 20 томдығы шықты. Оған дейін 1-2 томдығы ғана жарық көрді. Өйткені ол кісі ескі арап қарпімен жазған. Оны мынау Қытайдан келген оралмандардың арасынан шыққандар ғана аударды. Оған дейін оқи алмай отырдық қой. Сол кісінің, әсіресе 18 томының 30 пайызы Қожаберген жырау мен Толыбай сыншыға арналған. Сол жерде Мақпал сұлуға арналған Сегіз серінің өлеңі мынау, Ғайниге арналған өлеңі мынау деп жазылып тұр. Сонда әдебиет және өнер институтының директоры мен қызметкерлері «ойбай, Мәшһүр Жүсіп бабамыз жазып кеткен, халыққа жеткізейік» дегеннің орнына, оны құртып отыр. Біз қандай халықпыз, институтты не үшін аштық?! Өз әдебиетіміз бен мәдениетімізді құрту үшін бе? Осыған бір адам былқ деген жоқ. Өйткені оған ешкімнің жұмысы жоқ, ішкі жұмысты атқаратын басшы жоқ. Оны вице-президент қарау керек. Біз сыртқы саясатты қатырып жатқан шығармыз. Ол тәуелсіздіктің бір ғана аты. Екінші, негізгі қанаты ішкі – тілді, ұлтты нығайту, басқа халықтардың қатарына қосу, тәуелсіз елдермен бір болу. Бір болу деген қаптаған үй салумен ғана бітпейді. Дұрыс, ол да керек, бірақ тіл-тіл-тіл... Тіл құрыған жерде, халық құриды. Бірақ бұлар келіп ортақ емле жасаймыз дейді. Ортақ емлені қалай жасайсың, мүмкін емес.

Көрінбей зұлымдықты жасап алады да, сәті келгенде жарқ ете қалады

Ортақ емле туралы айтып отырмын ғой. Осы емлеге сендердің көңілдерің тола ма, толмай ма, білмеймін. Бізді мүйізі қарағайдай ағаларымыз оқытты. Бірақ олардың бәрі Ахмет Байтұрсынов, Халел Досмұхамедовтер халық жауы болып кеткеннен кейін қазақы емлені көтере алмаған адамдар. Көтергісі келген жоқ. Тәуелсіздік алғаннан кейін 1992 жылы «Орыс емлесінің ықпалынан шығу керек» деп мақала жаздым. Сонда мені Ибрагим Маманов қана қолдады. Ол кешегі Маман Тұрысбектердің ұрпағы, былайша айтқанда, халық жауларының тұқымы. Бізді оқытқан үлкен кісі. Сол үлкен басымен мені кеңсеге шақырып: «Бексұлтан, мен сенің мақалаңды оқыдым. Сені қолдап мақала жазамын» деп жазды. Екеумізге де Қордабаев қарсы шықты. Сонда Ахмет Байтұрсыновтың сотталғаны да, халық жауы болғаны да дұрыс боп шықты ғой. Ал Ахметтер, Халелдер 1988 жылы ақталып кеткен. Біз енді «Ахмет Байтұрсынов айтқан емлені жүзеге асыру керек» десек, тарих ғылымдарының докторлары қарсы шықты. Академик боп мектеп баспасында директор болып отырған Жарылқасын Дәулетов жаңағы айтқан Қордабаевтың кітабын шығаратын болды. Қордабаев алғысөзінде «алғаш қазақтың емлесін жасаған Ахмет Байтұрсынов» деп, бір сөйлеммен ғана Байтұрсынов туралы жазыпты. Соны Рәбиға Сыздықоваға рецензия жазып бер деп оқытқан ғой. Ал ол кісі «мынандай халық жауы болған Ахмет Байтұрсыновтың аты мына кітапта кетіп бара жатыр. Бұл не деген сұмдық! Осында отырған адамдарды қызметтен босату керек» деп жазған. Жарылқасынды коллегияға салады. Ол кезде баспасөз коллегиясының төрағасы Зікіриянов деген кісі еді. Ақылды, байсалды адам болатын. Ол кісі Ахмет Байтұрсыновты ол кезде қолдай алмайды. Бірақ «мына жігіт әр жерде жұмыс істеген, өзіміздің тәрбиелеген азамат екен. Бір қателік жасапты. Бұны сіздердің ұсыныстарыңызбен қызметінен алмайық, бірақ қатаң, ақырғы сөгіс берейік» деп жұмысында қалдырды. Іші Ахмет Байтұрсыновқа бұрып тұр, бірақ ашық айта алмайды. Кеңес өкіметінің қылышы төбесінде тұр. Көрдің бе, анандай адамдар да, мынандай адамдар да бар. Содан келесі жылы Байтұрсынов ақталды. Бірінші болып мақала жазғандардың бірі Сыздықова болды. Мен сол кезде «Көрінбейтін көсеу» деген әңгіме жаздым. Көрінбей, зұлымдықты жасап алады да, сәті келгенде жарқ ете қалады. Бұл әңгімемді сол кездегі мектеп баспасының директоры Жарылқасын Нұсқабаевқа арнаймын деп жаздым. Ішінде Рабиға деген кейіпкері болады. Оны ішіме сыймағасын жаздым.

Өз-өзіміз келісе алмай жатқанда ортақ тарихты қалай жазамыз?!

Біз осындай халықпыз. Мемлекет пен халық құрып кете ме онда жұмысымыз жоқ, тек өзінің атын шығару керек. Әйтпесе, Мәшһүр Жүсіп айтып отырған, Жаяу Мұса көріп отырған дүниені жоқ дейміз. Жаяу Мұса «үш жыл Сегіздің қасында шәкірті болдым» деп Ер Сегіз деген дастан жазады. «Сапаржан» деген әнінде де Омбыға барғанымда деп жазады ғой. Омбыға барғаны рас, Сегіз серіге сәлем бергені рас. Ал енді не керек?! Сөйтіп отырып бүйректен сирақ шығарамыз. Сегіз серіні жоқ дейміз. Мына шапырашты Қазыбек бек Тауасарұлы да жоқ. Ұлы жүздің қолын Ақтабан шұбырынды кезінде ол басқарған жоқ. Мен ұлы жүздің адамымын. Қазыбек бек Тауасарұлының қолында болған менің бабаларым бар. Ана-ау Ақтөбеде, Петропавлдың аржағында жатқан біреу, ана-ау Қытайдан келген біреу менен артық біледі. Орбұлақ шайқасының болмағанын да сол оралман айтады. Мен «айналайын, сендер не үшін оралдыңдар? Өз халқыңның тарихын жоқ қылу үшін оралдың ба? Әлімғазы деген осында бір тарихшы бар. Сол «Орбұлақ шайқасы қолдан жасалған, Қазыбек бек қолдан жасалған, Шыңғыс ханды қазақ деу қолдан жасалған» дейді. Ал өз қазағың өзіңе қарсы шығады. Ол қолдан жасалғанын қайдан біледі?! Ана кітаптарды оқыған мен қайдан білемін! Шыңғыс ханның заманында ол да, мен де болған жоқпын. Орбұлақ шайқасы деген екі шақырымнан асатын жер менің туған жерімде ғой. «Бұл рушылдық» дейді, «неге ол Бексұлтанның жерінде болуы керек екен» дейді. Осындай сөз бола ма екен? Ол кезде Жаркент деген жоқ дейді. ХІІ ғасырда Жаркент болмаса, шындық болмай ма?! Осындай адамдар бар. Одан да олар оралмай-ақ қоймай ма?! Өз жерін, тарихын ұнатпайтын болса, Қытайында ма, Моңғолиясында ма жүре бермей ме?! Міне, осылай, өз-өзіміз келісе алмай жатқанда ортақ тарихты қалай жазамыз?!

Ахмет Байтұрсынұлы атындағы тіл білімі институтының емлесі Ахмет Байтұрсыновтың іліміне қарсы

Осының бәрін жоғарыда айтқанымдай, Тоқаевқа жаздым ғой. Маған сіздің хатыңызды алдық деген де жауап келген жоқ. Өйткені ана жерде отырғандардың бәрі Ахмет Байтұрсыновтың ілімін оқымаған адамдар. Байтұрсыновтың, Досмұхамедовтардың ілімі біздің мектептерде әлі жоқ. Ахмет Байтұрсынұлы атындағы тіл білімі институтының емлесі Ахмет Байтұрсыновтың іліміне қарсы. Ал енді осыны айтып, президент жарлық берсе ғана жасайды. Ал институт дегендер бекер. Саясат Нұрбекке екі рет ашық хат жаздым. Жай хат жазсам ұялмайтын шығар деп «Қазақ әдебиеті» газеті арқылы жаздым. Екеуіне де министр «аға, хатыңды алдым» деп те жазған жоқ. Ол қандай мәдениеті бар министр?! Ол – қазақтың тілі құрымаса күл талқан болсын, мен қызметімде отырайын деген адам ғой. Осы емлемен кете берсек, орыс тілі бізге ене беретін болса, бір ғасырдан кейін қазақ халқы орыс тіліндегі халық болады. Бәлкім, қазақ деген атымызды өзгертпес, бірақ ұлттық тіліміз орыс тілі болады. Тілді дамытуға ешқандай жағдай жасалып жатқан жоқ. Бәрі өтірік. Өтірікті қанша мақтасаң да, сол өтірік күйінде қалады.

Мұқағалиға өлең құйылып келетін

– Кезінде жазушылық жолыңызда көмегі тиген ақынның бірі – Мұқағали Мақатаев, інісі болып ақынды ақтық сапарға шығарып салдыңыз. Ол кезде Мұқағали Мақатаевтың атағы қазіргідей емес еді. Қазір Мұқағали Мақатаевқа иелік ететіндер көп. Ақынды ақтық сапарға шығарып салу қалай өтті, сол туралы айтып беріңізші?

– Біз шығармашылыққа келгенімізде ағаларымыз қазақ тілінің майын шығарып беретін. Түшкіргеніне дейін, пысқырғанына дейін қазақша болатын. Біз солардың қамқорында болдық. Ол кезде ағаларымыздың бірен-сараны болмаса, қазақы тілге шорқағы жоқ еді. Қазақ тіліне шомылған ақын-жазушылар ғой. Мұқағалидың қолжазбаларын түгел көрдім. Сызып тастап, үстінен жазған қолжазбасы жоқ. Өлең оған құйылып келеді, бірден жазады, түзетпейді. Қызылордалық ақын Елена Әбдіхалықова Мұқағалидың «Есіңе мені алғайсың» деген өлеңіне ән шығарды ғой. Мұқағали соның үш нұсқасын жазыпты. Ананың бір сөзін өшіріп басқа сөз жазбай, үш нұсқасын бір-ақ жаза салған. Үшеуінің де артық-кемі жоқ. Ал біз бір сөзді сызып тастап, басқа сөз жазамыз ғой. Ол кісі өйтпейді. Демек, құйылып тұр деген сөз. Мұқағалидың кім екенін көрсететін оның қолжазбалары, күнделігі. Өз қолымен түзетусіз...орысша жазғандары да бар. Оның бәрін мен қазақшаға аудардым. «Сіз араластыңыз ғой аға, сол кісінің стилімен аударыңыз» деген қазіргі «Жас Алаш», ол кездегі «Лениншіл жастың» ұсынысымен аударған едім, қазір соны Мұқағалидың өз сөзі деп оқып жүр. Бір қызылордалық ақын 70-80 ғана өлеңі бар деп Мұқағалиға қарсы мақала жазды. Өзі қазақ бір-біріне қарсы шыққанды абырой көретін сияқты. Бұл мәдениетсіздің ең төменгі түрі. Іштарлық деген болады, көре алмастық, қызғаншақтық деген болады. Халықты да, жеке адамды да өсірмейтін осы мінездер. Бұдан қалай құтылуға болады?! Тек білім арқылы.

Шыңғыс хан – жалайыр

– Шыңғыс ханды қазақ дедіңіз, руының ішінде жалайыр руынан шыққан деп айттыңыз, бұлай айтуыңызға не себеп?

– Шыңғыс қаған жайлы негізгі үлкен еңбек Рашид ад-Дин деген парсының адамы жазған «Жамиғ ат-Тауарих» еңбегі. «Жамиғ ат» деген қазақшада жамағат, көпшілік дегенді білдіреді. Бұл түгел тарих дегенді білдіреді. Шыңғыс хан жайлы толық тарих десек те болады. Рашид ад-Динді 1865 жылы Березов деген орыс аударады. Соның алғашқы алғысөзінде-ақ ол Шыңғыс хан түрік деп жазады. Оның жазғаны Ленинградта журналда тұр. Кітап болып шыққан жоқ. Шыңғыс ханның көреген болуы – ол 10 жыл қытайлардың тұтқынында болады. Сол жерде жүріп қытайлардың жазуын, мемлекетті қалай құрғанын көреді. 10 жылдың ішінде қытай тілін де үйреніп алады. Оның өзін жоқтайтын не мемлекеті не руы болмады. 10 жылдан соң ақылымен қашып шықты. Келе сала інісін арапша оқуға берді. Қазақ емес, қытай емес дегендер айта береді. Бірақ өздері оқымайды. Моңғолдың құпия шежіресінде, Шыңғыс қағанның құзауырында... бәрінде тұр. Шыңғыс қағанның алғашқы досының аты – Бауыршы. Оны елдер Борошы, бірдеңе деп өзгертіп жазып жүр. «Бауыршы» деген қазақша ет турайтын адам деген сөз. Шыңғыс хан сонымен дос болады. Ол да жалайырдың баласы.

– Яғни Шыңғыс хан жалайыр болды ғой...

– Енді ол өз-өзінен жалайыр боп кетпейді ғой. Жаңа айтып өткенімдей, досы Бауыршы жалайыр. Раши ад-Дин Бауыршы, Желме бәрі де жалайырлар деп жазады. Қытайдың Шыңғыс ханның ордасында болған елшісі Шыңғыс ханды жабайы татар дейді. Мухали де мұның қолбасшылары жалайырлар деп жазады. Мен айтсам, руға тартты дейді, Тілеуберді айтса да солай. Бірақ екеуміз де жалайыр емеспіз.

Бұдан бөлек, мынаны да айтайын: алғаш Шыңғыс хан Жамұқа екеуі дос болады. Жамұқа жалайыр. Бұның тайпасын жатжұрат дейді. Қалмақта жатжұрат деген сөз бар ма? Жат деген қазақта жат, жұрат деген жұрағат, яғни ағайын деген сөз. Сонда бұның нәсілі бөлек болғандықтан жаджұрат деп атады дейді. Мен мұны ойдан шығарып отырған жоқпын. Шыңғыс ханның өз өмірінде жазылып тұр. Әлімғазы, бірдеме деген тарихшылар дуылдайды ғой, бірақ соны оқымайды. Оқымайды да айта береді. Мен Қытайдан келдім, ол жақта оның қалмақ екенін білемін дейді. Сондай да сөз бола ма екен?! Тарихқа менмендік жүрмейді. Тарихқа Әлкей Марғұлан сынды үңіліп отырған адам ғана жетеді.

Құрметті оқырман, бұл сұхбат газет бетіне ықшамдалып түсірілді. Толық сұхбатты Jas Alash Youtube арнасынан көре аласыздар.