Биігіме әлі шыққам жоқ – Биіктен құлап өлердей!

Алаңы жоқ қаланың – алаңы көп.

Жалғыз-жарым жалаймыз жараны кеп.

Ақ мәрмәр тас жарқылдап табандарда,

Алшаң басар күн қайда Алаңдарда?!

Алақандай алаңша арман боп тұр –

Алшаң баспақ түгілі, аялдарға.

Алаң да алаң, алаң жұрт, алаң бәрі,

Аяулы да баяғы Алаң  кәні?!

Егілгені жұрт жасып Желтоқсанда,

Төгілгені сүт тасып шараңдағы, –

Болмап па еді барлығы осы Алаңда,

Қалмап па еді қан құны босағаңда.

Қазып  сауда-саттық жер жасайтындай,

Жазып сонша не қылдық Жасағанға!

Осы Алаң – Желтоқсанның желі ескені,

Азаттықтың бесігі емес пе еді?!

Жебір жүйе жөргекте тұншықтырған

Еркіндік, елдік дейтін нәрестені.

Жарнамаң жарқырасын қанша алтындай,

Барша адам ар мұратын  аңсар тынбай. 

Бейбіт күнде басыңа не күн туды,

Ақала ордаңды ормен қоршайтындай?!

 «Алтын адам» қанатты барыс мінген,

Ар, қасиет қашты деп намыс бізден, 

Адамы жоқ Алаңға арзу айтып,

Аттан-айқай салардай тап үстіңнен!

Бір елі елдік санаң аласармай, 

Киелі кеңдік саған жарасар сай.

Далиған даламдай бір Алаң салшы.

Қалқиған  қорап өңшең қала салмай!

Дәлу айы – секілді дүлей келер,

Аттап бассаң бір сақшы – сілейген ер.

Азаттығын – өзінің ғажап күнін

Қарсы алады қашанғы үреймен Ел?!

           БАС

Бас келеді

деуменен,

Бас келеді,

Басқаша ой

енбей-ау қойды-ау басқа тегі.

Баспен бірге бақ қайтып оралардай,

Бағып отыр қалың ел хан Кенені.

Басы бар

дүниенің аяғы бар,

Жаңылып жақсы сөзден, таяды жар.

Байланған сертке семсер бір сілтенер,

Басқаның бұ жалғанда баяны тар.

Құдіреттің ескенде қасқа желі,

Ашылар дүние иттің лас көтені.

Бес батпан соры арылмас елді ойласаң,

Бес тарам бебеу қағып жас келеді.

Бас келеді

деуменен,

Бас келеді,

Басқаша ой

енбей қойды-ау  басқа тегі.

Басынып біткен  мынау бассыз елді

Бұзып-жарып бір күні

Бас келеді!

Бас келеді

бұйырса,

Бас келеді.

Бас келгенде...

біраздан

бас кетеді...

                                                              25. 08. 2021 ж.

ҚАРЛЫҒАШ ПЕН ҚАЗАҚ

Қарлығаш не жазды құрып кететін,

Қарасы көптен тіптен жоқ.

Қуып та кететін, қиып та өтетін,

Қарашы аспанды көкпеңбек.

Тиіп те кететін, сүйіп те өтетін,

Қуыспақ ойнап – күткен көп.

Иіп те өтетін, биіктеп кететін,

Ілеспес  көзің  – ілкімдік!

Күнімен тынбай тағы жарысып,

Самғайтын  қанбай еркіндік!

Бірінен-бірі-ай қағып алысып,

Сайрайтын таңдай құйқылжып.

Жалт беріп қашқан,

Шарқ ұрып қуған,

«Қыз қуу» тура – күй сұмдық!

Атының басын шалт бұрып,

тыңнан

Ызғуын қара, шіркін, жұп...

Қарлығаш не жазды құрып кететін,

Қарасы көптен тіптен жоқ.

...Қазақ не жазды ұрып кететін,

Шамасы жеткен, тектен-тек.

Текті құс азды – жерге қонбайтын,

Құлқын-жұт – қамы бір күндік.

Текті жұрт азды – кемге салмайтын,

Қу тірлік – қысқан мың құлдық.

Қорғансыз құс зар мейірім-шуаққа,

Бейкүнә  біз де – қос мұңлық.

Тұяқ серпитін тұрмыз сынақта,

Соңғы мүмкіндік!

Бұл шындық!

ТҮРКСІБ ТОЛҒАУЫ

(Түркістан – Сібір теміржолының 90 жылдық торқалы тойына арналады)

Беу, Түрксіб! –

Ұлы дала тірегі,

Кең тыныс, нық –

жыры жаңа, тілегі,

Қарт Қаратау –

Түркістанның өрімі,

Асқақ Алтай –

Алып Сібір өр үні,

Балғаменен –

болат жолдар қашалған,

Қайламенен –

тауды бұзып, тас алған.

Білемденген –

бұлшық етті білектер,

Түрен түрген –

кетпен, сүймен, күректер,

Бір үзілмей –

жортақтаған ат арба,

Киіз үйдей –

будақтаған отарба,

Қос қанаттай –

қосақ рельс жарасқан,

Атқан оқтай –

ат оздырған Алаштан.

… Тарихи сәт –

қос рельс түйіскен,

Шаттанған ел –

тәубе дескен мың іштен.

Алақандай

Айнабұлақ бекеті ,

Атып шыққан

алғаш пойыз, тым үстем.

Қайысқан ел –

жер қалмаған ат байлар,

Қуанғаннан –

тулап, қайнап жатты ойлар.

Қыр қазағы

қонған ат пен түйеге –

Ұлттық маман

пойызды да жақсы айдар.

Қарт Түрксіб

түспеді оңай аспаннан,

Болды алғашқы

бесжылдықта  басты арман.

Бар қаншама 

шежіресі қаралы,

Қайғы-құса,

қан менен тер, жас тамған.

Беу, Түрксіб –

Жалаң қолмен тұрғызған,

Далам берген

қаншама ерді, туғызған.

«Ұлы Жібек

жолы» қайта тірілді –

Сауда-саттық:

келе жатқан мың жылдан. 

Жаңа дәуір –

тарих солай басталған,

Қарт Түрксіб –

әлемге  өмір ашты алдан.

Аңқып тұрған

иіс, дәмі нанының,

Талайлардың

таңдайында сақталған.

Берлинге де

алғаш жеткен паровоз –

Қан майданға,

Түрксібтен аттанған.

Беу, Түрксіб –

береке мен бақ қонған,

Ел тыныштық –

орындалған тәтті арман.

Әр бекеті –

әуезді өлке, сәнді өңір,

Әр белесі –

мағыналы, мәнді өмір,

Өсті елімен –

алға басқан қария,

Көш-керуен –

тынбай аққан дария,

Қарт Түрксіб –

90 жаста, ер дана,

Халқы өсіп:

жасарған жұрт, ел жаңа.

Беу, Түрксіб –

қан тамыры қазақтың,

Келді ырыс-құт –

Тәуелсіздік, Азат күн.

Ендей аққан –

елдіктің өр тұғыры,

Көлбей жатқан –

Түгесілмес ғұмыры,

Қарт Түрксіб –

қайнап жатқан бұл өмір,

Мәрт Түрксіб –

мәңгі жасар, біле біл!

СЕГІЗІНШІ ТАМЫЗ

Айдағаны – бес-ақ бұлт, күркіреуі – жер жарған, Ауық-ауық әупілдеп, ала кетер шалғайдан; Тамызғандай көзіңе, сіркіреуі бар болсын, Не жаумай, не қоймай тұр –талмай соққан таудан жел.

Тұрды қыстай Тұлқатын*тас төбеден бір кетпей, –Ала жаздай алысараты жаман індеттей; Сөз боп тиген көз кетпей, көздеп тиген тіл кетпей, Желдетсе де селдетпей, шер кетсе де шел кетпей;

Жұлын-жүйкем ширығып, сыймай кеттім жер-көкке-ей, Мың күн шыдап ақырыбір күн сындым шөлмектей!..;… Бұл да енді маңдайғажазылған бір дүр кептей, Талмап қояр таңдайдау қосылған шербеттей;

8-і еді тамыздың –алған күнім ақ тыным, Танып естен түс ауасұлап түскем… Атты кім?!.

Кәлима айтып, о, тоба,  

жатқан екен жақ-тілім.Нақ сырын тап кім білген… Хақ құлын бір қақты шын!

*Тұлқатын – сары жұлдыз атауы

 (АМАНХАН ӘЛІМҰЛЫНА)

Індет тұсында түсіпті жарлық аспаннан,

«Аманханға дейін Адам Атадан» басталған,–

«Халық үшін балыққа жем болсын» деп,

Құрбандықтайсың теңізге терең тасталған.

Жақсының жанын алыпсың,

тілек берші Алла,

Езіліп қалған ел-жұртқа енді шер салма.

Қошқардай қожаң құрбандық болып шалынса,

Беті қайтар, халқым, індеттің мына, иншалла.

Ширығып ылғи жөнсіздіктерге жан-жүйең,

Жиен, – деп айтар кім қалды енді, әулием?!

Жолыңның үлкен, қолыңның қысқа болғаны –

Жібермегені  көп нәрселерге ар-киең. 

Шыққаны рас кеудеңнен болды анық дем, 

Жайбарақат жүре беріппіз, –деп, – уақыт кең.

Қадірін білер Оразбай тірі кезінде

Кетіп  қалған  Абайдай, бәлкім, бақытты ең...

                                                       30.03.2020.

СӘУІР ЕМЕС ҰҚСАЙДЫ ҚАРАШАҒА

Сәуір емес ұқсайды қарашаға, Тұнжыр мінез тура осы жараса ма? Күн сәулесі – сығалап терезеденТығылған тар үйдегі бала-шаға.

Жер жиырылып өзінен жерігендей –Тұрған саулық төліне еміренбей.Бұлыңғыр көк кірпігі түсірулі, Көтерсе тек күл-қоқыс төгілердей.

Көрінбес жау кезіп жүр жалаңдаған,Қаңырап тұр азынап қалаң, далаң.Ағаш біткен бүршігін жара алмай тұр, Сәбидей әр емшекке алаңдаған.

Көк дір етуі үшін, Шөп дүр етуі үшін, Найзағай мен жел ары аспау үшін, Көк пен жерді аластау үшін, Сәуір жаңбырымен, Хызыр қамшысымен қоса, Мына індетті қуу үшін атасы бөлек, –Көкке қарап айғайларХақ ӘулиеніңБір Аһ ұрар асасы керек!

                           01.04. 2020.

        ПІР

Шыңғыс ханның

Самарқандты шапқалы

Қара  бұлттай қалың қолы қаптады.

Нәжімеддин Кубра* кеп асасын

Тіреп еді, дарбазасын жапқалы,

Жер жұтқандай кетті шаһар жоғалып,

Шыңғыс қаған үш күн іздеп таппады.

«Жә, Кубра, көнгенің жөн дұрысы,

Бұлар – Хақтың төнген қисық қылышы!», –

Төртінші күн тірер сәтте асасын

Жәбірейілдің жетті көктен дыбысы...

… Асыл рух – дін өзегін Бағдадтан**

Жұлып алды Дешті Қыпшақ ұлысы!

Тақ пенен Бақ

Шыңғыстан соң кешегі,

Түркістандық Темір бекке көшеді.

Әмір Темір аяғына Пірінің

Еңбектеп кеп, жығылыпты деседі.

Кәміл пірі – Мір Сейіт Береке –

Иассауи тарихаты көсемі.

«Сенде  туы Мәуереннахр, Хорасан.

Менде түбі нығыметті санасаң.

Сүт пен қанттай араласып түбінде 

Тең боламыз – мүридтікке жарасаң!

Қабыл болар қысылғанда тілегің,

Әзіреті Сұлтан хикметін  ала алсаң.

Сен өлесің ұлы жорық жолында,

Жерленесің менің аяқ жағымда.

Оған дейін жай оғындай жарқылдап,

Жарты әлемді жүгінтесің алдыңда.

Қанды майдан басталады жаһандық,

Қабіріңді ашып көрген шағында», –

деді Мір Сейіт көңіл сыры ашылып,

Әмір тұрды Әулиеге бас ұрып.

Пірдің дұға, батасының арқасы

Темір жеткен бар мәртебе, асылы, ұқ!

(… Мір Сейіттің трактатын Ватикан

Жамбасына басып отыр жасырып).

Сайыпқыран Әмір Темір Көреген,

Анау батыр, мынау пақыр демеген,

Тақуаның  табанына төсеген

Үстіндегі зер шапанын ер екен.

...Қаласа Хақ,

Тебен ине көзінен

Түйелі көш өткізеді, – осы екен!

* Кубра (1145–1220) – кубравия тарихатының негізін салушы пірі, қабірі Көне Үргеніште.

** Бағдад – Ислам халифатының орталығы

      САЙТАНИ ТҮС

Көріп біреуді,  келе жатып аяңдай,

Кері жүрем, бағытымнан таям да-ай.

… Су жаңа аяқ киімімнің тағы да,

Сасып тұрмын бір сыңарын таба алмай.

Не жазып ем мұнша тағы сынарлық,

Алшы асығым болып қашан тұрар нық?

Қолға іліккен бәтеңкесін біреудің

Сұға салдым оң аяққа сыңар ғып.

О, сұмдық-ай,

Оң аяқ деп сұққаным –

Сол аяқ боп  шықты, осы ғой құртқаның.

Жүріп кетті тастап мені пойызым,

Үлгергенше ұстап шетін тұтқаның.

Ойпырм-ай, мұнша неден жат тілеу,

(Түс құрғырың болмаушы ма ед тәттілеу),

Шығар есік қайсы десем, айтпайды,

Жөні түзу, жол сілтейтін жоқ біреу.

Мазақтай ма, ары өткен де, бері өткен.

(Ұйықтаған сияқты ем ғой дәретпен).

Быт-шыт болып, өз-өзіме келе алмай,

Жаттым біраз, өткізе алмай електен.

Алдыменен терезеге қарайды

Оянған жан,

О, таң бүгін арайлы!

Жарқырап күн, жауыннан соң кешегі,

Мейірлене Алатау тұр талайғы...

                                           02.05.2021.

ҚАДІР ТҮНІ  КЕЛГЕН ХАТ

Онда сен жиырмадасың.

Мен жиырма екі жаста едім.

Басқа еді өмір.

Жаз көңіл. Бақ та керім.

Мөлдір едік.

Таза едік тау суындай.

Бар болатын

Тас екеш таста сезім.

«Есіңде болар» — депсің,

– бәрі есімде,

Тек білмеппін – сырыңды ашқан өзің,

Әлі өксік тығылып тамағыңа,

Еске түссе, толарын жасқа көзің.

Бүйіріңде жатыпты бермей тыным,

Айтар болсам (сөзді көп етпей шығын),

Дәлелдедің – жігітті қол жұмсаған

Қыз киесі бір атпай кетпейтінін!

«… Не үшін?!

Әлі күнге жұмбақ, — дейсің, – мен үшін...».

Мен де сендей!

Сыртымыздан сайтан-күш, 

Жасады ма, білмеймін ғой, келісім.

«Кеш!» деуге – кеш.

Өтті дерлік қырық жыл,

(Қырық жылда бұлыңғыр ғой бұрынғың).

Жоқ! –

Қырық жыл қымтап келген жасырып,

Сүю күшін сен көрсеттің!

Ұғындым...

Ала таңда алыс жаққа алаңдар,

Ауып кетті саған қарай санам бар.

Ақыретте алғаныңша ақыңды,

Бүгін алшы,

ұршы,

жыртшы  жағамды, ал.

Сен алаңсыз әже едің, –

Не болды ал?!

Мен алаңсыз ата едім, –

Не болды ал?!

Жеті түнде жарқ еткізген қанжарың

Мүлт кетпеді.

Тура, тиді маған дәл.

Мессенджермен  хат боп келген періштем,

Жүрегімнің тыншын алдың,

неліктен?!.

                                                  09.05.2021.

ЕС-АҒАНЫҢ РУХЫНА

Айырылғалы ай асты Ес-ағадан,

Азынап тұр баспасы, – азалаған.

Аруақты жерден үріккен ат секілді,

Аяғым қайтты кері босағадан.

Бұрын да есігінен аттамаушы ек,

Жастардай болмаппыз ол жаққа үйірсек.

Ашылмастан, со күйі, сөгілместен,

Буулы қап қойғандай ақ түйіншек.

Құс тілінде құсни хат меңгерген,

Саяқ жан да болмады-ау сақ мергеннен.

Ажалың жеткен күні атқа өңгерген.

Айт-айтпа не, осы екен Хаққа көнген.

                                              20. 05. 2021.

        ЖАРАЛЫ СҰЛУ

(Қазақ театрының Қарагөзіне)

Сұлу ханым әлі де ару секілді...

Қызғаныштан қас қылмаққа бекінді:

Көп алдында күйеуінің көзіне

Көк шыбынды үймелетпек не түрлі.

Атылуға даяр тура  үкім-оқ,

Түскендей бір тызылдайды етіне от.

Дос-жаранды қойған үйге шақырып

Жас қосағы –

Жалғыз келер беті жоқ.

Сахнаның Қарагөзі қаралы,

Жалын атқан  жолбарыстай жаралы.

Жазушы ері – құрғамайтын  қаламы,

Халық артисі өзі –

Атағы жер жарады.

Алып жүрер

Қара «Волга» сүліктей,

Аттан құлар

Қараймын деп жігіт дөй;

Мэрилин,  Софи, Элизабет, Брижит*

Қасында оның дүрі жоқ құр жүзіктей.

Сыпсыңдаған,

Сумаңдаған  жан-жағы үн,

Жаһаннамға

Жөнелтпекке  жан жарын, –

Махмұт Эсамбаев** сыйлаған

Сығымдады  суық жүзді қанжарын.

Сахнаның сәні емес пе тәтті үнді,

Күліп қарсы ап,

Қонағына тақ тұрды.

Кірген бетте  серігінің туралап

Қақ жүрегін… болат қанжар лақтырды!

Болды енді не?!

Болмағандай дәнеңе,

Театрда отырғандай ел, әне,

Тік тұрды да,

Қол соғуда,

Есікте

Қалшылдаған  қадаулы сұр селебе!

Қаса сұлу – айырылған аққудай,

Тірі өлтіріп жұбын,

Сұсын қаштырды-ай.

Қайталанбас қайтып  ондай қойылым,  

Қайталанбас қайран мінез тап мұндай!

* Әйгілі киножұлдыздар

** Әйгілі балет бишісі.

                                                                               9.06.2021.

                 (АЯҒА)

Қарасирақ балаң күнде сұқ тиген,

Қаршадай қыз құдайды іздеп шықты үйден.

Қарамады көйлегіне қонымсыз,

Арзанқолдау жұқа ғана шыт киген.

Құдай, сірә, мұның ауылын ұмытып

Қалған болар, қызықтырмас бірі түк.

Қара жолмен, батырмаққа қарасын

Шықты, жалғыз жүрегіне жүгініп.

Қыз, құдайға ғашық болып ауырған,

Құтылғанша асық болды ауылдан.

Жеті айналсын жердің жүзін, бәрібір

Жаңылмасқа Жардан жалғыз, аһ ұрған.

Құдайды іздеп қанша, қайда бармады ол.

Түніменен жалғастырды таңға жол.

Құлады да, адасты да, шаршады.

Қайта тұрды. Таппай қойды  жанға зар.

Қорланса да, зарланса да, күйіне,

Бір қараса, кепті айналып  үйіне.

Өліп-өшіп іздегені  осы ма?!

Өніп-өсіп кеткен, шыққан түбі ме?!

Қарап… кенет  көріп қойды Құдайды ол.

Тап қасында. Жақын  екен былай да ол.

Тіл жеткісіз Мейірім мен Сағыныш.

Қазір...қазір...құшағына құлайды ол.

...Құлақтанды  сол күні-ақ бар қыр мен түз.

Күрсін, дала, жыла, жігіт, қыршын қыз.

Қара  аспанда  қашан жарқырағанша,

Жадау жүзді, солғын, сынық бір  жұлдыз...

                                                          13.08. 2021.

                            ***

Жоқ бұт артар ең болмаса шабан көк,

Қарай ма оған қысқан кезде қалам-дерт.

Тоқтамыстай төнген тура Мәскеуге,

Жылда кеуші ем «Алматыны шабам!» деп.

Маған қарап тұрғандай бар шартарап,

Тарыдай бақ кем, тек таудай нар талап.

Алты түмен қолым бардай, сонда еді

Алпыс өлең – бар жүргенім арқалап.

«Шаба алмайсың! – дейтін досым, – сен тұрмақ,

Мұқағали шаба алмаған сан тулап».

Алматыдан  алаөкпе  боп қайтушы ем,

Көк дөнені көңілімнің боп көн тулақ.

Мыңқ етпесін сезіп заман-қоғамның,

Мыңқ етпеуді мен де үйренгем, ар алдын.

Меңіреудей, саңыраудай, мылқаудай,

Сіңген судай, батқан тастай боп алдым.

Досым да жоқ өкпелейтін, өшірген,

Жауым да жоқ, бәрін-бәрін кешіргем.

Суға батпас, отқа жанбас нәпсінің

Тұтқынынан опа іздеймін несін мен.

Қылыш ұстат қазір қолға – шаппаймын,

Алтын шарап құй бір жұтым – татпаймын.

Үйренесің… бірте-бірте осылай

Тұяқ серіппей өлуді де – шақпай мұң...

                                                              21.08.2021 ж.

 ТҮСІМДЕ НЕГЕ МЕН ЫЛҒИ...

Түсімде неге мен ылғиБиіктен жүрем түсе алмай, Айналам қия, өр-ылди, Тайғанап кетсем, ұшардай.

Тылсымнан түк те ұққам жоқ. Өзімді алған дәлелдей Биігіме әлі шыққам жоқ – Биіктен құлап өлердей!

Жалғыз да жортар шама бар,  Жорып бір болсам айтатын: Өрлеуден басқа жоқ амал, Кері енді жол жоқ қайтатын.

Түсімде бірақ жоғары,Қалмаса жол да өрлейтін, Қол созса көктен, жарады, Жерде жоқ біреу, кел дейтін!

                       ***

Қыс басы – қауыс-қараша келді.

Қара жел мен қар таласа төнді.

Балконда бұғып тұрысым мынау,

Қылтиып қарап балаша енді.

Буалдыр мұнар көрсетпей қойды

Қол созымдағы аласа белді.

Ұйытқыған қар сабаса жерді,

Ұлыған жел қозғар жаңаша шерді.

Қамығып тұрған қайыңға анау

Түсе алмаспыз араша енді.

Қамықсын қанша, жарылқар құдай

Қаласа – ерді, қаласа кемді...

Қыс басы – қауыс-қараша келді...

                   ***

 Ат қып мініп бесікті,

кісінеген, Кемпірді неге сонша үкілеген? «… Балағынан он бала саулатсын» деп, Кең құрсақ кемпірді «үйдің құты» деген!

Көз бен тілден көбірек шеккен нала,

Көген көз жұрт  ырымы неткен  дана.

Қарғыс өтпес қасиетке ие деген,

Үш кемпірдің бұтынан өткен бала.