«Бизнестің жол картасы – 2025» кәсіпкерлерге не береді?

Қазақстан үкіметі өз тәуелсіздігінің алғашқы күндерінен бастап шағын бизнес пен кәсіпкерлікті дамытуға баса назар аударды. Алдымен 1992 жылы «Жеке кәсіпкерлікті қорғау және қолдау туралы» ҚР Заңы қабылданса, одан кейін «Қазақстан Республикасында кәсіпкерлікті қолдау мен дамытудың 1992-1994 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы» бекітілді. Соның нәтижесінде 1997 жылы Кәсіпкерлікті дамыту қорын (ДАМУ) құру туралы жарлық шықты, оның негізгі мақсаты – Қазақстанда шағын кәсіпкерліктің пайда болуына және экономикалық өсуіне жәрдемдесу және кәсіпкерлікті дамыту болып табылады. «Атамекен» ҚР Ұлттық кәсіпкерлер палатасы «Кадрларды даярлау, қайта даярлау, олардың біліктілігін арттыру, аттестациялау, техникалық және кәсіптік білімді дамыту» жарғысымен Қазақстанда кәсіпкерлік білім беруді нығайту бойынша бірнеше бастамалар бойынша жұмыс жасауда. 2007 жылы Қазақстан АҚШ үкіметімен Экономикалық даму бағдарламасы деп аталатын бірлескен даму туралы келісімге тікелей қол қойған бірінші ел болды. 2007 жылы қаңтарда Қазақстан Орталық Азия елдерінің ішінде бірінші болып Жаһандық кәсіпкерлік мониторингі (GEM) консорциумына қабылданды. Нәтижесінде Қазақстан басқа елдермен бірге Дүниежүзілік банктің жаһандық сауалнамасына (Doing Business) және Жаһандық кәсіпкерлік мониторингіне (GEM) қатысты.

Кәсіпкерлік білім – экономикалық дамудың тірегі. Дегенмен бірнеше мемлекеттік бағдарламалар бизнес пен кәсіпкерлік білім беруді ынталандырады. Қазақстандағы көптеген кәсіпкер әйелдер бизнес бойынша оқытудың жетіспейтінін айтады. Сонымен қатар ауылдық жерлерде тұратын әйелдер әртүрлі білім алу мүмкіндіктері, соның ішінде курстар мен бағдарламалар туралы жақсырақ хабардар болуы керек.

Бүгінде Қазақстан мемлекеттік бағдарламалар, үкіметаралық келісімдер және халықаралық даму институттары арқылы әйелдер кәсіпкерлігін қолдауда. Олардың ішінде Еуропалық қайта құру және даму банкі (ЕҚДБ), Біріккен Ұлттар Ұйымының Даму бағдарламасы (БҰҰДБ), Дүниежүзілік банк және БҰҰ Әйелдер ұйымы бар. Әйелдер кәсіпкерлігінің басты құралы – «Бизнестің жол картасы – 2025» бизнесті қолдау мен дамытудың бірыңғай бағдарламасы.

Нұрлыхан Әлжанова, Назарбаев университетінің кәсіпкерлікті зерттеу орталығының маманы:

— Бағдарлама халықаралық қаржы институттарымен, атап айтқанда, «Бизнестегі әйелдер» жобасы бойынша ЕҚДБ-мен, сондай-ақ «Даму» кәсіпкерлік қорының бағдарламалары бойынша ынтымақтастыққа бағытталған. Сонымен қатар қазіргі уақытта қаржылық қолдау құралдары бизнесті қолдау және дамыту бағдарламасы ретінде қызмет ететін «Бизнестің жол картасы – 2025» бағдарламасы аясында ұсынылады. «Бизнестің жол картасы –2025» жобасы аясындағы барлық қолдау шараларының үштен бірінен астамы әйелдер кәсіпкерлігін қолдауға бағытталғаны анық. Әйелдер кәсіпкерлігін тұрақты дамыту және қолдау қорының мәліметтері бойынша: әйелдер халықтың 51,8%-ын құрайды; Елдегі жалпы ішкі өнімнің 39%-ын әйелдер құрайды; әйелдер арасындағы жұмыссыздық деңгейі 5,3%; әйелдер шағын және орта кәсіпкерліктің шамамен 42%-ын басқарады; кәсіпкер әйелдер шағын және орта бизнестегі жұмыс орындарының 30%-ын қамтамасыз етеді; әйелдердің экономикалық белсенділігі 66,6% құрайды.

Қазақстанда мемлекеттік қолдауды күшейту және шағын кәсіпкерлікті дамытуды ынталандыру үшін әртүрлі мемлекеттік және коммерциялық институттар жұмыс істейді. Олардың қатарында мемлекеттік саясатты жүзеге асыруға және шағын кәсіпкерлік пен кәсіпкерлікті дамытуға жауапты ең жоғары мемлекеттік орган – Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрлігі бар. Министрлік Республика үкіметі мен президентіне есеп беретін атқарушы биліктің орталық органы болып табылады. Кәсіпкерлікті дамыту саясаты департаменті Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің кәсіпкерлікті дамытуды құқықтық реттеу саласындағы мемлекеттік қолдауды жүзеге асыратын құрылымдық бөлімшесі болып табылады. Сонымен қатар жергілікті өзін-өзі басқару органдары аймақтық деңгейде кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау органдары болып табылады. Кәсіпкерлікті дамытуға жәрдемдесетін басқа ұйымдар: Президент жанындағы Кәсіпкерлер кеңесі, Ұлттық инновациялық қор, Инвестициялық қор, Қазақстан банкі. Олар инновациялар мен кәсіпкерлікті дамыту процесін қолдауға және жеделдетуге көмектеседі.

Әйелдер кәсіпкерлігін қолдайтын үкіметтік емес ұйымдар – Қазақстанның іскер әйелдер қауымдастығы, Қазақстанның кәсіпкер әйелдер одағы, Қазақстан әйелдерінің «Мөлдір» қауымдастығы, Феминистік лига, «Мәртебе» әйелдер федерациясы, Әйелдер көшбасшылығы. Қор, Республикалық әйелдер кеңесі, Әйелдердің даму және бейімделу қауымдастығы, «ASIA» кәсіпкер әйелдерінің бизнес қауымдастығы, т.б.

«Бизнестің жол картасы – 2020» бағдарламасы аясында 118,7 мың кәсіпкер әйелге сервистік қолдау көрсетілді. Олар бизнес-процестерді қолдау, бизнес негіздерін оқыту және кәсіби біліктілігін арттыру бойынша тегін мамандандырылған бизнес қызметтерін алды. Сонымен қатар «Даму» қоры «Бизнес-Кеңесші» бағдарламасын іске асыруды бастады, оның аясында кәсіпкерлік бастамасы бар тұрғындар мен жұмыс істеп тұрған кәсіпкерлер үшін екі күндік оқыту курстары ұйымдастырылып, өткізілді. 2021 жылдың соңында пайыздық мөлшерлемені субсидиялау бойынша «Даму» аясында кәсіпкер әйелдердің он мыңға жуық жобасы қолдау алды; несиелік кепілдік бойынша 7 мыңға жуық жоба қолдау тапты. 2022 жылы кәсіпкер әйелдер 84 000 ақпараттық қолдау және 17 000-нан астам сервистік қолдау кеңестерін алды. Сондай-ақ Қазақстанда әйелдер кәсіпкерлігін дамытудың 17 орталығы бар. Мақсат – әйелдердің экономикалық белсенділігін ынталандыру. Орталықтардың жұмысы барысында 7 мыңнан астам әйел қызмет алды. 30% халықтың әлеуметтік қорғалмаған топтары санатына жатады.

Қазақстандағы орналастыру және тамақтандыру қызметтері, ақпарат және коммуникациялар, қаржы және сақтандыру қызметі, көтерме және бөлшек сауда, жылжымайтын мүлікпен операциялар, ғылым мен білім, әлеуметтік қызмет көрсету салаларындағы шағын және орта кәсіпорындардың жартысынан көбін әйелдер басқарады.