Депутаттарды сырттағы жау алаңдатады

Бірақ одан да маңыздысы, елді сырттан торып жүргендер іштен іріткі шығаруға мықтап кіріскен. Біресе алаяқтар, енді бірде туды бүлдірген арандатушылар, қала берді жымысқы саясат үшін қаржысын аямайтындар... Сәрсенбі күнгі мәжілістің отырысында біздің депутаттар да қарап қалмай, сол әккі саясатын тықпалағысы келетіндерге қарсы шапты. 

Әуелі Бақытжан Базарбек елдегі алаяқтық дерегінің тыйылмай, керісінше, артып бара жатқанына алаңдауына мән бермегенбіз. Соңғы 5 жылда алдап соққыштар әрекеті 1,5 есе артып кеткен соң, әрине, айтқаны орынды. Былтырдың өзінде солардан келген шығын 45 млрд теңгеге жеткен. Бірақ оның түбіне жетіп жатқан полиция жоқ. Бар болғаны 36%-ында ғана істі аяғына апарған. Өзі алаяқтардың сырттан отырып-ақ әуреге салатыны әмбеге белгілі. Бұл тұрғыда құқық қорғау органдарының дәрменсіздігі айтпаса да түсінікті. Депутаттың ендігі заңды күшейту ұсынысы құптарлық болғанымен, одан шығар нәтиже болса дейсің.

Тудың қадірі мен сырттан төнген қауіп

Осыдан соң кезегімен сөз алған мәжілісменнің бірнешеуі қатарынан ішкі тұрақтылыққа қатты алаңдап, тап бір қауіп төніп тұрғанына назар аудартқысы келді. Бақытжан әріптесінен кейін микрофоны қосылған Ермұрат Бапиға «бет-аузын тұмшалап, қара жамылған төрт әйелдің» тірлігі қатты батыпты. Мұзайдында өткен спорт бәсекесінде бет-аузы бүркемеленген төрт әйел затының түскен суреті әлеуметтік желіні кезіп кеткен, бәріміз көрдік. Олардың бет-аузынан бұрын, керіп ұстап тұрған көк тудың бетіне арабша түскен жазу және соның астында көлденең түскен, депутат айтқандай, «араби қылыш» бейнесін тұрмыстық деңгейдің бұзақылығынан гөрі қоғамымызға, мемлекеттігімізге, ұлттық дәстүріміз бен бірегейлігімізге жасалған ашық әрі нақақ қарсылыққа балаған Бапи мырза енді сол тірліктің астарына үңілуге үндейді.

«Туды бүлдіру арқылы жат пиғылды дәріптемек болған бұл төрт қыз әлдебір арандатушы топтың құрбаны болуы мүмкін. Олар жастық алаңғасарлықпен, әлде материалдық қызығушылықпен немесе діни сауатсыздықпен жасаған бұл өрескел заңбұзушылықтың тасасында тұрған әлдебір кереғар күштер бар сияқты», – деп барып тоқтады.

Одан қалды, мемлекеттігімізге алаңдайтынын білдіріп және бір көтерген мәселесі – түр-түсі бұрмаланған Қазақстан туының Wildberries Russ маркетплейсінде 5 мың теңгеден еркін ашық саудаланып жатқаны. Жалпы, қоғамымызда Туды қорлау – елді қорлау қағидасымен ел алдына шығып сөйлеу арагідік көрініс беріп келеді. Бірақ маркетплейстегі саудадан мемлекеттік қауіп көрген депутаттың сөзі соның қатарына кірер ме екен?

Бір кездері қоғамда көп талқыға түсіп кеткенде осы жайдың мәнісін геральдика маманы Асылбек Баяжұмадан сұрап көргенбіз. Оның айтуынша, мемлекеттік рәміздерді насихаттау жұмыстарының бір түрі – рәміз-белгілерді кілт бауына, қаламға, блокноттарға, күнтізбелерге, жалпы кеңсе тауарлары мен басқа да заттарға қолдануға болады, онда тұрған ештеңе жоқ. Бастысы, дәретхана қағазы сынды аяққа тапталатын заттарға салмаса болғаны.

Ал белгілі тарихшы, теңге авторларының бірі Хайролла Ғабжәлелов тіпті арыға апарып тастаған. Тарихшының сөзінше, ұлттық рәміздердің қолданыс аясын шектеудің қажеті жоқ. Өйткені қарап тұрсаңыз, АҚШ-та жұрт өз жалауын шортыйына дейін жабыстырып жүреді. Ескірген соң қоқысқа тастайды. Сол секілді Ту мен Елтаңбаны мақтаныш қып, көп жерде қолдана берсе неміз кетеді? Сондықтан ұсақ-түйектің бәріне мән бергенше, мемлекеттің саясатын түзеу керек. Әлем соған қарайтынын айтқан-ды. Шынымен-ақ, ештеңе бейнеленбеген туын әлемге қадірлі етіп отырған мемлекеттер бар. Сондықтан «тудың беделін маркетплейстен емес, мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық жағдайынан іздесе қайтеді» деп бір қойдық.

Одан кейін қай мәселеде де дауысы қатқыл шығатын Еділ Жаңбыршин де соңғы уақыттары көп сөз болған USAID тақырыбына тоқталды. Сөзіне қарағанда, соңғы 10 жылда осы ұйымнан біздің елге 150 млн доллар құйылған. Мұнысын демократияны желеу етіп, жалаң ұранмен жымысқы саясатын іске асырғысы келген тірлікке балайды. Жаңбыршинге салсақ, Қиыр Шығыс пен Орталық Азиядағы, Африкадағы, Еуропаның бірқатар дамушы еліндегі билікке қарсы төңкерістер соның салдары.

«Бізде шетелдік грант «емізігіне» отырып алған кейбір үкіметтік емес ұйым көбіне түймедейді түйедей қылып, негативті теріп-жинап, кураторларына өтірік есеп беріп, «ойбай, бұл елде адам құқығы тапталған», «сөз бостандығы шектелген», «сіздер араласпасаңыздар құрдымға кетудің алдында тұрмыз» деп байбалам салады. Тіпті біздегі жағдайды дамымай қалған үшінші мемлекеттермен негізсіз, дәлел-дәйексіз теңестіреді», – деп налыды депутат.

«Гуманитарлық бизнестеріне» қаражат алып жүргендердің жайын Қаржы министрлігіне қарата айтып, ішкі саясатымызға араласуға бағытталған сырттан құйылған қаржыны анықтап, тиісті шара қабылдауды сұрады.

Әлтаевтың ерекше ұсынысы

Жалпақ жұртқа есім-сойы жақсы таныс деген депутаттардың ішінде Аманжол Әлтаевтың да ерекше орын алары белгілі. Қашанда халықтың рухани дүниесіне жаны ауырып жүретін айтыскердің сөзі бұл жолы да үдесінен ауытқымаған. Қарттар үйінің мәселесіне ерекше қырынан келгені шынымен де құптарлық іс көрінеді. Әлеуметтік нысанның осындай түрі елде көбейіп, іші толып бара жатқаны талай жерде зар боп айтылғанымен, Әлтаев ұсынған шешім жолы атап өтуге тұрарлық. Сөзіне салсақ, 2024 жылдың 31 шілдесіндегі есеп бойынша осы орталықтарда 5,9 мың егде жастағы адам болған. Көптеген жеке орталықта орын тапшылығы байқалған. Ал сондай жерлерден пана тапқандардың ішінде балалары лауазымды қызмет атқаратын, кәсіппен айналысатын, ұрпақтары бақуатты тұратын бейбақтар да бар.

Сондықтан қарттар үйін паналауға мәжбүр болған қариялардың дәрі-дәрмегі, шипажайларда емделуі, тағы басқа материалдық қажеттілігі үшін, өмірдегі ең қымбатты ата-анасын керексіз қылған көкек балаларының табысынан ұстап отыруды ұсынды. Ата-анасын қарттар үйіне тапсырған жеке тұлғалардың еңбек табысының бір бөлігі ата-анасына тиесілі болғанын әділеттілікке сай санайды.

Бүгінгі мәжілісте көтерілген жайттардың негізі осындай. Кім қалай айтты, қалай сөйледі, көз алдарыңызда. Жалпы, біздің мәжіліс депутаттарының көтеретін мәселесі, негізінен, әлеуметтік жағдай ғой, ара-тұра бас жаққа барысып қоятындардың жағдайын көріп отырмыз. Сондықтан Ақорда қай жаққа қараса, депутаттардың да аузы сол жаққа қарап қисаяды да тұрады. Бұл жолғы отырыста мәжіліс жорғасынан жаңылған жоқ.

Ербол Тұрымбет

Астана