Электронды темекі – жастарды улап барады

Өйткені, жасанды темекі шегу қазіргі жастар мен жасөспірімдер арасында «модаға» айналған. Содан кейін жастар электронды темекіні әдеттегі темекіге қарағанда зиянды емес деп түсінеді. Жастар бұл темекіге неге құмар? Неге жасөспірімдер арасында бұл кеңінен жайылып кетті? Осы сұрақтарға жауап іздеп көрдік. 

Қолда бар деректерге сүйеніп айтсақ, электронды темекі ең алғаш рет 2003 жылы пайда болыпты. Оны патенттеген адам қытайлық фармацевт көрінеді, аты-жөні – Хон Лик екен. Бір жылдан кейін, яғни 2004 жылы Хон электронды темекіні Қытай нарығында сатқан алғашқы адам болып тіркелген. Іле-шала ол өз өнімін халықаралық айналымға шығарып, жұртқа жаппай тарата бастаған.

Бұл темекіге жастар неге қызығады? Психологтар мен педагогтардың айтуынша, электронды жасанды темекінің құтысы кішкентай ғана. Содан кейін, жағымсыз иіс шықпайды. Әдеттегі шынайы темекінің иісі қолға, адамның киіміне, деміне сіңіп қалады. Электронды темекіде ондай жағымсыз исітер жоқ. Керісінше, әртүрлі тәтті, шырынды иістер қосылып жасалады. Жастардың қызығуының бір себебі сол. 

Сонда электронды темекі зисыз ба? Енді осыған тоқталсақ. «Вейпингтің» кең таралуының салдарынан АҚШ азаматтарының өкпесі жаппай зақымданған. Тіпті, өкпе зақымдануынан адам өлімі де тіркелген. Коронавирус пандемиясына дейін АҚШ-та вейп темекі тұтынған 2500 адам өкпенің ауыр дертіне шалдығыпты. Осы жағдайлардан кейін АҚШ Президенті электронды темекілердің барлық түріне тыйым салыпты. Бұл 2019 жылғы жағдай. Іле-шала 2020 жылдың алғашқы айларында Америкада электронды темекілерге арналған жұпар иісті картридждердің сатылуына жаппай шектеу қойылды. Ал Қазақстанда ше? Бізде бұл темекі еркін сатылып, еркін пайдаланылып жатыр.

Тіпті, электронды темекінің зияны туралы көп айтылып, көп жазылып жатса да, Қазақстанда электронды жасанды шылым шегетін жастардың қатары азаятын емес. Қазақстанда электронды темекі салатын дүкендерде жұпар иісті картридждердің алуантүрі сатылады. Қышқыл дәмдісі, тәттісі, балдайы да бар. Біздің зерттеу нысанамызға ілінгендері — «Вейп», «IQOS», (айкос деп атайды), «Снюс», «Паучи» сияқты түрлері сатылуда.

«Снюс» деген түрі – бұл басқаларына ұқсамайтын, түтінсіз темекінің ерекше түрі екен. Мамандардың айтуынша, «Снюс»-тің құрамында никотиннің мөлшері өте көп. Шшнайы темекіден бірнеше есе артық. Айталық, 1 тал темекіде – 1,5 миллиграмм никотин болады. Ал «снюстың» құрамында – 20-250 миллиграммға дейін никотин бар. «Паучи» деген электронды темекіні еріннің астына салып тарту керек. Тәртіті солай. Ал мұның адам денсаулығына, адамның өміріне тигізер залалды орасан.

Әдетте темікіні адамдар үйде немесе кеңседе отырып шекпейді. Ал электронды темекіні үйде, кеңседе, мейрамханаларда отырып та шеге береді жастар. Оның себебі сол – иісі жағымды деген желеу ғана. Жастар «мода» үшін шексе, үлкен кісілер темекі тастау үшін электронды темекі тартып жүрміз деп ақталатын болыпты. Мамандардың айтуынша, электронды темекі шынайы темекіні тастауға көмектеспейді. Өйткені, оның құрамында никотин мөлшері өте көп.

Жастар көп жағдайда мұны әуестікпен тартып үйренеді. Уақыт өте келе бұл тәуелдікке әкеліп соғады екен. Тәтті дәмі мен хош иісіне елітудің ақыры – шылымқұмарлықпен ақталмайды, денсаулықты құртып тынады. Электронды темекі Қытайда пайда болып, өзге елдерден келген, қазақ жастарына шетелден келіп сіңген, жаттың қаңсығы. Еліктегіш жастар сол біреудің қаңсығын таңсық қылып жүр.

Осы арада бір құпия деректі айтайық, мамандардың айтуынша, электронды темекі тартып жүрген оқушыны немесе студентті ата-анасы еш байқамайды екен. Оның себебін айттық. Мұндай темекі шеккен адамның үстінен жағымсыз иіс шықпайды. Бірақ уыздай жас ұл-қыздарымыздың өкпесін күйдіріп, демін үзіп тынатын тажал бұл. 

Жетісу облыстық ауруханасының терапия бөлімінің меңгерушісі Сая Қабдірахманованың айтуынша, электронды темекінің ішіндегі қыздырылатын табак әдеттегі темекіден бірнеше есе қауіпті екен. Дәрігер: «Электронды темекінің ішінде никотин және көмір қышқыл газы бар. Одан бөлек, көміртек тотығы мен көгеретін қышқыл және аммиак қоспасы бар. Тағы да шайырлар мен органикалық қышқылдар қатарлы отыздан астам улы заттардың қоспасы бар. Бұл темекі адамның өкпесін ірітіп, өкпені өлтіреді. Мысалы, нақты мысал айтайын. Қырым федералды университетінің ғалымдары осы темекілерден шығатын түтін адамның өкпесіндегі тіндерді бұзатынын дәлелдеген» деп түсіндірді.

Тағы бір мысал айтайық. Ғалымдар электронды темекіні егеуқұйрыққа қолданып көріпті. Эксперименттің нәтижесі өте қорқынышты шыққан. Электронды темекі құрамындағы сұйықтықты құйған егеуқұйрықтың өкпесі қырық күннен кейін іріп кеткен.

Ұлттың болашағы көк түтінге тұншықпасын десек, ұл-қыздарымызды электронды темекіден аулақ ұстайық!