Ерекше қажеттіліктері бар жас қазақстандықтар қалай өмір сүреді?

Ал бұл теориялық тұрғыдан жұмыс тауып, отбасын құруға мүмкіндігі бар жас, дені сау адамдар. Ерекше қажеттіліктері бар қазақстандық жастардың жағдайы қалай?

ҚР Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің 2023 жылдың көктеміндегі мәліметі бойынша Қазақстанда 711,8 мың ерекше қажеттіліктері бар адам тұрады. Оның ішінде 420 мың адам еңбекке жарамды жаста (58%), зейнет жасындағы 187,5 мың адам (26,3%) және 104,3 мың адам 18 жасқа дейінгі балалар (14,6%).

2015 жылы Қазақстан БҰҰ Мүгедектердің құқықтары туралы конвенциясын ратификациялады, осылайша мүгедектердің басқалармен тең негізде, кемсітусіз экономикалық, азаматтық, әлеуметтік және мәдени құқықтарын жүзеге асырудың халықаралық стандарттарын енгізу және енгізу бойынша міндеттемелерді қабылдады. Конвенция нормаларын іске асыру мақсатында 2015 жылғы 3 желтоқсанда «ҚР кейбір заңнамалық актілеріне мүгедектердің құқықтарын қорғау мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» ҚР Заңы қабылданды. 24 заңнамалық актілерге, оның ішінде үш Кодекске өзгерістер енгізілді. Бұл заң мүгедектерге, сондай-ақ басқа да азаматтарға ҚР Конституциясында бекітілген азаматтық, саяси, әлеуметтік, экономикалық, мәдени және өзге де құқықтар мен бостандықтарды жүзеге асыру мүмкіндігін беруге бағытталған – дәл солай Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарға сәйкес міндеттемелер.

Бұл ретте мүмкіндігі шектеулі жандардың біздің елдегі өмірі оңай емес екені жасырын емес. Жақындарының қолдауы мен көмегінсіз күн көру қиын. Жеті жыл бұрын осындай дұрыс және қажетті заңдар қабылданғанымен, көшелерде, кеңселерде, дүкендерде және басқа да қоғамдық орындарда ерекше қажеттіліктері бар адамдар жоқ (Еуропалық елдермен салыстыратын болсақ, онда мүгедектер арбасындағы адам жұмыс үстелінде отыруы – қалыпты жағдай). Осы жылдар ішінде өзгерген нәрсе – адамдардың хабардарлығы: әлеуметтік желілердің арқасында біз ерекше қажеттіліктері бар адамның өмірінің екінші жағы туралы көп нәрсені білеміз.

Арман Борисов: позитивті блогер

Оралдық жас жігіт церебральды сал ауруымен (ДЦП) өмірі туралы шынайы айтып, ерекше қажеттіліктері бар адамдар туралы стереотиптерді жоққа шығарады және жалпы Instagram желісіндегі 14 мыңнан астам жазылушыларына мотивация да береді. Әңгімелері мен жазбаларымен бөлісіп, ақыл-кеңес те айтады, мысал келтіреді, оған еліктеушілер де көп. Арманның ашық жазбаларын оқығаннан кейін адамдар церебральды сал ауруының жағдайын жақсы түсіне бастап, жігітті жылы сөзбен ғана емес, қайырымдылықпен де қолдайды. Арманның аудиториясы оны әрі қарай жазуға, блогын жалғастырып жүргізуге ынталандырады.

Арман мұның барлығы ерекше қажеттіліктері бар адамдармен қалай сөйлесу керектігін түсіндіргісі келгенінен басталғанын мойындайды. «Бірақ бәрімізге көзқарасты өзгерту және стереотиптерді жою үшін көп нәрсе істеу керек», - дейді Арман.

Жұмыс табу – ерекше қажеттіліктері бар көптеген адамдарды алаңдататын өзекті тақырыптардың бірі. Ресми деректерге сүйенсек, Қазақстанда мүмкіндігі шектеулі әрбір бес адамның төртеуі жұмыспен қамтылмаған. Дүниежүзілік тәжірибеге қарасақ, ДЦП-ның жеңіл түрі бар және интеллекті толық сақталған адамдар көбінесе экономист, есепші, бағдарламашы, аудармашы болып жұмыс істейді. Көптеген адамдар үйде орындалатын қашықтықтан жұмыс істеуге назар аударады. Қазіргі уақытта бұл ең алдымен ақпараттық технологиялар саласында, әлеуметтік желілерде және аударма саласында мүмкін болып отыр.

Ардан Ғалымұлы: Жүрек қана сергек

Туғаннан зағип, спортшы, голболдан Қазақстан паралимпиада құрамасының мүшесі Арданның блогы аз уақыт ішінде 53 мыңнан астам жазылушы жинады. Арданды табысты деп атауға болады, оның танымал қызықты блогы бар, көп саяхаттайды, оны іс-шараларға жиі шақырады, сұхбат алады, және ең бастысы, оның бақытты отбасылық өмірі бар: ол Назарбаев университетін мен Оксфордта оқыған, Америка университетінің зерттеушісі Томирис есімді қызбен отау құрды. Ардан зағиптар өмірі туралы әзілмен әңгімелейді және көзі көрмейтіндер мен көзі көретіндер арасындағы әлеуметтік шекараны жоюды армандайды.

Айсұлу Сүлейменова: протезбен жарқын өмір

Қазақстан Паралимпиада құрамасының спортшысы, мотивациялық спикер, IT қызметкері Айсұлу Сүлейменова 10 жылдан астам уақыт бұрын болған жантүршігерлік трагедиядан кейін аяғынан айырылды. Бірақ позитивті бойжеткен мойымай, бойынан күш тауып, протез киіп, кәсіби спортпен айналысып, Сәтбаевтан Астанаға қоныс аударды. Ол ұлын жалғыз тәрбиелеп, табысты мансап құрып, Instagram желісіндегі 58 мыңнан астам жазылушыны игі істерге ынталандырып, шабыттандырып отыр. Айсұлу барлық қиындыққа әзілмен қарайды және әр жолы жаңа сынақтарға абыроймен жауап береді.

Дүниежүзілік банктің мәліметі бойынша, бір миллиард адам немесе әлем халқының 15% мүгедектіктің қандай да бір түріне ие. Ал мүгедектіктің таралуы әзірге Қазақстанды қамтитын дамушы елдерде жоғары. Мұндай адамдарға әлеуметтік-экономикалық жағдайдағы ұлттық келеңсіздіктер - мысалы, білімнің жетіспеушілігі, денсаулықтың нашарлауы, жұмыспен қамтудың төмен деңгейі және кедейліктің жоғары деңгейі – көбірек әсер етеді және себебін түсіндірудің қажеті жоқ шығар.

Осындай жағдайда күресуге күш тапқандарға көбірек құрмет көрсетіледі. Айсұлу Сүлейменованың Instagram парақшасының бірінші жолында: «Мен протезбен болсам да, сізден гөрі жарқын өмір сүремін» деп жазылған. Айсұлу, Арман, Арданның болашақтан үміті көп. Және олар әлеуметтік желілерде оларды оқыған ерекше адамдарға көбірек үміт артады.

Арамызда ерекше қажеттіліктері бар адамдарды көрген сайын, қазақстандық қоғам соғұрлым тез өзгереді – инклюзивті, ізгілікті және барлығына ашық болады.