Ғалым Доскен: Қызмет үшін ешқашан қорыққан емеспін

– Қазақстаннан кетіп жатқан уақыт шындығында қиын болды. Жұрт кәдімгі қиналып жатты. Біздің үй сол телеарнаның ар жағында, орталыққа қарай шыққанда үйдегі жеңгең «мына жермен жүрмей-ақ қояйықшы» дейді. «Адамға біртүрлі әсер етеді». Ал маған ешқандай әсері жоқ. Оншалық сезімсіз адам болмасам керек, бірақ соған бір таусылып көрмеппін. Бір ғана нәрсе әсер етті – өтірік жалалар жабылды. Менің соншалық үлкен амбициям болған жоқ қай кезде де. Үлкен қызмет болсын, кіші қызмет болсын, кете салу деген ежелден қиындық туғызған емес.

– Сіздің ұстазыңыз Мұхтар Мағауин сіздің студент шағыңыз туралы «өте еркін әрі ерке студент болды» дейді. Совет өкіметі кезінде еркелейтін мүмкіндік болды ма?

– Мен ешқашан пікірімді іркіп қалған адам емеспін. Сосын қатарластарыңнан үш-төрт кітап артық оқығандығың бар, ол кішкене сөйлетіп тұрады деген сияқты. Сабақтың үстінде сұрақ қойылғанда бірден жауап берем. Кейде бір талдау жасайтын кездер болды. Бірінші курста шамаң келгенше байқаңқырап жүресің ғой. Содан кейін сабақты былай қойып қойдық. Қыдырып емес, мен уақытымның бәрін кітапханада өткізетінмін. Сендердің кездеріңде қандай болғанын білмеймін, біздің кезімізде бір болмаған сабақтар жүрді. Адамның іші пысып, өліп қала жаздайсың. Содан, сабаққа көп келмейсің, кейде декан ұрысады, басқа болады. Ағаның айтып отырғаны сол шығар.

– Мағауиннің лекциялары туралы айтыңызшы.

– Ол кісінің бірде-бір лекциясын жібергем жоқ. Ағамыз ол кезде жас жігіт, қырыққа келе қоймаған. Өте сәнді киінеді. Мұғалімдердің ішінде ерекше киінетін осы кісі болды. Лекция оқығанда қолында бір-ақ нәрсе болады – алтын сағат. Соны қолына тәспі сияқты ұстап, айналдырып тұрып, төгіледі. Уақыт қарау үшін бе, ырғақ ұстап тұру үшін бе екен, нақтысын білмеймін, сондай бір әдет. Ол кісінің бүкіл лекциясын сөзбе-сөз қағазға түсіруге тырыстым. Бертінге дейін болды. Екі мыңыншы жылдардың басында болу керек, көшіп-қонып жүріп айырылып қалдым. Бір дәптер. Бұл негізінен көне дәуірдегі қазақ әдебиетінен бастап, орта ғасырдағы қазақ хандығы дәуірімен аяқтайтын. Көне дәуірдегі әдебиет түркі ескерткіштерінен басталатын. Енді бір ғажайып әлемге кіріп кеткендей боласың, өйткені оқымағансың – оқулық жоқ. Таңғаларлығы, аға соның бәрін жатқа айтып тұрады. Одан кейін Махамбеттен спец курс оқыды. Мен оны да сақтап жүрдім. Махамбет туралы көзқарасым сол кезде қалыптасты – ескінің соңы, жыраулар поэзиясының ғажайып нүктесі.

Ағаның лекциясында шыбынның ызыңы естілердей, балалар ұйып тыңдап отырады. Одан басқа да лекциялар болды ғой, жақсы лекторлар болды. Орысша оқыған, қазақша оқыған... Бірақ Мұхтар ағанікі сияқты лекцияны, қазір алпыстан мол асып кеттік, осы жасыма дейін тыңдағам жоқ. Лекциясын дер уағында бітіретін, сосын 5-6 минуттай уақыт қалдыратын – сұрақтарға. Өте тиянақты, жан-жақты жауап беретін.

– «Қазақ әдебиеті» газетінде істедіңіз. Шерхан Мұртаза бас редактор кезде. Ол кісінің редакторлығы туралы аңыз көп қой. Сіз көрген кезде ол кісінің редактор ретінде шығарған ерекше шешімдері есіңізде ме?

– Жалпы, мен естеліктерге барынша абай болуға тырысам. Лепіріп естелік айта алмаймын. Сосын, менің ол кісімен соншалық жақын байланысым болған жоқ. Аптасына бір рет летучка болады. Мен бұл кісінің ешқашан айғайлап ұрысқанын естігем жоқ. Қандай жағдай болса да. Тіпті бір әріп қатесі үшін бүкіл нөмір туралып кетті, сол кезде де таусылып, ауыр сөз айтқан жоқ. «Ондай болып тұрады» деді де қойды. Қалжыңдап отыратын. Летучкада жігіттер бірін-бірі аямайтын. Кезекшілер болады. Аға кезекші, кіші кезекші. Нөмірге шолу жасаған кезде бір-біріне қаттырақ айтып жіберетін кездер болып тұратын. Осындай кездерде де жалпылама айтқаны болмаса, біреуді тұқыртқанын, жерге қаратқаны есімде жоқ.

– Комсомолда істедіңіз. Сіз істеген уақыт Совет өкіметінің алғашқы божырай бастаған кезеңдері деуге болатын шығар. Сол кездегі комсомол қандай еді? «Ішкі кухняда» қандай да бір өзгерістер байқалды ма?

– Құдайдай шыным, ондай өзгеріс болған жоқ. Жалпы, бұл совет өкіметі құлайды деп ешкім ойлаған жоқ. Құлап қалғаннан кейін неше түрлі теориялар шықты ғой: Осы құлауға келе жатыр еді, құлайтынын біліп едік деген. Ешкім білген жоқ.

– Қазақстан Тәуелсіздігін жариялаған кезде сіз 31 жастасыз. Осындай заман өзгергенде қазақ қалай өзгерді? Адамдар қалай құбылды?

– Мен таңғалған нәрселер көп болды. Мен жоғары-төменді көп жүрдім. Декабрь кезіндегі сұмдықтардың біразын білдім – жоғарғы жақта біраз шатақтар болды. Небір мықтымыз деп жүретін адамдардың қалай өзгеріп, қалай билегенін көзіміз көрді. Сосын әртүрлі ағаларымыздың өтіріктері болды, оны көрдім. Бір ағамыз туралы естеліктер кетті: «Ойбай, баяғыда Декабрь оқиғасынан кейін Соломенцев келіп жиналыс ашқанда бұл кісі шығып, «саусағыңызды шошайтпаңыз, бізді құртқан сол саусақ» деген» деп... Масқара болғанда сол жиналысқа мен де қатыстым. Ешкім, бір қазақ шығып ештеңе айтқан жоқ. Соломенцев бұрқылдап-сарқылдап кетті.

Тәуелсіздік дегенде елдің бәрі аңырып қалды. Жарты жылға дейін көп ешкім сене алмай, ойланыңқырап жүрді. БҰҰ-ға мүше болғаннан кейін ғана шындап түсіне бастады. Содан кейін кеттік қой «Тәуелсіздікті жеңіп алдық» деп. Әйтпесе, аспаннан салбырап түсе қалғандай болды. Жоғарыдағылар да түсіне алған жоқ, тіпті Нұрсұлтан Назарбаевтың өзі партияның бірінші хатшылығын Тәуелсіздік алған соң ғана тапсырды.

– Қазақстанға келіп жатқан кезіңіз туралы айтайықшы. Бір күнде 60-70 адамды жұмыстан шығару қандай болады?

– Қазақстанға мен алдымен бірінші орынбасар болып келдім. Есет Қосубаев дос-жар жігіт, сол төраға болып келді де, мені шақырды. Алдында берген уәдем бар еді, сөйтіп бардым. Бұл кезде телеарнаның жағдайы өте нашар болатын. Айтсақ, ұзаққа кетеміз. Қысқасы, адам көп. Алдымен бәрін зерттеп алдық, мұнша адам не істейді? Бір жылда қанша хабар шығарды, қандай хабарға атсалысты? Бір жарым жылда бір хабар шығармаған адамдар отыр. Әйтеуір жүр. Жұрттың жалақысын көтеру керек, жастарды тарту керек. Есет жүрегі жұмсақтау адам, «бала-шағасы бар ғой, обал ғой» дейді. Мен аздап бизнесте істеп қалғам, қаталдау болдым: «Бала-шаға бәрімізде бар. Бірақ мынадай айлыққа қазір кімді шақырасың?» Өзі ауырыңқырап жүрген. «Сен барып емделіп алшы» дедім, ауруханаға жатты. Сол он күндей уақыттың ішінде жүздің үстінде адамды жұмыстан шығарып жібердім. Өйткені басқаша болуы мүмкін емес. Арыздар жазылды. Реніш болды...

– Ғалым Боқаш сіз туралы жазған мақаласында сізді премьер-министр, парламент спикерлерімен және министрлермен ғана тікелей сөйлесетініңізді, олардың орынбасарлары, комитет төрағалары сізбен сөйлесе алмайтынын айтады. Осындай барьер қойып тастау үшін корпорацияның төрағасы қандай адам болу керек?

– Бұл енді былай, мен жастайымнан қызметке араластым, бұл кезде үлкен қызметте отырған жігіттердің біразын білем. Керек кезінде тікелей кіре бересің. Анау орынбасарлары бар, басқасы бар, уақытыңды алады. Бұл енді біреуді менсінбеушілік емес, жұмыс бабында бір болымсыз әңгімелер басталады. Бұл – біріншіден. Екіншіден, мен ешқашан қызмет үшін қорыққан емеспін. Көп болса, орныңнан алып тастайды. Мені қызметтен алу үшін президентпен келісу керек. Оған барғанша біраз уақыт өтеді. Ұсақ-түйекке дейін талқылап отырмайсың ғой. Олардікі эфирде біреу дұрыс отырмай қалды, біреудің басы көрініп қалды деген сияқты әңгімелер ғой негізінен.

– Жаңағы лауазым иелерін арнайы қарап шықтым. Сол кезде премьер-министр болған Иманғали Тасмағамбетов, Даниал Ахметов; Мәдениет және ақпарат министрі Мұхтар Құл-Мұхамед, Есетжан Қосубаев, соңында Ермұхамед Ертісбаев, сенат спикерлері Оралбай Әбдікәрімов, Нұртай Әбіқаев, мәжіліс спикерлері Жармахан Тұяқбай мен Орал Мұхамеджанов. Осы тізімдегі кісілердің қайсысымен көп сөйлестіңіз?

– Нақты не сөйлескенім есімде жоқ. Негізінен, Иманғали Тасмағамбетовпен көп кездестім. Өзі әдебиетке, өнерге, ескілікке құмар адам. Осы жағынан ең көп түсінісіп, сөйлескен адам сол болды. Имекеңді Гурьев облыстық комсомол комитетінің бірінші хатшысы болып тұрған кезінен білем. Кейін Орталық комитетке келді. Сол кезден бастап аралас-құраластығымыз болды. Бір-біріміздің үйімізден шай ішпесек те, сөзіміз жарасты, қатынаста болдық. Иманғали өзі өте шешімтал жігіт. Не шешем, не болмайды деп, бірден айтады. Қолынан келгенше көп көмектесті.

Ол кездегі министрлердің қай-қайсысы да кең болды. Негізгісі – Мұхтар, өз қатарласым, Есет те солай. Есет екеуміз жас кезімізде бір кабинетте отырып жұмыс істедік. Бұлармен байланыс негізінен ақша туралы ғой. Қаржы сұрайсың ғой, басқа не сұрайсың. Бюджетте «уточнение» деген болады, жылына екі рет, сондай кезде барасың. Ондайда «сен өз шаруаңды өзің шеше бер, біз қағаздарыңа қол қойып береміз» дейді.

Одан кейінгісі, Оралбай ағамызға баруды ұнататынмын. Өзі кең, жақсы адам. Әртүрлі әңгіме айтады. Жармахан ағамызбен де жақсы болдым, кез келген уақытта кіріп-шығып жүрдім. Орал Мұхамеджановпен бірді-екілі кездескеніміз болмаса, көп байланысым болған жоқ. Ал Даниал Ахметовпен әу баста қатқылдау сөйлесіп, қақтығысып алдық. Одан кейін барып Дәкең сабасына түсті. Кейін Алматыдағы студияны салатын кезде арнайы шақырып, көрсеттік. Келісім бойынша біз өз қаржымызға салдық, ол ішіндегі құрал-жабдықтарға арнайы ақша бөлгізді.

–Ертісбаев?

– А-а-а, Ермұхамедті бұрын бір-екі мәрте жалпы қонақта кездестіргенім бар. Министр болған кезінде телефон соғып құттықтадым, кім қандай қызметке барса да арнайы барып құттықтау әдетімде жоқ. Ол келгесін телеарнаны босатып берсін деп сәлем айтқызды, өзімді министрлікке орынбасарлыққа шақырды. Мен «оған орынбасар болып бармаймын» деп бірден айттым. Орын керек болса, ала берсін. Ермұхамед, біріншіден, менің сыйламайтын адамым. Екіншіден, қазақ мәдениетінен хабарсыз адам. КПСС тарихының маманы ма, бірдеңе. Оның үстіне, мен кабинетный адам емеспін, бір есіктен шығып, бір есікке кіріп жүре алмаймын.

– Сіз мемлекеттік телерадио кешенін ұзақ та емес, қысқа да емес, бес жыл басқардыңыз. Бұл кезең саяси интриганың қызып тұрған кезі. Сіз кетер қарсаңда Заманбек Нұрқаділов пен Алтынбек Сәрсенбайұлы өлтірілді. Сол кезде сіздер осы өлімді эфирден бере алмады деген әңгіме айтылады. Сізге жеке тұлға ретінде осындай «запреттер» қалай әсер ететін еді?

– Біріншіден, Заманбектің қазасы кезінде біз тек ресми ақпарат бердік. Ешқандай талдау, долбар емес. Жұрт бір нәрсені түсіну керек: Қанша дегенмен мемлекеттік ақпарат көзі, прокуратура не береді, ІІМ не береді, соны ғана бересің. Бірақ өз ішімізде жігіттермен ашық талқыладық. Ал Алтынбектің қазасы кезінде мен жол жүріп бара жатқам. Рахат атқызды деген нәрсе өз ішімізде айтылып жүрді. Қалай болғанда да бұл сұмдық жағдай. Арыстанның жігіттері ұсталып қалды және ол ресми түрде жарияланды. Ресми ақпаратты біз де жарияладық. Мен үшін әлі күнге дейін жұмбақ. Назарбаевқа бұл өлім не үшін керек болды деген мәселе. Жеке жеккөрініші болса түсінем. Ал билікті, орнымды тартып алады дейтіндей, сол кездегі оппозицияның соңынан жұрт еріп кетеді дейтіндей, үлкен салмағы болған жоқ. Оны мойындау керек.

– Жалпы, мемлекеттік арна қандай болу керек?

– Менің ойымша, жалпы, мемлекеттік ақпарат құралдары болмауы керек.

– Бізде бар ғой...

– Бар. Бар болғаннан кейін тура осылай, қазір қалай болса солай болады. Мен жұмысқа келген кезде, екі мыңыншы жылдардың басы ғой, осы Дариғалар «Хабарды» қоғамдық арна жасаймыз деп дайындалып жатыр екен. Бұл маған да өте қызық көрінді, мен Иманғалиға бардым. «Имеке, осы қоғамдық арна дегенге біз жақсырақ келетін сияқтымыз». Біздің ұсынған жолымыз – мемлекеттен субсидия алмайсың. Қоғамдық арнаның ақша табу жолдары көп – халықтан абоненттік төлем алатын, сатылатын теледидарлардан, белгілі бір құралдардан түсетін белгілі бір процент. Бірақ қалай болғанда да мемлекетке қарасты. Сөйтіп, осының төңірегінде бір жарым, екі жылдай жүрдік. Бір жақта «хабарлықтар», бір жақта біз, ақыры сол ешкімге бұйырмады. Қоғамдық арна деген өте жақсы нәрсе, саған ақпарат министрлігі де, президент аппараты да тікелей ықпал етпейді. Мүлде ықпал етпейді деп айту мүмкін емес, қазақша айтқанда, ұзын арқан, кең тұсау жағдайында болу керек деп ойлаймын.

– Владимир Познер бір сөзінде «Мен «Евразияға» келгенде маған бірнеше адамның тізімін ұсынды, сұхбат алуға болмайды деген. Мен соған келістім дейді». Сізде осындай тізім болды ма?

– Жоқ. Ондай болған жоқ. Бір-ақ рет ескерту болды. Алтынбектен сұхбат алғанбыз. Сол кезде телефон соқты.

– Сопылар ісі бойынша сіздің атыңыз көп аталды. Осы сопылардың, кейін зікіршілер деп қаттырақ айтатын болды ғой, телеарнаны сол зікіршілер басып қалды деген нәрсе айтылды. «Хабар» арнасы зікіршілер туралы фильм түсірді. Сол фильмде сіздің Исматулла Мақсыммен қатар отырған бір кадр бар. Осы кадрға қатысты не айтасыз?

– Бұл фильм түсірілгенде мен шетелде жүрдім. Ол кезде дәл қазіргідей YouTube та, сайт та жоқ. Бірақ естідім, сондай фильм түсірілгенін. Сыртта екі жылдан аса жүрдім де, кейін келгенде осы фильмді көрдім. Бастан-аяқ жала. Мен бұл ақсақалмен жұмыста жүргенде таныстым. Кейін жұмыстан кеткен соң бірнеше рет кездестім. Бұл жерде бір нәрсені анықтап айту керек, мен ол кісіге «Смеке, мен жалпы дінге жоқ адаммын» деп әу баста шекарамды анықтап алғам. Кейін абақтыдан шығып келгеннен кейін бір рет қана кездестім. Қазір бұл кісілер путиншіл болып кетті, жазбасын көрдім, ақсақал «Путинжан» деп сайрап отыр екен. Маған өте өрескел көрінді. Демек, бұлар саясатқа араласа бастады. Жалпы, дін саясаттан тысқары тұру керек. Дін өкілдері өздерін саяси субъект немесе объект ретінде қарастыра бастаған кезде оған тыйым салмаса да, қоғамға ықпал ету құралы ретіндегі қызметін шектеу керек деп ойлаймын.

– Сіз шетелде екі жылдан аса тұрып келдіңіз. Сізді шетелге жай кеткен жоқ, бойтасалап кетті деген нәрсе айтылады. Осы рас па?

– Рас.

– Сопылар ісіне қатысы бар ғой?

– Иә, солай. Мен жайбарақат жұмыста жүргем. Ана кісілер бірінен соң бірі ұсталып жатты. Бейтарап болдым деп айта алмаймын, қынжылдым. Смекеңді де білем. Саятты жақсы білем, Елдосты да жақсы танимын. Астанада шаруалармен мәдениет министрлігіне кіріп, қайта шықсам, телефоныма sms түсіпті: «Аға, бізде тінту жүріп жатыр» деген. Қайта хабарлассам, ешкім телефон алмайды. Бұл 2010 жыл. Әйтеуір біреуі телефон алды. «Тінту жүріп жатыр». «Кім – КНБ, МВД, Финполдың адамдары. Сопылар ісіне байланысты». Сол жерде өзім жақсы білетін, үлкен қызметтегі бір інім бар еді, соған телефон соқтым. Атын атамай-ақ қояйын, әлі қызметте. Сосын ол күштік құрылымдардың біреуіне хабарласты. Бірінші орынбасар екен, генерал. Соған кірдім. Ол кісі айтты: «Сіздің сопыларға қатысыңыз жоқ екенін білеміз, бұл істің сопыларға да, сізге де қатысы жоқ, басқа да мотивтері бар. Сізге ешқандай қауіп жоқ, шыға беріңіз». Сөйтіп, шығып бара жатқанда: «Сіздің шұғыл шаруаларыңыз бар ма?» деп сұрады. «Жоқ». «Онда неге шетелге барып демалып келмейсіз?» деді. «Қашан кету керек?» «Сіздің орныңызда болсам, бүгін кетіп қалар едім» деді. Жүрегім су ете қалды. Шығып, әлгі бауырыма хабарласып ем, «ойбай, тұра тұрыңыз, өзім барып, сөйлесіп келейін» деді. Сосын, таңертеңгі рейспен Мәскеуге ұшып кеттім. Одан ары Чехия. Ол жақта Мұхтар аға бар, Ғалым Боқаш бар, бәрі дүрлігіп отыр екен...

Кейін білдім, мен кеткен күннің ертеңіне мені ұстау туралы бұйрық түскен. Оның ар жағы не боларын Құдай біледі. Көпшілігі сотталып жатты. Тіпті жанама қатысы бар жігіттер кетіп қалды. Мен білетін бір нәрсе, осы сопылардан қауіпті топ жасап шығуға бірден бір мүдделі адам – сол кездегі президент әкімшілігінің жетекшісі Аслан Мусин болды. Бұл іске әртүрлі адамдар араласты ғой. Сонда істің бәрі барып, сол кісіге тіреле береді. Ең соңғы барған бір адамға, ол да белгілі адам, рұқсатын алмағаннан кейін атын атай алмаймын, сол кісіге айтыпты: «Әй, ол аналардың екі басшысының біреуі ғой». Біріншісі – Исматулла, екіншісі мен екенмін. Мұндай деңгейге дейін мәртебем көтеріліп кетеді деп ойламаппын.

– Енді бір қызық сұрақ, аға. Төрт сағат сөйлесіп, адамның жан дүниесінде төңкеріс жасау мүмкін бе?

– Жоқ.

– Мұны сұрап отырғаным, соңғы сіздің қолыңыз тиген туынды, қоғамда үлкен талқылауға арқау болған Ахмет Байтұрсынұлы туралы фильм. «Соңғы үкім». Осы фильмде Ахметтің рөлін сомдаған актер Азамат Сатыбалды соңғы берген бір сұхбатында «Мен басында келіспеп едім, сосын кездесіп, төрт сағат отырып сөйлестік. Төрт сағаттан кейін сыртқа шыққанда мен мүлде басқа адам болып шықтым» дейді.

–Былай ғой, жігіттер өкпелемес деп ойлаймын, жалпы мына ақын, әртіс, музыкант деген қауым тым сентименталды адамдар ғой, сондықтан олардың пікірін тура сол қалпында қабылдай беруге болмайды. Сондықтан Азаматтың бұл пікіріне қатысты ештеңе айта алмаймын. Бірақ келіспегені рас. Басты рөлге адам табу өте қиын шаруа, Ахметке ұқсайтын, ашаң жүзді, ақсары өңді адам керек. Азаматтың жұмыстарын қарап шықтым. Көңілімнен шықты.

– Азаматты сіз дайындадыңыз ба? Мұны сұрағаным, ол «Ғалым аға не айтса, соны істедім» деп айтады. Сіздің ықпалыңыздан шыға алмай қалған жоқ па?

– Келісіп алайық, мен, біріншіден, актер мамандығынан сабақ беретін мұғалім емеспін. Азаматқа мен бір ғана нәрсені түсіндірдім. Ахмет өте салмақты адам болған. Тіршілікте өте биязы адам болған. Сол мінездерін, дүниетанымын, әр нәрсеге қатысты көзқарасы қандай болғанын қолымнан келгенше жеткіздім. Жазылған диалогтардың неге солай жазылғанын, неге қатқылдау сөйлемейтінін түсіндірдім. Ол өзі өте бір еңбекқор, «гибкий» жігіт, тез бейімделеді. Бұл – біріншіден. Екіншіден, портреттік ұқсастық деген басты нәрсенің бірі. Азаматтың түрі ғана емес, бойы да келеді. Тілді жақсы түсінеді, сөзді жақсы біледі. Ерінбейді.

–Фильмнің режиссері көп аталған жоқ. Продюсер ретінде сіз аталдыңыз. Жалпы бұл фильмге қатысты екі адамның аты ерекше аталды: Ғалым Доскен және Азамат Сатыбалды.

– Дұрыс қой, қазақта «Түйенің үлкені көпірде таяқ жейді» деген сөз бар. Солай шығар. Жалпы, мен фильмді прокатқа жіберер кезде үлкен тәуекелге бардым. Ол кез атақты деген Голливудтың блокбастерлерінің құлап жатқан кезі. Мамырда жалпы прокат бойынша қиын уақыт болды. Мен ақыры қалдық, күзге қалдырайық дегем. Дистрибьюторлар «рұқсат беріп тұрғанда шығарып қалайық» деді. Сөйтіп, кетті.

– Біздің баяғы қазақ хандығы туралы фильмдер болсын, одан бергі осы Ахмет, Міржақыптар туралы фильм болсын, соның бәрінде сыртқы жауды кінәлау бар да, қазақтың өз ішіндегі интригаларды айту жоқ. Сіз фильміңізде осындай шындықтарды – қазақтың өз ішіндегі шындықтарды айта алдыңыз ба?

– Мен шынымды айтайын, біз ол шындықтарды аша алған жоқпыз. Өйткені адамда ішкі цензура деген болады. Біреулер тиісіпті ғой, Кремльге жалтақтапты деп. Құдайдай шыным, Кремльдің түк қатысы жоқ, шатағы да жоқ. Енді былай. Оқығандар мен халықтың арасында алшақтық болды. Алашордашылар дейік, басқалар дейік, өз араларында қазақ тарихына қатысты көзқарастарында үлкен пробелдер болды. Қазақ тарихы туралы көзқарас әлі қалыптасып болмаған кез. Ол үшін оларды кінәлап та отырған ешкім жоқ. Сондықтан біз ақылдаса келдік те, бұдан бас тарттық.

– Сіз әдебиетші, аудармашы, жазушы, режиссерсіз. Саясаткер деп жүр. Продюсерсіз. Осынша кең ауқымда жұмыс істедіңіз. Енді сізден не күтеміз?

– Мен ешқашан саясаткер болған емеспін. Мен кәсіби әдебиетшімін. Мамандығым – сол. Қалғандарын жұмыстың ыңғайына қарай қоя береді ғой. Енді көзімнің тірісінде біраз шаруалар жасағым келеді. Өзімнің жиырма жасымнан бері жазып жүрген біраз дүниелер бар. Орысшасы бар, қазақшасы бар. Не екенін айта алмаймын, солардың бас-аяғын жинап, жарыққа шығарсам деймін.

P.S. Бұл Ғалым Доскенмен болған сұхбаттың ықшамдалған әрі тақырыптық жүйе бойынша қиып алынған нұсқасы. Сұхбаттың толық нұсқасы Jas Alash YouTube-арнасында екі бөлініп жарияланды.

1-бөлім «Ғалым Доскен/Мағауин, Тасмағамбетов, Дариға, т.б.»; 

2-бөлім «Қонаев пен Назарбаев, Марат Тәжин, Аслан Мусин және Исматулла Мақсым, т.б.».

Сұхбаттасқан

Алмас Нүсіп