Гендерлік теңдік тұрақты дамуға жетелей ме?

Мұны ХВҚ және БҰҰ зерттеулері растайды. Соған сәйкес гендерлік теңдік пен әрбір елдің әлеуметтік-экономикалық дамуы арасында тікелей байланыс бар. БҰҰ-ның пікірінше, әйелдер ерлермен тең құқықтар мен мүмкіндіктерге қол жеткізе алмаған қоғам ешқашан тұрақты дамуға қол жеткізе алмайды.

Қазақстанда әйелдерді кәсіпкерлік қызметке тарту деңгейі жоғары. Әйелдер басқаратын ШОБ кәсіпорындарында жұмыспен қамтылғандардың саны 1,1 млн адамға жетті немесе Қазақстандағы ШОБ субъектілерінің жұмыс істейтіндер санының 31,1%-ын құрады. Жалпы әйелдер арасындағы экономикалық белсенділік деңгейі 63,7%, жұмыс күші құрылымында – 48,5%, жұмыспен қамтылған халықтың үлесінде – 48,1%. Сонымен қатар Қазақстандағы қаржылық және сақтандыру қызметі әйелдерді жұмыспен қамтудың жоғары болуымен сипатталады. Олардың үлесі 57% құрайды.

Бұған қатысты Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің төрағасы Мәдина Әбілқасымова: «Гендерлік теңдікті қамтамасыз ету Қазақстанның стратегиялық міндеттерінің бірі болып табылады. Тәуелсіздік жылдарында еліміз гендерлік теңсіздікпен күресу үшін бірқатар түбегейлі шараларды қабылдады. Дегенмен бұл мәселе Қазақстан үшін әлі де өзекті, сондықтан мемлекеттің бұл бағыттағы жұмысы жалғасуда», – дейді.

Бұдан бөлек, еліміздің ақпарат және қоғамдық даму министрлігі ҚР Президент жанындағы Әйелдер істері және отбасылық-демографиялық саясат жөніндегі ұлттық комиссияның табысты жұмыс істеп жатқанын, өңірлерде тиісті консультативтік-кеңесші органдардың жұмыс істеп жатқанын да атап өтуіміз керек.

Сондай-ақ біздің елде саяси партиялардың сайлау тізімдерінде әйелдер мен жастарға 30 пайыздық квота енгізілген. Өңірлердің көпшілігінде әйелдер кәсіпкерлігін дамыту орталықтары ашылды, олардың қатарын арттыру, кәсіпқой әйелдерді оқыту, кооперациялау және қажетті құзыреттіліктерді қалыптастыру арқылы олардың экономикалық белсенділігін арттыру жоспарлануда. Әйелдердің өзін-өзі жүзеге асыру мүмкіндіктерін кеңейту үшін әйелдерге тыйым салынған кәсіптердің тізімі алынып тасталды.

Сонымен қатар Қазақстан БҰҰ аясында гендердік саясатты тұрақты дамыту мақсаттарын жүзеге асыруға міндеттеме алды.

Ондай мақсаттардың бірі – «Барлық әйелдер мен қыздардың гендерлік теңдігі және мүмкіндіктерін кеңейту». Ол гендерлік кемсітушіліктің барлық нысандарын жоюға және қыз-келіншектердің тең мүмкіндіктер мен қарауды қамтамасыз етуге бағытталған.

Осылайша, гендерлік алшақтық индексінің төмендеуі және 2022 жылы өткен жылмен салыстырғанда Жаһандық гендерлік алшақтық индексінің (Global Gender Gap Index) халықаралық рейтингінде бірден 15 позицияға  көтерілді.

Айта кетерлігі, елімізде көпбалалы отбасыларды әлеуметтік қолдауға қатысты да кейбір өзгерістер енгізілген. Атап айтқанда, 2020 жылға дейін 7 және одан да көп баласы бар отбасыларға бала санына қарамастан, бірдей әлеуметтік төлем төленді. Бүгінгі таңда 8 баладан асқан отбасыларға төрт және одан да көп кәмелетке толмаған балалары бар немесе күндізгі бөлімде оқитын 23 жасқа дейінгі отбасыларға берілетін жәрдемақы шеңберінде әрбір кейінгі балаға 4 АЕК төленеді.

Бала туудың жалпы коэффициентінің жыл сайынғы өсуін (бала туатын жастағы 1 әйелге шаққандағы бала саны) ескерсек, бұл жаңашылдық өте дер кезінде енгізіліп отыр.

Сондай-ақ отбасыларды біріктіру және олардың оқуын ұйымдастыру үшін өңірлерде тәрбиелік, психологиялық, бос уақытты ұйымдастыру қызметтері көрсетілетін отбасылық аула клубтары мен отбасылық қарым-қатынас клубтары жұмыс істейді, балалар мен жасөспірімдер үйірмесі жұмыс істейді.

Айта кету керек, Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев 2021 жылғы 1 қыркүйектегі Қазақстан халқына Жолдауында «Қазақстан – 2030» жылға дейінгі отбасы және гендерлік саясат тұжырымдамасын жаңартуды тапсырған болатын. Министрлік қоғамдағы әйелдердің экономикалық және саяси орнын барынша қолдауды қамтамасыз етуге, мемлекеттік органдар мен квазимемлекеттік сектордағы жетекшілік ететін әйелдер санын 30%-ға дейін арттыруға, әйелдер мен балаларға қатысты зорлық-зомбылықтың алдын алуға, гендерлік білім беруді ынталандыру, ана мен баланы қолдау жұмыстарына басты назар аударып отыр. Министрлік әйелдердің экономикаға қатысуын тиімді қолдау мақсатында еліміздің барлық өңірлерінде ауыл әйелдері мен әлеуметтік қорғалмаған топтағы әйелдердің білімін арттыратын болады. Олар әрі қарай өзін-өзі жүзеге асыру және экономикалық мүмкіндіктерді арттыру үшін еңбек нарығында сұранысқа ие дағдыларды үйренеді.

Жүктілік және босану демалысындағы әйелдердің еңбек дағдыларын сақтау және декреттік демалыстан шыққаннан кейін еңбек нарығына бейімделу процесін жеделдету мақсатында олардың біліктілігін арттыру мәселесі пысықталатын болады. Сонымен қатар ауылдық елді мекендердің, моноқалалардың жұмыспен қамту және негізгі әлеуметтік қызметтерге қол жеткізу саласындағы гендерлік қажеттіліктері мен қажеттіліктерін бағалау үшін карталар әзірленуде. Анықталған қажеттіліктер шағын кәсіпкерлікті қолдаудың басым бағыттары тізбелеріне біріктіріледі деп күтіліп отыр.

Басқармада балалық шақты қорғау және әлеуметтік аз қамтылған отбасыларды қолдау бойынша қандай шаралар атқарылып жатқаны айтылды. Осылайша, өңірлерде қиын өмірлік жағдайдағы әрбір отбасына психологиялық, әлеуметтік, құқықтық және басқа да қажетті көмек көрсететін отбасыларды қолдау орталықтары жұмыс істейді.

Отбасы институтын дамытуда жан-жақты қолдау көрсетілуде, атап айтқанда, отбасын қолдау, отбасылық жанжалдарды шешу және балалы әйелдерге уақытша тұруды қамтамасыз ететін 230-дан астам орталық құру жоспарлануда. Ата-аналардың отбасылық міндеттері мен еңбек қызметін үйлестіре алуы үшін еңбек заңнамасында ата-аналардың еңбек етудің икемді нысандарына және бала күтіміне байланысты демалыстағы құқықтары туралы нормалар бекітілген.

Сондай-ақ Қазақстанның барлық аймақтарында дағдарыс орталықтары жұмыс істейді, онда тұрмыстық зорлық-зомбылық құрбандарына арнаулы әлеуметтік қызметтердің кепілдік берілген көлемі көрсетіледі. Сонымен қатар соңғы екі жылда Ішкі істер министрлігінің әйелдерді зорлық-зомбылықтан қорғау департаменттері қызметкерлерінің саны екі есеге өсті.