Қазақстанда құнды жаңғақ сорттарын микроклондық жолмен көбейтудің тиімді технологиялары жасалуда

Жаңғақ өндірудің әлемдік тәжірибесі жоғары сапалы, өнімділігі жоғары сорттарды пайдаланған жағдайда саланың жоғары табыстылығын көрсетеді.

Қазақстанда жаңғақ шаруашылығын дамытуға көп көңіл бөлінуде, бұл дақылды өсіруге топырақ-климаттық жағдайлары ең қолайлы Алматы және Түркістан облыстарында өнеркәсіптік жаңғақ бақтары кеңейіп келеді.

Сорттың оң қасиеттерін сақтай отырып, біртекті стандартты отырғызу материалын алу үшін материалды тұқыммен емес, вегетативті түрде тарату қажет. Дәстүрлі түрде жаңғақ сорттары егу арқылы көбейтіледі. Бұл өте көп еңбекті қажет ететін және күрделі процедура, ал ең маңызды мәселе – тамырсабақ пен тұқымдық материалдың тазалығын қамтамасыз ету, оны бактериялық және саңырауқұлақ қоздырғыштарынан босату. Жаңғақтарды шламмен көбейту тәжірибесі кесінділердің тамырлану пайызы өте төмен болғандықтан үлкен қиындықтар туғызады.

Қазақстанда генетикалық біртекті материалды жыл бойы өндірудің тиімді технологиялары әлі құрылмаған. Осыған байланысты жаңғақтарды микроклондық көбейту технологиясын жасау өте өзекті болып табылады.

Жобаның мақсаты: Оңтүстік-Шығыс Қазақстан жағдайына бейімделген жоғары сапалы отырғызу материалын алу үшін коммерциялық құнды жаңғақ сорттарын микроклондық көбейтудің тиімді технологиясын жасау.

Зерттеу тобы in vitro культурасына енгізілген жылыжай және далалық жаңғақ өсімдік материалы үшін тиімді дезинфекциялау режимін әзірледі. Бұл зерттеуде асептикалық жаңғақ өсімдіктерінің өндірісіне PPM әсері алғаш рет зерттелді.

Жаңғақтың коммерциялық құнды сорттары мен формаларының асептикалық коллекциясы жасалды. In vitro коллекциясы 10 сорттан тұрады: Великан, Влах, Идеал, Когылничану, Лана, Милотай 10, Песчанский, Фернор, Син 2, Синьцзян 185, сондай-ақ пішіндер: Құман 010, Құман 012, Құман 014, шаруашылықтардан таңдалған. Алматы облысы және Сайрам-Өгем мемлекеттік ұлттық паркінің жабайы популяциясынан 3 пішін.

In vitro культурасында жаңғақ өркендерін микроклондық жібіту және тамырлау үшін қоректік орталардың құрамы оңтайландырылған.

Микросателлиттік ДНҚ маркерлері арқылы жаңғақтардың коммерциялық құнды 16 сорттары мен формаларының молекулалық-генетикалық сертификаттауы жүргізілді. Жаңғақтар үшін ПТР реакциясының хаттамасы әзірленді. 9 маркер үшін генетикалық профильді қамтитын ДНҚ паспорттары жасалды.

Грек жаңғағының апикальды меристемаларын криоконсервациялаудың тиімді хаттамасы әзірленді, бұл өте төмен температурада криогенді құмырада жаңғақ сорттары мен пішіндерін сенімді сақтауға мүмкіндік береді.

Асептикалық жаңғақ өсімдіктерін топырақ мәдениетіне көшіру жағдайлары жақсартылды. Жаңғақ өсімдіктерінің өмір сүруінің ең жоғары деңгейі шымтезек 6 бөліктен, қара топырақтың 3 бөлігінен және прелиттің 1 бөлігінен тұратын топырақ субстратында болды. Жылыжай жағдайында өсімдіктердің 72,6% топырақ субстратына бейімделген. Жаңғақтың 10 сортының отырғызу материалы алынды.

Оңтүстік-шығыс Қазақстанның жағдайына бейімделген жоғары сапалы отырғызу материалын алу үшін жаңғақтың коммерциялық құнды сорттары мен формаларын микроклондық көбейту технологиясы әзірленді.