Қазақстандағы мектептердің тоқсан пайызға жуығында инклюзивті білім алуға болады

Кәсіби әдебиеттерде синонимдер ретінде интеграция және инклюзия ұғымдары жиі қолданылады. Интеграция мен инклюзияның негізгі мақсаттары өте ұқсас болғанымен, инклюзия концептуалды түрде ерекшеленеді.

Интеграция «бүкілін қалпына келтіру» дегенді білдіреді. Инклюзия – бұл «тиістілік немесе қосу», яғни мұнда әрбір адамның даралығы норма ретінде қарастырылады, адамдар өз ерекшеліктеріне сәйкес топтарға бөлінбейді.

Білім беруде инклюзия әрбір баланың жеке күшті және әлсіз жақтарына қарамастан қоғам өміріне басқалармен тең дәрежеде қатысу және мамандандырылған оқу орындарында емес, құрдастарымен бір сыныпта оқу құқығын білдіреді.

Білім беру саласында интеграция және инклюзия принциптері келесідей түсіндіріледі:

Инклюзия – интеграцияның дәйекті жалғасы. Бірақ егер интеграция баланы осы жүйеге түбегейлі өзгертулерсіз қолданыстағы жүйеге қабылдауды көздейтін болса, онда инклюзия барлық балалардың бірлескен білім мен тәрбие алу құқығы алдымен бірқатар реформаларды жүргізгеннен кейін жүзеге асырылуы керек деген фактіден туындайды. Мәселен, барлық мектептер мен балабақшалар әр бала барып оқи алатындай етіп жабдықталуы керек.

Білім беру әрқашан таңдаулы және эксклюзивті жүйе болды, сондықтан инклюзивті енгізу оңай мәселе емес. Интеграциядан инклюзияға біртіндеп өтуге болады, бұл көп уақытты алады; Негізінде, қоғамдық сананы және білім беру саясатының өзін өзгерту маңызды, содан кейін бұл мүгедектерді қолдау жүйесінде түбегейлі өзгерістерге әкеледі. Болашақта бірде-бір баланың шыққан тегіне, тіліне, мүгедектігіне, жынысына немесе жасына байланысты назардан тыс қалмауы үшін әрқайсымыз білім мен ойлауымызды инклюзивті етуде өз үлесімізді қоса аламыз. Біз бәріміз әр баланың ерекшеліктерін берілген ретінде қабылдауды үйренуіміз керек және сол арқылы оған тәрбиелеуде, білім беруде және қызмет көрсетуде тең мүмкіндіктер беру керек.

Көбінесе мүмкіндігі шектеулі балалар мен олардың ата-аналары балабақшаға инклюзивті мекемеге бару тәжірибесіз келеді. Бала неғұрлым кішкентай болса, ата-аналар оның шектеулеріне соғұрлым сезімтал әрекет ете алады, өйткені олар сәбиінің басқалар сияқты емес екенін сезіну процесін әлі аяқтамаған. Екінші жағынан, көптеген аналар мен әкелер баланың шектеулерін барынша азайтатын жұмысқа байыпты қарайды. Оны қолдауға тырысып, олар қызын немесе ұлын қалыпты және құрдастарынан еш айырмашылығы жоқ «болсын» деген үмітпен көптеген емдік шараларға сүйенеді. Бұл ретте қабылдауға бағытталған мамандардың кәсіби білімдері мен дағдылары сынақтан өтеді. Ата-аналармен диалогта сіз инклюзивті қатар өмір сүрудің бірлескен жолына қадам баптауыңыз керек. Ең бірінші кезекте ауыр мүгедек бала туылғаннан кейін пайда болған ата-аналық сезімдерді – ашу, үмітсіздік, алаңдаушылықты мамандар толық қабылдап, түсінуі керек. Өйткені, әкелер мен аналар диагнозбен және олардан өтуі керек емдік процедуралардың тізімімен жалғыз қалады. Осы шартта ғана (қабылдау және түсіну) ата-аналар мамандарға сеніп, әрі қарай жұмыс істеуге ашық болады.

Инклюзивті педагогика ата-аналармен тығыз ынтымақтастықта ғана мүмкін болады. Аналар мен әкелер осы процесті қолдау үшін басынан бастап интеграциядан инклюзияға парадигманың ауысуына қатысуы керек. Педагогикалық ұжым ата-аналармен үздіксіз тәжірибе алмасып, оларды өз балаларының қажеттіліктерін білуде сарапшы ретінде тани отырып және оларды қатысуға қатыстырса, балаларға инклюзивті білім беруді енгізу және онымен байланысты шешімдер қабылдау жақсы нәтиже беретінін зерттеулер растайды. Ата-аналармен жанды ынтымақтастық пен сенімді қарым-қатынастың арқасында мұғалімдер, біріншіден, олардың белгісіздігі мен қорқынышына қарсы тұра алады, екіншіден, баламен қарым-қатынас жасауда өздерінің білімі мен дағдыларын өз жұмысында пайдалана алады. Ата-аналар, өз кезегінде, қосудан баласының құрдастар тобында болатынын және дамитынын, отбасы достары мен туыстарының арасында еркін сөйлесе алатынын және, ең бастысы, мұның бәрі мамандардың қатысуымен болатынын дұрыс күтеді.

Фото: Pixabay