Қазақтың қонақжайлығын көрсететін қандай дәстүрлері бар?

Қонақтармен бұл қарым-қатынас ертеде дамыған. Кездейсоқ саяхатшыларды, сондай-ақ шақырылған қонақтарды әрқашан жылы шыраймен қарсы алып, ең дәмді тағаммен сыйлайтын. Қазақтардың арғы ата-бабалары көшпелі халық болғандықтан, бейтаныс үйге аялдау әдеттегідей болған. Бұл салт «Қонақасы» деп аталады.

Қонақты киіз үйге шығарып салып, кіреберістің қарсысындағы құрметті жерге (төр) отырғызады. Қазақ асханасының жеңіл тағамдары мен сусындар бірден беріледі: қымыз, шұбат, айран немесе сүт қосылған шай. Дастарханға жаңа піскен бауырсақ, жаңа піскен шелпек, құрт, ірімшік қойылады. Жылқы етінен немесе қой етінен жасалған тағамдар бірден ұсынылды: жай, қазы, шұжық және т.б.

Көбінесе үй иелері қонақ келгеннің құрметіне қой шауып, одан бірден бірнеше тағам әзірлейді: өкпеден, бауырдан, бүйректен қуырдақ, ал қазақ дастарханының басты асы – et, немесе қазақша ет (басқаша «бешпармақ» деп аталады). Пісірілген етті әдетте науаға үлкен кесектерге салады. Қожайын етін өзі кесіп, әр қонаққа дәмді кесектерді сыйлайды. Бұл кесу де дәстүрлі: жамбас сүйектері мен барабандар құрметті қарияларға арналған, қайын жұртына немесе келініне төс еті, қыздарға мойын омыртқасы, т.б. Ең құрметті қонаққа қошқар сыйлайды. басы ерекше түрде дайындалған. Ет әрқашан ыдыстарда бай сорпамен беріледі.

Тағы бір салт немесе дәстүр қонақтарды қабылдаумен байланысты - «Қонаққаде». Ас соңында үй иесі қонаққа ән айтуды немесе музыкалық аспапта ойнауды сұрай алады. Қонақ әдетте импровизацияны орындау арқылы жауап береді, онда ол үй иелеріне жылы қарсы алғаны үшін алғыс білдіреді.

Қымбатты, құрметті қонақтарды қазақ үйінде ерекше қарсы алады. Үйге қонаққа келген құрметті кісіге ат пен қымбат шапан (түйе жүнінен тігілген, астары бар өрнекті шапан) беріледі.

Кейде маңызды қонаққа ат, бұлғын тон, түйе немесе парсы кілемі немесе қылыш сыйға тартылған. Қадірлі қонаққа құрмет көрсету үшін үйдегі ең бағалы заттар сыйға берілді. Бұл дәстүр Бес жақсы, яғни 5 құнды дүние деп аталады. Қазіргі кезде бұл әдет сирек сақталса да, Қазақстанның кейбір ауылдарында әлі де бар.

Дәл сол көне заманнан бері, мысалы, бір қызықты дәстүр сақталған - Ерулік немесе жаңа тұрғындармен танысу. Ауылдың жаңа тұрғындары әрқашан жақын көршілерімен кешкі асқа немесе түскі асқа шақырылады. Осылайша, жайылған дастархан басында адамдар бір-бірімен танысып, жаңадан келгендер қоғамға оңай араласады. Көптеген қазақ отбасыларында бұл дәстүр ауылда тұрса да, заманауи көпқабатты үйде тұрса да, күні бүгінге дейін сақталған.

Тоқымқағар, немесе сапармен қоштасу. Әдетте туыс ұзақ уақыт бойы кеткенге дейін реттеледі. Міндетті түрде қошқар сойылып, той-дастархан ұйымдастырылады. Алыс сапарға аттанғалы отырған жандарға аза тұтушылар түрлі тілектер айтады.

Тізе бүгу. Ежелгі дәстүр бойынша үйге кірген қонақ тізерлеп отырады, сол арқылы иесіне және оның үйіне құрмет көрсетеді. Бұрын бұл рәсімді сақтамай үйге кіру қорлау ретінде қабылданатын.

Той-дастархан – мерекелік дастархан. Той дастарханында той-думаннан бөлек, спорт, музыка, ән жарыстары (айтыс), ат жарысы және басқа да ойындар ойналады.

Шашу – мереке кезіндегі ырым: қадірлі қонақтардың келуі, той, құда түсу, т.б. Мерекенің кейіпкерлеріне тәттілер мен тиындар себілді. Шашылған кәмпиттер мен ақшаны әдетте балалар жинайды. Қазақтар Шашу кезінде терілген тәттілер сәттілік әкеледі деп есептейді.

Сүйінші – жақсы хабар әкелген адамға бағалы сыйлық беру дәстүрі.

Байғазы – жаңа зат алған адамға шағын сыйлық беру дәстүрі.

Сарқыт – сол дастарханнан кейін ауызашар жинау дәстүрі. Үй иелері қонақтарға өздерімен бірге алу үшін қалған тәттілерді береді.

Tуған жерге аунату. Саяхатшымен кездесу дәстүрі. Туған жерінен жырақта ұзақ өмір сүрген адам елге оралған соң жерге аунауы керек.

Белкөтерер – қарттарға арнайы дәм дайындау дәстүрі. Оларға арнап қазы, жент, қымыз, сүзбе т.б дәмді, жұмсақ тағамдар әзірленеді. Қарттарды емдеу жауапкершілігі балаларға немесе жақын туыстарына, ал азырақ көршілерге жүктеледі.