Киберқауіпсіздік пен егемендік: Қазақстан ақпараттық соғыстар дәуірінде

 Ақпарат ұрлау, жалған дерек тарату, жүйелерді істен шығару – мұның бәрі жаңа заманның қаруына айналды. Осындай жағдайда әр елдің егемендігі оның киберқауіпсіздігімен тығыз байланысты. Қазақстан да бұл өзгерістерге бей-жай қарай алмайды.

Цифрлық егемендік дегеніміз – мемлекеттің өз ақпарат кеңістігіне өзі ие болуы. Яғни, елдің маңызды жүйелеріне сырттан кіру мүмкін болмауы керек. Мемлекеттік сайттар, дерекқорлар, байланыс арналарын басқа мемлекеттер немесе ұйымдар басқара алмайтындай болуы қажет. Әйтпесе, тәуелсіздік тек қағаз жүзінде ғана қалуы мүмкін.

Қазақстан бұл бағытта бірқатар қадам жасап келеді. 2017 жылы "Ұлттық киберқалқан" бағдарламасы қабылданды. Кибершабуылдарды талдау орталығы, Мемлекеттік техникалық қызмет, түрлі бақылау жүйелері іске қосылды. Бірақ қауіп те күшейіп отыр. Жыл сайын миллиондаған кибершабуыл тіркеледі. Оның ішінде өте күрделі, арнайы жасалған шабуылдар да бар. Кейбірі Қазақстанның маңызды министрліктері мен жүйелеріне бағытталған.

Киберқауіпсіздік тек қорғану емес. Әлемде "цифрлық армия" деген түсінік пайда болды. АҚШ, Қытай, Ресей, Түркия сияқты елдер өздерінің киберкомандаларын құрды. Бұл құрылымдар шабуыл мен қорғанысты қатар алып жүреді. Олар ақпараттық соғыста елдің мүддесін қорғайды. Қазақстанда да киберқорғаныс бөлімі бар, бірақ ол әлі де даму үстінде. Құрамы, мүмкіндігі және нақты жұмыс ауқымы туралы көп ақпарат жоқ.

Тағы бір маңызды мәселе – біз әлі де көптеген технологияда сыртқы өндірушілерге тәуелдіміз. Microsoft, Huawei, Cisco сияқты компаниялардың жүйелері мемлекеттік құрылымдарда қолданылады. Егер олардан тәуелсіз болмасақ, киберқауіпсіздігіміз сенімсіз болып қала береді.

Цифрлық егемендікке жету үшін не істеу керек?

Біріншіден, киберқауіпсіздікке қатысты жаңа стратегия керек. Бұрынғы құжаттар ескіріп қалды. Қазіргі жағдайға сай нақты жоспарлар қажет.

Екіншіден, арнайы киберқорғаныс құрылымын заңмен бекіту керек. Оның мәртебесі, міндеті, жауапкершілігі айқын болуға тиіс.

Үшіншіден, отандық IT-мамандарды көптеп дайындауымыз қажет. Әсіресе қазақ тілінде сөйлейтін, ұлттық жүйелермен жұмыс істей алатын мамандар керек. Олар болашақта цифрлық қауіпсіздігіміздің тірегі болады.

Төртіншіден, барлық мемлекеттік жүйелер біртіндеп сыртқы технологиялардан бас тартып, өзіміздің қауіпсіз серверлер мен бағдарламаларға көшуі қажет.

Бесіншіден, бұл саладағы жұмыстар ашық жүргізілуі керек. Қоғам, мамандар мен БАҚ киберқауіпсіздік мәселелерінен шет қалмауы тиіс.

Қорытындылай келгенде, киберқауіпсіздік – жай ғана техникалық мәселе емес. Бұл – елдің егемендігін сақтап қалу жолындағы басты бағыттардың бірі. Қазір қауіп тек шекарадан емес, экран арқылы келіп жатыр. Сондықтан да Қазақстан киберқорғаныс пен цифрлық егемендікке шындап мән беруі керек. Бұл – болашақтың басты талабы.