Қожамжаровтардың компаниялары. Қорғастан Шымкентке дейін

 Ал жақында оның інісі, еліміздегі Forbes тізіміне кіретін олигарх Дулат Қожамжаровтың HILL Corporation компаниясы Қазақстан темір жолымен (ҚТЖ) мотор майларын сату бойынша 12 млрд теңгеге келісім жасағаны анықталды.

Jas Alash Қожамжаровтардың қандай бизнестерге қатысы барын тексеріп көрді.

Жаңа жағдайда бейресми түрде Ескі Қазақстан өкілдері аталатын, бұрын билікке жақын жүрген, лауазымды қызмет атқарғандардың кейбіреуі тергеп-тексеруге ұшырап жатыр. Сатыбалдылар келісімге келсе, Нығматулиндерге де іс қозғалып жатыр. Мысалы, 2 сәуірде Нұрлан Нығматулиннің ұлына рейдерлік іс бойынша қылмыстық іс қозғалғаны белгілі болды. Оған дейін Нұрланның ағасы Арғын Нығматулинге жемқорлық бойынша іс ашылған еді. Ендігі кезек Қожамжаровтарға келген сияқты. Бұл ретте Қайрат Қожамжаровтың «Қорғас ісінде» аты жиі аталып жүр. Енді інісі Дулат Қожамжаров та нысанаға іліккен сынды. Жалпы, Д.Қожамжаровтың компаниялары мен даулы істерін жазбас бұрын, оның өзіне тоқталып өтейік. Қанша байлығы болса да жұмбақ адам. Себебі интернетте ол туралы мәлімет өте аз, тіпті суреті де жоқ.

Дулат Қожамжаров мұнай-химия саласындағы ірі кәсіпкер. Forbes Kazakhstan-ның 2024 жылғы рейтингінде 57-орыннан көрінген. Былтырғы байлығы 110 млн долларға бағаланған. Ресми 7 компанияның иесі саналады. Оның ішіндегі ең ірі бизнесі жақында дау болып жатқан HILL корпорациясы. Бұдан бөлек, 20 наурызда Бас прокуратура жанындағы Активтерді қайтару комитеті Дулат Қожамжаровты «Мемлекетке заңсыз алынған активтерді қайтару туралы» Заң аясында әрекет ететін тұлғалардың арнайы тізіміне енгізген деген ақпарат пайда болды. Бұл тізім ресми түрде құпия саналып, оған енген азаматтардың беделін қорғау мақсатында жарияланбайды. Telegram каналдардың жазуынша, Қожамжаровтың өкілдері Бас прокурорға шағым түсіріп, Активтерді қайтару жөніндегі комиссияның шешімінің күшін жоюды сұраған. Алайда прокуратура олардың талаптарын заңды негізде қабылдамаған.

HILL корпорациясы мен оның заңсыздықтары

28 наурызда жарияланған тергеу нәтижесіне сәйкес, Қазақстан теміржолы ұлттық компаниясының еншілес ұйымы — «ҚТЖ-Жүк тасымалдары» компаниясы HILL Corporation компаниясымен заңсыз әрекет жасағанын Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігі анықтады. Заңсыздық бойынша екі тарап мотор майларын сатып алу кезінде мемлекеттік мүддені емес, нақты бір компанияның пайдасын көздеген. Тергеу нәтижесінде локомотивтерге арналған мотор майларын сатып алу байқаулары HILL Corporation мүддесіне сай ұйымдастырылғаны, ал өзге жеткізушілер тендерден шеттетілгені белгілі болды.

HILL Corporation қандай компания?

Шымкент қаласында алғаш рет 2005 жылы 14 қыркүйекте тіркеуден өткен. Директоры – Нұрбол Дүтбаев. Құрылтайшысы – Дулат Қожамжаров.

HILL Corporation – Қазақстандағы жетекші майлау материалдарын өндіруші компаниялардың бірі. 1998 жылы негізі қаланған бұл компания бастапқыда майлау материалдарын саудалаумен айналысқан. Кейіннен өндіріс бағытына көшіп, бүгінде қозғалтқыш, трансмиссия, гидравлика және пластикалық майлар секілді кең ауқымды өнім түрлерін шығарады.

Компанияның былтырғы қаржы айналымы 129 млрд 747 млн теңгеден асады. Алайда бұл компанияның құлдыраған шағы. Себебі 2023 жылы оның қаржысы 230,9 млрд теңге болған. Кәсіпорын 2024 жылы 2 млрд 465 млн теңге салық төлеген. 2016 жылдан бері қазынаға аударған қаржысы 18 млрд теңгеден асады. 2016 жылдан бергі алған тендерлерінің саны 3 600-ге жуық. Бұл келісімшарттардың сомасы да аз емес. Мысалы, аталған компания 2016 жылы 722 млн теңгеге 30 тендер алған. Ал 2020 жылы мемлекеттен 2 млрд-қа жуық сомаға 708 квазикелісімшарт жасасқан. Келісімшарттарының ішінде Қорғаныс министрлігінен бастап еліміздің әртүрлі аймағындағы мемлекеттік органдар бар.

Аталған корпорацияның HILL Invest және «Green economy Еуропа-Азиялық қауымдастығы» деген екі компанияға қатысы бар. Соңғысы туралы мәлімет аз. Тек Астана қаласында 2020 жылы 7 қыркүйекте тіркелгені белгілі. Директоры – Жанту-Ибрагим Мамашев. Құрылтай құрамында HILL, «Кайнар-АКБ», «НТП Kazecotech» сынды компаниялар бар.

Былтырғы қаржысы 77 млн теңге, төлеген салығы 1,5 млн теңге. Ал HILL Invest былтыр Шымкенттегі жерге байланысты сотты болған компания ретінде белгілі.

Соттан көз ашпаған – HILL Invest Шымкент қаласында 2011 жылы 29 сәуірде тіркелген. Директоры – Қуат Қожамжаров. Құрылтай мүшелері – HILL корпорациясы мен «Кемикал Логистик» компаниясы.

Кәсіпорын мұнай өнімдерін өндірумен айналысады. Былтырдан бері уақытша тоқтап тұр. Ал 2023 жылғы қаржысы 316 млн теңге болған. Төлеген салығы 6,5 млн теңгеге жуық. Бірақ 2022 жылғы қаржысы 700 млн теңгедей болған. Мемлекеттен алған тендерлері кездеспейді.

Қожамжаровтар Шымкенттегі жерлерді қалай иемденіп алды?

Қожамжаровтар отбасының Шымкент мұнай өңдеу зауыты жанындағы даулы жер теліміне қатысты аталатын компания да дәл осы – HILL Invest. 2024 жылы Шымкент қаласының прокуратурасы Шымкент мұнай өңдеу зауыты (ШМӨЗ) маңындағы үш жер телімін мемлекет меншігіне қайтарғанын хабарлады. Кейіннен жергілікті БАҚ оның Қайрат Қожамжаровтың отбасы иелік ететін HILL Invest компаниясына тиесілі болғанын анықтады. 2012 жылы Сайрам ауданының әкімдігі HILL Invest компаниясына 59,3 гектар жерді ауыл шаруашылығы мақсатында уақытша пайдалану үшін бір жылға жалға берген. Бұл кезде Қайрат Қожамжаров Ақмола облысының әкімі қызметін атқарып жүрген. Бір жылдан кейін, 2013 жылы жердің 54,4 гектарының мақсатты пайдалануы өзгертіліп, ол май және мұнай өнімдерін өңдейтін зауыт салу үшін жекеменшікке берілді. Бірақ бұл аумақта зауыт салынбаған. Бұл жобада Қожамжаровтың інілері – Қуат пен Дулат Қожамжаровтар да атсалысқан (Қуат – HILL Invest басшысы). 2014 жылы HILL Corporation компаниясы HILL Invest-тің құрылтайшыларының бірі болды. Бұл уақытта Қайрат Қожамжаров Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметті басқарған еді. 2015 жылы Шымкент әкімдігі 8,4 гектар жерді HILL Invest-ке сатып, тағы екі жер телімін (4,15 га және 41,8 га) 10 жылға жалға береді. Бұл шешімдер сол кездегі қала әкімі Дархан Сатыбалдының кезінде қабылданған. 2024 жылы Шымкент жер инспекциясы тексеру жүргізіп, бұл жер телімдерінің Жер кодексі нормаларын бұза отырып берілгенін анықтады. Нақты айтқанда, жер конкурссыз берілген. Нәтижесінде, сот 2023 жылдың желтоқсанында барлық шартты жарамсыз деп таныды.

HILL-Import ЖШС – Қожамжаровтың тағы бір компаниясы. Шымкент қаласында 2008 жылы 1 тамызда тіркелген. Директоры – Жандос Кенжетаев. Құрылтай мүшелері Дулат пен Қуат Қожамжаровтар.

Аталған компания мотор майларын сатумен айналысады. Кейінгі уақыттағы қаржылық жағдайы туралы дерек кездеспейді. Тек 2016 жылғы қаржысы 300 млн теңгедей болғаны туралы ғана мәлімет бар.

«Группа Компаний» Ойл Снаб» ЖШС. Бұл компания алғаш рет Алматы қаласында 2002 жылы 10 шілдеде тіркеуден өткен. Директоры – Олжас Мұхамедғалиев. Құрылтай мүшесі жалғыз – Дулат Қожамжаров.

Кәсіпорын жанармайдың көтерме саудасымен айналысады. Қазіргі жағдайы мәз емес. Былтырғы қаржы айналымы 1,2 млн теңге ғана. Алайда 2016 жылдары оның қаржысы 2,5 млрд теңгенің айналасында болған. Мемлекетке 2016 жылдан бері 140 млн теңгеге жуық салық төлеген. Алған келісімшарттары туралы мәлімет кездеспейді.

«АвтоТехМас» ЖШС – Қожамжаровтың үшінші компаниясы. Алматы қаласында алғаш рет 2003 жылы 16 қаңтарда тіркелген. Директоры – Болат Теңізбаев. Құрылтайшысы – Дулат Қожамжаров.

Компания жанармайдың көтерме саудасымен айналысады. 2018 жылдан кейінгі қаржылық жағдайы туралы деректер жоқ. Тек 7 жыл бұрын қаржы айналымы 100 млн теңгедей болған. Сол жылы 2 млн теңге салық төлеген. Одан кейінгі жағдайы белгісіз, бәлкім, компания жабылып қалған болуы да мүмкін. Мемлекеттің кірістер комитетінен қарағанымызда, аталған компания бес жылдан бері ешқандай салық төлемегенін анықтадық.

AvtoTehMas Ltd. ЖШС. Алматы қаласында 2006 жылы 27 ақпанда тіркелген. Бұл компанияның да директоры Болат Теңізбаев. Құрылтайшысы – Дулат Қожамжаров.

Оның да кейінгі уақыттарда қаржы айналымы мардымсыз. 2016 жылдан бергі компания қаржысы 10-20 млн теңге төңірегінде болып келген. Ал былтырғы қоры небәрі 34 мың теңге ғана. Мемлекеттен алған тендерлері де жоқ.

HILL Resources – Алматы қаласында 2010 жылы 2 тамызда тіркелген. Директоры – Болат Теңізбаев. Құрылтайшысы – Дулат Қожамжаров.

Компанияның кейінгі уақыттағы қаржылық жағдайы туралы мәлімет жоқ. Компания негізінен көтерме саудамен айналысады.

Invest Joint Comp. ЖШС – Алматы қаласында 2012 жылғы 15 тамызда тіркелген. Директоры – Болат Теңізбаев. Құрылтайшылары Дулат пен Қуат Қожамжаровтар.

Көтерме саудамен айналысса да компанияның қаржылық жағдайы кейінгі жылдары онша емес. Мәселен, былтырғы қаржысы 7,8 млн теңге ғана. Алған келісімшарттары да жоқ. Алайда компания «ЮжТехСнаб» және Ecology and recyclings of oils компанияларының құрылтай мүшесі. «ЮжТехСнаб» жанармай сатумен айналысады. Компанияның кейінгі уақыттағы қаржылық жағдайы туралы мәлімет жоқ. Ал екінші компания мұнай өнімдерін өндірумен айналысады. Оның былтырғы қаржысы 125 млн теңге. Мемлекеттен осы уақытқа дейін 4 тендер алып орындаған.

Қожамжаров пен «Қорғас ісі»

Қайрат Қожамжаров – Қазақстанның саяси және құқық қорғау жүйесінде маңызды қызметтер атқарған адам. Ол қаржы полициясын басқарды, Қазақстанның бас прокуроры және Ақмола облысының әкімі қызметтерін атқарды. 2019 жылы Нұрсұлтан Назарбаевтың тағайындауымен сенат депутаты болып, бұл қызметті 2024 жылдың 24 қаңтары, президент Қасым-Жомарт Тоқаев оның өкілеттігін тоқтатқанға дейін атқарды.

Бас прокурор лауазымында болған кезінде Қожамжаровтың жетекшілігімен қаралған кейбір істер негізсіз деп танылып, кейін оның қарамағында жұмыс істеген кейбір қызметкерлерге қатысты қылмыстық істер қозғалып, олар қамауға алынды. Сонымен қатар Қожамжаровтың «Қорғас ісінен» пайда көргені туралы қауесеттер тарағанымен, бұл айыптаулар нақты дәлелдермен расталмады. Дегенмен ол бұл мәселеге қатысты нақты жауап беруден бас тартып келеді.

Қайрат Қожамжаров бірнеше миллион доллар пара алған ба?

2024 жылдың 18 мамырында жарияланған сот отырысында Талғат Қарабаев «Қорғас ісі» бойынша бұрын сотталған, ұйымдасқан қылмыстық топ басшысы, қаржы полициясы қызметкерлеріне берілген пара көлемін ашық айтты. Оның сөзінше, 1 жыл 10 ай ішінде Қорғас пен Қалжат кеден бекеттерінен жүктерді еш кедергісіз өткізу үшін финполдың «кассирі» арқылы 19-22 млн доллар көлемінде пара берілген.

Куәгер Карабаевтың айтуынша, бұл қаржы Қайрат Қожамжаров басқарған финполдың жоғары басшылығына берілген. 2012 жылы дәл осы қылмыстардың шарықтау кезеңінде, кеден қызметкері Медет Жамашев қастандықпен қаза тапты. Ол «Қорғас ісі» бойынша басты куәгерлердің бірі болатын. Қайрат Қожамжаров бұл кезде Ақмола облысының әкімі лауазымына жаңадан тағайындалған еді. Экс-прокурор Виктор Тихонов Жамашевтың өліміне қатысты өзінің принципшіл позициясының кесірінен заңсыз сотталғанын айтты. Оның айтуынша, Қожамжаров Бас прокурор болып тағайындалған соң Жамашевтың өліміне қатысты іс жабылып қалған. Кейін Жоғарғы сот арқылы ол ақталды. Ал 2023 жылдың желтоқсанынан бастап бұрын Қожамжаровтың қол астында істеген Ұлан Мәдиев, Кенжебай Жұмабеков, Талғат Татубаев, Сергей Потанин тұтқындалды. Қазіргі таңда Бас прокуратура «Қорғас ісі» бойынша дәлелдерді қолдан жасау фактілері бойынша қылмыстық істерді тергеп жатыр.

P.S. Миллиондаған мемлекеттік қаржы, квазисектордағы артықшылықтар, заңды белінен басқан әрекеттер – бұның бәрі тек бір әулетке ғана тән емес. Бірақ дәл осы Қожамжаровтар бүгінгі таңда биліктің «тазарту» науқанына іліккендердің бірі болып отырғандай. Алайда бұл жерде «Жаңа Қазақстан» шынымен де әділет орнатуды көздеп отыр ма, әлде бұл саяси сахнадағы көзбояушылық па» деген сұрақ туады. Өйткені Қожамжаровтар сынды клан өкілдері бірнеше жыл билікпен тығыз байланыста болып, ірі лауазымдар мен бизнес ресурстарын бөлісіп келді. Егер олар қазір ғана тергеліп жатса, онда осы жүйенің өзі ұзақ уақыт бойы заңсыздықтарға көз жұмып келгенін білдірмей ме?

Қоғамда «Жаңа Қазақстан» шын реформа жасай алмайды, тек ескі элиталармен келіссөз жүргізіп, бірімен күресіп, екіншісімен ымыраласады деген пікір күшейіп келеді. Қожамжаровтардың активтері арнайы тізімге енгенімен, олардың қаншасы шынымен мемлекетке қайтарылады, ал қаншасы жай ғана сату, бөлісу құралына айналады – бұл да белгісіз. Мемлекет бүгін біреуді тұтқындап, ертең оны «инвестициялық мәміле» жасасу арқылы босатса, бұл әділдік емес, сауда болып шықпай ма?! Ал әділетте сауда болмайды.

Тұрсынбек БАШАР