Күләш Ахметова, ақын: Ұлтымның, ұрпағымның келешегін уайымдаймын

Межелі мекенжайға келіп тұрмын... Сәнді дарбазаның арғы бетінен жауап күттім. Қолымдағы гүлім мен жүрегім қатар діріл қаққандай. Осынша толқуымның себебі де жоқ емес. Мүйізі қарағайдай қос ақынның шаңырағына әне-міне қадам басқалы тұрмын. Қанша дегенмен тұлғалы азаматтардың мысы басады емес пе? Көп ұзамай Қайырбек ағамыз дарбазаның есігін ашып, мені төрге жетеледі. Күләш анамыз қонақ бөлмеде екен. Қаршадай бала деп қомсынбай, аста-төк дастарқан жайып, жөн-жоралғысымен қазан көтеріп, ет асып жатқанына іштей қысылғаныммен, қазақтың қонағын кішісінбей төрге шығаратын дәстүрін мызғытпай ұстап отырған қазыналы қариялары барына ерекше марқайған күйі анамыз нұсқаған құрметті орынға жайғастым. 

– Күләш апай, жұдырықтай жүрегіңізден күмбірлеп шыққан әр өлеңіңізден біздер қуат аламыз, халқыңыз тұшынып оқиды. Ал сіз үшін қай өлеңіңіз жүрегіңізге етене жақын?

– Менің жүрегіме ең жақын жырларым – етбауыр жақындарыма арналған жырларым. Ол, әрине, алдымен анама арналған өлеңім. Ол кісі дүниеден ерте өтті. Өзі болмаса да, көзіндей болған ескерткіші бар. Ол – анамның қолымен тоқылған шілтері. Көлемі әжептәуір сол дүние сандықта сақтаулы. Осы туралы жазылған «Шілтер» өлеңім өзім үшін қымбат. Адамның бойындағы ең асыл, ең ардақты сезім – махаббат сезімі.

– Сіздің түсінігіңіздегі махаббат, ғашықтық ұғымдарының мәні қандай? Сезім атаулы арзандаған шақта, бұл сұрақтың жауабын сіздерден білгеніміздің айыбы жоқ деп ойлаймын...

– Дана халқымыз дүниенің құдіреті бізге байланысты емес екенін баяғыдан білген. Ойланбай айта салған сөз тіркесіне өзіміз мән бермейміз. Мысалы адам: «Жүрегім бір нәрсені сезіп отыр», «Басыма бір ой сап ете қалды», «Аузына Алла салған ғой» дейді. Бұл жоғарыда бір ұлы күштің бар екенін білдіреді. Мен ғашықтық дегенді осыған ұқсатамын. Ғарыштан ба, одан да алыстан ба, әйтеуір бір жүрегіңе ғайыптан құйыла қалатын сезімді ғашықтық дейтін шығармыз. Махаббат, сүю, сағыну, жақсы көру... Бәрі-бәрі соның ішінде. «Жұбайларды жұптау – Жаратушының ұлы ісі». Бұл сезім жан түбінде болатын бір өзгеріс. Ол өте таза, биік болуы керек. Ғашықтық туралы Абай атамыздан асып ешкім айтқан жоқ. Хакімнің «Асыл адам айнымас» дегені жастардың ұраны болуы тиіс.

– Мен табалдырығыңыздан аттап басқалы махаббат пен сыйластықтың құп жарасқан ерекше үйлесіміне куә болып отырмын. Өмірлік жарыңыз Қайырбек ағаймен қашан, қалай танысып жүрсіз?

– Сүйген жарым Қайырбекпен қалай танысқаным туралы бұған дейінгі сұхбаттарымда көп айтылды, жазылды. Солай бола тұра, қысқаша баян етейін. Мен Тараздан, ол Қызылордадан білім іздеп ҚазМУ-дың журналистика факультетін таңдап, Алматыға бір жылда барған екенбіз. Абитуриенттік күндердің бірінде бір-бірімізді көріп, тіл қатысып сөйлесіп қалдық. Біздің сол күні, сол жерде кездесуіміз Алланың қалауымен болғанына шүбәм жоқ. Себебі содан бері біргеміз.

– Сізді және сіздің поэзияңызды таныған жандардың көктем мезгілі мен Ахметованың атын тең қолдануының себебін өзіңізден артық терең түсіндіретін жан жоқ деп есептеймін. Бұл туралы не дейсіз?

– Көктемді жақсы көретінім рас. Бұл мезгілді адамның бәрі де жақсы көреді деп ойлаймын. Менің жырларымда шығыс халқы ұғымындағы жыл басы – көктемнің, сосын әрбір күннің бастауы болып есептелетін таңның суреттері көбірек кездеседі. Ал, шынымды айтсам, табиғаттың төрт маусымын, Ұлы Жаратушымыз сыйлаған уақыттың бәрін аса бағалаймын. Күллі табиғат менің тақырыбым сияқты. Ұлы Даламызды, заңғар тауларымызды, айдын-көл, арналы өзендерімізді, жасыл дүниені жырға қостым. Әсіресе сан алуан ағаштарға, түрлі гүлдерге, қырмызы қызғалдақтарға, жер бетін көмкерген көк шөпке таңырқай қараймын. Жапырақтары күзде сарғайып, саулап жерге түсетін, көктемде қаулап қайта шығатын орман-тоғайға қызығамын.

Жасылға, жапыраққа шын ғашықпын.

Жасымнан сұлулықпен сырласыппын.

Теруге бәйшешекті құштар болып,

Көруге қызғалдақты қырға шықтым.

– Енді «Шарбаққа ілген көйлектің етегін бұзау жеп кететін» (өз өлеңіңізден) күндерден естелік тартсақ...

– Менің балалық шағым ауылда өтті. Туған топырақ суреттері есімнен кетпейді. Қала мен даланы салыстыру қиын. 10 жасымнан қолыма қалам алуыма себеп болған туған ауылымның қайталанбас ыстық бейнесі әлі күнге көз алдымда. Дарқандыққа, мейірімге, ән-жырға кенеліп, тұнып тұрған көркемдікке көзім тойып, өзім де өн бойыма сол таза, мөлдір қасиеттерді жинап өстім. Себебі менің поэзиямның негізгі қайнары – ізгілік, имандылық, адамгершілік, отаншылдық болып келеді.

– Әр жанның қаншама жылдар өтсе де есінен кетпейтін қимас шақтары болады, сіз қандай сәттерді атап айтар едіңіз?

– Ол кезде Жамбыл медколледжінің студенті едім. 1966 жылдың көктемінде мен облыстан ең жас ақын ретінде Алматыға Жазушылар одағының V съезіне делегат болып қатыстым. Балауса жырларым мерзімді баспасөздерде жарық көріп, жас ақын ретінде танылып қалғанмын. Сол үлкен жиында мүйізі қарағайдай, атағынан ат үркетін қаламгерлерді көрдім. Ең бірінші, пойыздан түскен бойда, бізді апарған мейманхананың алдында әйгілі ақын Мұқағали Мақатаевпен ұшырастым. Сол сәтте ақиық ақын «Сен маған шарфыңды бер, шарфыңды бер» деген бір керемет жыр оқыған. Жастайымнан ақын болсам деп армандаған мен үшін үш күн бойы өткен сол съездің әсері айрықша болды.

– Заңғар ақын Мұқағали қанаттандырған сәт аяулы сәт қой, әрине. Ал сіз бүгінгі жас ақындардан кімдерді бағалап, қанаттандырар едіңіз?

– Қазақ халқы табиғатынан ақын халық. Бұл құт қонған елден небір даналар мен дарындар өткені рас. Мен бүгінгі жас ақындардың мүмкіндіктеріне қызығамын. Олар ұлт әдебиетінің тарихындағы таңғажайып дүниелерге бойлай алады. Қайталанбас кәусар бұлақтан сусындай алады. Бұларға қоса әлем әдебиетінің інжу-маржандарымен таныса алады. Маған жастар жаңа кітаптарын жиі сыйлайды. Уақыт тауып, оқып шығуға тырысамын. Қалқаман Сарин мен Ерлан Жүністің өлеңдеріндегі тереңдік пен көркемдік мені қатты қызықтырады.

– Өмір бойы бойтұмарыңыздай сезілетін, өмірлік ұраныңызға айналған сөзіңіз қандай?

– Ең жақсы көретін сөзім – Аллаға шүкір.

– Өміріңізде елді, жерді көп араладыңыз, небір тағдырлармен кездестіңіз, жақсы-жайсаңдармен табақтас болдыңыз, сонда не түйдіңіз?

– Рас, осы уақытқа дейін көп жер көрдім, көп адаммен араластым. Ұлы Жаратушымыз маған жақсы-жайсаңдармен, ұлағатты кісілермен табақтас болуды нәсіп етті. Ғұлама ғалымдар мен көрнекті мемлекет қайраткерлерінің отбасында болдым. Есімдері әлемге әйгілі тұлғалардан тәлім алдым. Мен ол кісілерден өмірдің мәнін үйрендім. Жақсы ортада жақсы болмау мүмкін емес шығар. Өмірдің мәні сыйласа білуде екен. Адамға деген құрмет пен мейірім – ізгіліктің негізі. Ақ ниет пен шарапатты іс, көркем мінез бен көрнекті сөз, жылы жүз бен нұрлы ақыл адам баласын төрге шығарады.

– Бұрынырақта жазылған бір өлеңіңізде өз басыңызды жердің кіші макетіне теңейсіз. Ал жас келген сайын адамның ой-мұңы бұрынғыдан да салмақтана түсетіні белгілі. Бүгінгі күні сіздің санаңызда нендей ойлар түйткіл болып, нендей ойлар үмітке жетелеп жүр?

– Иә, «Жүргендеймін әйелдің басы орнына, кішірейген Жер шарын орнатып ап» дейтін өлеңді меңзеп отырсың ғой. Жалпы қолына қалам ұстаған Сөз иесінің бәрін әлемдік мәселелер мазалайтыны белгілі жайт. Менің де бейбітшілік, экология мәселелеріне алаңдаған кездерім көп. Қазір де алаңдаймын. Ақ тілеулі ана ретінде, ұлтымның, ұрпағымның келешегін уайымдаймын. «Адамзат баласының тағдыры қандай жағдайда тұр?» деген ой көп оралады. Мемлекеттер, ұлттар, президенттер, патшалар Ұлы Жаратылыстың заңымен санаса бере ме? Осы жағын ойлаймын. Қазіргі уақытта имандылық тақырыбына жазып жүрмін. Дүние ғаламды жаратқан құдіреті шексіз Раббымыздың өлшеусіз мейірімі адамзат баласын сақтайды деп үміттенемін.

– «Жазылған жырларыңыз – құйттай қарлығаштарыңыз» жүректердің төріне қона алды деп айта аласыз ба?

– Менің кітаптарымның өз оқырмандары бар. Жас буын өлеңдерімді жатқа айтады. Диплом жұмыстары, диссертациялар қорғалып жатады. Сазгерлер ән шығарып, әншілер орындайды. Республиканың түкпір-түкпірінен жас ақындар хабарласып тұрады. Таразға келіп танысқылары келеді, керемет өлеңдер арнайды. «Жазылған жырлардың» адамдардың жүрегіне жеткені осы шығар. Аллаға көп шүкір етемін.

– Ұлттың қамы дегенде, шығарға жаны бөлек Күләш Ахметованың ұлт турасындағы толғамы қандай?

– Қай ұлттың өкілі болмасын, өз халқының мұң-мұқтажын, мүддесін ойламай тұра алмайды. Адам болып қалу бар да, ел болып, мемлекет болып қалу бар. Қазақ зиялылары, қоғам қайраткерлері, белгілі тұлғалар бұл мәселеде бірге болуға тиіс. Біздің бірлігіміз – біздің келешегіміз. Мен қазақ елін, қазақ жерін жанымдай сүйемін. Біздің жеріміз кең, халқымыз аз. Осы мәселе алаңдатады. Бірақ халқымыздың тегі мықты, рухы биік, пейілі таза, жаны жомарт. Қазақтың жігіттері мен қыздарындай сұлу да талантты, алғыр да ақылды, білімді де тәрбиелі жастар әлемде өте аз. Қандай заман болса да, халқымыздың ұлы қасиеттері жоғалмайды деп сенемін. Бұл туралы көп өлең жазғанмын.

– Сөз соңында, ел-жұртыңызға айтар аманат тілегіңіз болса, мархабат!

– Келешек ұрпаққа деген аманат тілегімді бір шумақ өлеңіммен білдіргенім жөн болар:

Сен – қазақсың!

Қазақ едiң туғанда!

Онда, дүние тағылымынан үлгi ал да,

Атажұрттан, Ана тiлден айырылма,

Төбеңде Күн, төменде Жер тұрғанда!

– Әңгімеңізге рақмет!

P.S. Орысша оқығандықтан ба, «риясыз», «риясыздық», «рия» сөздерінің мәнін ертеректе жіті түсіне бермейтінмін. Әрине, ізденіп, көзіқарақты үлкен кісілерден сұрап, бұл сөздердің мағынасын ұғыну бар да, оның қандай болатынын адамдардың іс-әрекеті арқылы сезініп, түйсініп, терең түсіну және бар. Мен Қайырбек ағам мен Күләш апамның шаңырағынан олжалы қайттым! Себебі бұл кісілердің іс-әрекет, қарым-қатынасы, адами құндылықтары мен толық түсінбеген риясыздықтың жарқын символындай көрінді. Ал ол кісілердің ұлтқа деген, адамға деген кіршіксіз махаббаттарын сипаттауға сөзім жететін емес...

... Сол күні аспандағы күн де шуақ-сәулесін ерекше төккендей көрінді. Аузы дуалы ақтаңгер азаматтардан жұғысты болды ма, мен де сол күннен бастап мына өмірге басқа қырынан қарай бастадым. Шындығында, адамға бақытты болу үшін көп нәрсе қажет емес екен! Жақсыменен өткізген жарты сағаттың қадіріне жеткізгені үшін ағам мен апама алғысым шексіз...

Сұхбаттасқан Айдар ЖОРАНОВ,

тарихшы, журналист