Мәдиев 1 сәуір күні бүкіл Қазақстанды алдап кетті...

Таңертең бірінші сыныпқа қабылдау үшін өтініш беру ашылып, ата-аналардың белсенділігі көбейе бастағанда-ақ электронды үкімет (!) «қата бастаған» да, артынша балаларды бірінші сыныпқа қабылдау қызметі мүлде істен шыққан. Жауаптылар әдетінше «келтірілген қолайсыздықтар үшін кешірім сұрап», «қалыпқа келтіру үшін» тырысып жатқандарын хабарлады да, құтылып кетті. «Электронды үкімет» деген сөзге қазақ қоғамының құлағы үйренген. Бұл сөздің негізгі мағынасы – керек кезде істемей қалатын портал дегенге жақын қабылданады. Содан да болар, қатты таңғалған ешкім болмады.

Болжам бойынша биыл 370 мыңнан астам бала мектеп табалдырығын алғаш рет аттамақ. Олардың құжатын қабылдау 1 сәуірден 31 тамызға дейін жүргізіледі. Бұл тізімде ата-аналардан немесе заңды өкілдердің өтініші, баланың денсаулық жағдайы туралы анықтама, денсаулық паспорты және фотосурет бар. Бір қарағанда баланы суретке түсіріп келсең, арғы шаруа тез бітетін секілді көрінеді. Әрі оқу-ағарту министрлігі де, цифрлық даму министрлігі де «бәрі онлайн, eGov арқылы тіркелесіздер» деп, жарияға жар салған. Оған қоса, «денсаулық паспортын, екпелер туралы ақпаратты қолмен енгізудің қажеті жоқ, алынған мәліметтер бір күн ішінде қаралады» деп тағы мақтанған.

Тура осыны үкімет отырысында цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрі Жаслан Мәдиев те айтты. Ең қызығы сол, Мәдиев «оқу-ағарту министрлігімен бірлесіп, мектепке қабылдау кезінде қағазбастылықты толық жойдық» деп, мінберде желпіне сөйлеп тұрғанда, eGov-тың жұмысы баяулап, өтініш қабылдау функциясы жойылып кетті.

Иә, бұл бір қызық жағдай болды. Министр тындырдық деп есеп беріп тұрған уақытта, ата-аналар әлеуметтік желі беттерінде: «Токиодан озғанымыз қайда?»; «Мақтаулы цифрландырудың түрі осы ма?!»; «Миллиардтар жұмсалып жатқан платформа сәл жүктеме артса болды тоқырайды»; «42 500 теңге бергенде де осы. Түлектер грантқа құжат тапсырғанда да осы. Оқушыларды тіркейін десең де осы»; «Түнгі уақытта адам аз болады деп түнгі 00:00-ден таңға дейін көз ілмедік. Бірақ тіркей алмадық», – деп, пікір жазып жатты.

Одан бөлек, қарапайым логикаға сиятын ұсыныс айтқандар да бар: «Бүкіл Қазақстан бір күнде тапсырып жатыр. Біздің порталымыз жылда солай «еркелейді», «көтере алмайды». Министр соны білмейді емес, біледі. Неге облыстар бойынша кезек-кезек тіркеу жағын ұйымдастырмайды? Оны болжайтын да түгі жоқ, жылдағы ситуация. Министрліктің жұмысы қызық осы. Аспаннан түскендей «көтере алмай қалды» деп отырғандары қалай?»; «eGov жай ғана қызмет көрсету алаңы емес, көптеген мемлекеттік құрылымдарды тоғыстырып отырған ядро. Ол телефондағы қосымша деңгейінен баяғыда өсіп кетті. Елдің қауіпсіздігіне тікелей әсер ететін платформаға айналды. Солай бола тұра әлі күнге қит етсе құриды да тұрады» деген ашынған пікірлер жаңбырша жауып жатты.

Билік пен халық арасындағы «байланысты» айшықтайтын мұндай сәтті көріністі Алтай мен Атыраудың арасын алты ай шарласаң таппассың!

Қандай жағдай болса да... Мәдиев шегінбейді

Үкіметте баяндама жасаған Мәдиевтің өзі журналистердің алдына шыққан жоқ. Есесіне, орынбасары Ростислав Коняшкинді жіберді. Вице-министр порталдағы бірінші сыныпқа қабылдау қызметі сағат 15.00-де қайтадан іске қосылады деп уәде берді.

«Шамамен осы уақытта портал жүктемені көтереді деп үміттенеміз. Аталған мемлекеттік қызметті қосар алдында жауапты мемлекеттік органдар дайындық жұмыстарын жүргізеді. Ата-аналар алдындағы жауапкершілік туралы айтар болсам, иә, басқа мемлекеттік органдар сияқты біз электронды үкіметке жауапты тарап ретінде сервистің қызметіне де жауаптымыз. eGov әлі күнге 2013 жылғы технология негізінде жұмыс істейді. Ашығын айтқанда, қазіргі электронды үкімет порталы максималды деңгейде қызмет көрсетуде. Сондықтан биыл біз eGov 3.0-ді іске қосамыз. Бұл – толығымен жаңартылған және қайта жасалған портал. Осы жылы бәріміз барынша ыңғайлы әрі тұрақты сайттың нұсқасын көреміз», – деді Коняшкин.

Содан кейін журналистердің бұл қызметті еңсере алмасаңыздар бұрынғы түріне қайтару жоспарда жоқ па деген сұрағына: «Қандай жағдай болса да, цифрландыруды жалғастырамыз» деп жауап берді. Иә, біздің үкімет алған бетінен қашан қайтып көріп еді...

Осыдан кейін жүйкелері жұқарған ата-аналар да, жағдайды бақылап отырған журналистер мен қоғам белсенділері де порталдың 15:00-де қалыпқа келгенін күтті. Алайда сервис қайтадан іске қосылған жоқ. Түстен кейін «Ұлттық ақпараттық технологиялар» АҚ: «Мамандарымыз бар күшін салып жатыр, жақын арада порталдың жұмысы қалыпқа келтіріледі» деп хабарлады. Сірә, «15:00» өтірігі іске аспаған соң, нақтыламайық, ұзын арқау, кең тұсаумен ұмыттыра салайық деген болар.

Әбден кеш түсіндік, 1 сәуір күні ешкімге сенуге болмайтынын ұмытып, сонша күткен өзіміз Мәдиевке күлкі болған сияқтымыз...

eGov 2 сәуірде де істемеді

Мәдиевтің әзілі осымен біткен шығар деп, 2 сәуір күні таң атқаннан аңдығанымыз eGov болды. Бірнеше ата-анамен сөйлестік. Бәрінің жауабы ұқсас. Кеше жоғалып кеткен тіркеу қызметі қайта ашылған. Бірақ баяғы тасбақа жүріс. Астаналық ГауҺар Бауыржанқызы:

«Баяғыда, үлкен балаларымды тіркегенде мектепке барып құжат тапсыратынбыз. Күннің астында кезек күтіп, анда-мында шапқылап, жүгіріп жүретін едік. Қазір заман басқа. Барлық салалар сандық технологияға көшіп жатыр. Мемлекеттің бюджетінен миллиардтар бөлінді. Әлі де беріліп жатыр. Соның игілігін көреміз бе деген сайын көңіліміз қалады. Кенже қызымды бірінші сыныпқа тіркемек болып eGov-ты ашсам, ештеңе де жұмыс істемейді. «Загрузкасы» бітпейді. Компьютерден веб-сайтпен де, телефоннан қосымшамен де кіріп отырдық. Одан 15:00-ді күтіңіздер деді. Ол уақытта істеп кететініне сенген де жоқпын. Дәл солай болды, қосылмады. Түні бойы да «аңдыдық». Болмады. Әлі тіркелмедік. Қазір де бір істеп, бір істемей тұр», – дейді.

Бұл 2 сәуір күні 17:00 кезінде болған әңгіме. Осы сарындағы пікірін жазып, айтып жатқан ата-аналар көп. Олардың бәрі порталдың да, министрліктің де жұмысына «қайран қалып» отыр. Бұл мәселе туралы сұрақтар 2 сәуір күні мәжіліс кулуарында брифинг берген Жаслан Мәдиевке қойылды.

«1 сәуір күні «аномальная нагрузка» болды. Жүктеме тұрғысынан келсек, мұндай жиілік пен салмақ ешқашан болған емес. Бір сағаттың ішінде миллион шақты сұраныс келіп түскен. Алдағы уақытта порталға архитектуралық өзгерістер жасамақпыз. Сол арқылы көп жүктеме кезінде де жұмыс істеуге мүмкіндік аламыз. Қазір техникалық мәселелерді шешуге тырысып жатырмыз. Оперативті жұмыс жүруде. Қалыпты жұмысты қайтару үшін команда жұмыста қонды. Порталдағы қалған қызметтер қолжетімді. Министрлікке қарап тұрғанның бәрі жасалды», – деді министр.

Білдей бір ведомствоның басшысы жүктеме деп ақталып тұрғаны да, «министрлікке қарап тұрғанның бәрі жасалды» деп міндетсінуі де ақылға қонбайды. Балаларды бірінші сыныпқа онлайн форматта тіркеу – жоспарланған шаруа. Демек, жүктеме де – күтілген жүктеме. Бірақ осы жүктемесіз де электронды үкіметтің ақсап жатқан кезі аз емес. Мәселен, осы жылдың басында ғана Қазақстанда мемлекеттік органдардың ресми сайттары, eGov.kz порталының компоненттері мен eGov Mobile қосымшасы, E-license және «Ашық үкімет» порталы ашылмай қалған. Ол кезде де Ұлттық ақпараттық технологиялар орталығы қолайсыздықтар үшін кешірім сұрап, техникалық ақау туындағанын айтқан. Оған дейін де грантқа өтініш қабылдау кезінде проблемалар болды. Былтыр мемлекеттік білім беру гранттарына қатысуға өтініш беру 13-24 шілде аралығында жүргізілетіні айтыла салысымен ғылым және жоғары білім министрлігі: «Құрметті абитуриенттер! Құжаттарды электрондық үкімет порталы арқылы тапсыру кезінде қолданушылардың көптеп келуі салдарынан техникалық ақаулар болуы мүмкін екенін ескертеміз», – деп сақтандырды. Бұл бір ведомствоның екінші ведомствоны қалай бағалайтынын көрсетеді. Яғни министрлердің өзі бір-біріне сенбейді. Және кінәні басқаға аударуға дайын тұрады. Өйткені араларында жүйелі жұмыс жүрмейді.

Нағыз апокалипсис пандемия кезінде болды. Карантин басталып, көпшілік табысынан айырылған кезде 42 500 теңге әлеуметтік көмек тағайындалып, арты неге ұласқаны естеріңізде шығар. eGov істемей, халық наразылығы күшейіп кеткен соң, бөлек сайт жасалатыны, телеграм-боттардың іске қосылатыны айтылды. Артынан жаңадан жасақталған 42500.enbek.kz сайты да «қатып қалды».

Одан бергі жағдай осы – бәрі де баяғыдай. Ал жұмсалып жатқан бюджет аз емес. Министрліктің өзі 2022-2024 жылдарға 10,3 млрд теңге алған. 2018-2022 жылдар аралығында жүрген «Цифрлы Қазақстан» бағдарламасына 141 млрд теңге берілген. Ал 2023 жылы әр министрлікте цифрлық даму вице-министрі болуы қажет деген «жаңалық» шықты. Электронды үкіметті қолдау жұмысының өзіне жыл сайын 1 млрд теңгеге жуық қаржы бөлінеді. Мұның бәрі порталдың жұмысын реттеуге, мобильді қосымша мен шлюздарды, қажетті жүйелерді оңтайландыруға арналған.

P.S. «Жас Алаш» eGov-тың жүріп өткен жолына, құртқан ақшасына, пайдаланып отырған бағдарламаларына байланысты ресми сауалдар негізінде арнайы материал дайындап жатыр.

Баян Мұратбекқызы