«Масс-медиа туралы» заң жобасында қарастырылған негізгі мәселелер

Заң бұқаралық ақпарат құралдары саласындағы қоғамдық қатынастарды реттейді, Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес телерадио хабарларын тарату субъектілерінің құқықтары мен міндеттерін және бұқаралық ақпарат құралдары бостандығының мемлекеттік кепілдіктерін белгілейді.Құжатта сөз, шығармашылық, баспасөзде және өзге де нысандарда өз көзқарасы мен сенімін білдіру, ақпаратты заңмен тыйым салынбаған кез келген тәсілмен алу және тарату бостандығына Қазақстан Республикасының Конституциясы кепілдік береді деп жарияланған.

Цензураға тыйым салынады. Мемлекеттік органдар, қоғамдық бірлестіктер, лауазымды адамдар, бұқаралық ақпарат құралдары әрбір азаматқа оның құқықтары мен мүдделерін қозғайтын құжаттармен, шешімдермен және ақпарат көздерімен танысу мүмкіндігін қамтамасыз етуге міндетті. Бұл ретте БАҚ терроризмге қарсы іс-қимылмен айналысатын мемлекеттік органдарға көмек көрсетуге міндетті екені айтылады.

Мемлекеттiк құпияларды немесе заңмен қорғалатын өзге де құпияны құрайтын мәлiметтердi жария ету, экстремизмдi немесе терроризмдi насихаттау және ақтау, оларды жүргiзу кезiнде терроризмге қарсы операциялардың әдiстерi мен тактикасын ашатын мәлiметтердi тарату, есiрткi, психотроптық заттарды, сол тектестер мен прекурсорларды насихаттау, жарылғыш заттар мен қолдан жасалған құрылғыларға, сондай-ақ қатыгездік, зорлық-зомбылық және порнографияға табынуға тыйым салынады, делінген құжатта. Бұқаралық ақпарат құралдарын қылмыстық және әкімшілік құқық бұзушылықтар жасау мақсатында пайдалануға тыйым салынады. Бұл ретте, бұқаралық ақпарат құралдарында Қазақстан Республикасының заңнамасында тыйым салынған ақпарат туралы оң қоғамдық пікір қалыптастыру үшін көзқарастарды, фактілерді, дәлелдерді және өзге де ақпаратты, оның ішінде әдейі бұрмаланған ақпаратты таратуды насихаттау түсінілетіні түсіндіріледі. немесе шектеусіз адамдар тобының заңсыз әрекетіне немесе әрекетсіздігіне итермелеу.

• Бұқаралық ақпарат құралдары қызметінің негізгі принциптері: ақпаратты еркін алу және заңдармен тыйым салынбаған кез келген тәсілмен тарату құқықтарының, сөз және шығармашылық еркіндігінің конституциялық кепілдіктерін қамтамасыз ету;
• тұлғаның, қоғамның және мемлекеттің ақпараттық егемендігін және ақпараттық қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
• жеке және заңды тұлғалардың құқықтарының теңдігі;
• таратылатын ақпараттың заңдылығы мен сенімділігін қамтамасыз ету;
• объективтілікті қамтамасыз ету; бұқаралық ақпарат құралдарының қызметтерін тұтынушылардың, жеке және заңды тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау;
• бұқаралық ақпарат құралдарын дамыту үшін тең мүмкіндіктерді қамтамасыз етуде көрінетін әділ бәсекелестік;
• Қазақстан Республикасының аумағында телерадио хабарларын тарату саласындағы ұлттық стандарттар негізінде телерадио хабарларын тарату саласындағы қауіпсіздікті, сенімділікті және сапаны қамтамасыз ету;
• отандық теле-, радиоарналарды дамыту, отандық теле-, радиобағдарламаларды дайындау және тарату үшін жағдай жасау;
• бұқаралық ақпарат құралдары саласындағы қызметтің жариялылығы мен ашықтығы.
• кәсіби және этикалық мінез-құлық нормаларын сақтау; азаматтың жеке өмірін, ар-намысын, қадір-қасиетін құрметтеу;
• ақпаратқа тең қолжетімділікті қамтамасыз ету;
• отандық бұқаралық ақпарат құралдарының бәсекеге қабілеттілігін ынталандыру;
• қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету.

Заңда бұқаралық ақпарат құралдарын тарату тілі мемлекеттік және өзге де тілдер болып табылады деп белгіленген. Құжатта бұқаралық ақпарат құралдарындағы мемлекеттік реттеу мен уәкілетті органдардың құзыреті де қарастырылған. Сондай-ақ, теледидар мен радиобағдарламаларды таратуда және бұқаралық ақпарат құралдарында жарнамаларды таратуда балаларды қорғауды қарастырады.

Министрлікте түсіндірілгендей, қолданыстағы «Бұқаралық ақпарат құралдары туралы» заң түбегейлі ескірген, қазіргі заманның сын-қатерлеріне жауап бермейді және бұқаралық ақпарат құралдары саласындағы қоғамдық қатынастардың заманауи талаптарына толық жауап бермейді. Сондықтан сөз бостандығы құқығын нығайтуға және қамтамасыз етуге бағытталған жаңа қағидаттар мен мемлекеттік кепілдіктерге негізделген, сондай-ақ бұл құқықты, ең алдымен, интернеттің қазақстандық сегментінде шектеу шарттарын қамтитын заң қабылдау қажет.

Осылайша, сөз бостандығы, пікір плюрализмі мен мемлекеттік қауіпсіздікті, қоғамдық тәртіпті, халықтың денсаулығы мен имандылығын қамтамасыз етуге бағытталған қажетті шектеулер арасындағы тепе-теңдікті белгілейтін принципті жаңа схеманы біріктіру ұсынылады.

Ресми мәліметтер бойынша, негізгі реформалар журналистердің құқықтық мәртебесін көтеруге және оларға құқықтық кепілдіктерді күшейтуге бағытталады. Жаңа заңнама аясында қолға алынған барлық шаралар саланың қордаланған мәселелерін шешуге, мемлекеттік-медиа-қоғамның өзара іс-қимылының сапалы жаңа форматын құруға, сондай-ақ бәсекеге қабілетті отандық БАҚ-тың қалыптасуына ықпал етуге арналған, делінген құжатта.

БАҚ саласындағы мемлекеттік саясат департаментінің директоры Жасұлан Өмірәлиев материалдарды бекіту туралы тармақты былай деп түсіндірді:

— Біз барлық жайттарды ескердік. Бастапқыда идея мынадай болды: бұл ережелердің барлығы әскери жағдай, антитеррорлық операциялар, төтенше жағдайлар кезінде күшінде болуы керек. Тиісті өзгерістер енгізіледі», — деді.

Баспасөз карталары туралы айтатын болсақ, жақын арада оларға да өзгерістер енгізіледі.«Экстрадиция мәселесімен айналысатын комиссия туралы тармақта біз мемлекет өкілдері емес, шешім қабылдайтын сала өкілдері болатынын егжей-тегжейлі жазамыз. Баспасөз картасы олардың қызметін шектеуге бағытталмаған. Барлық негізгі аккредиттеу құқықтары сақталады. Баспасөз картасы кәсіби журналистің өкілеттігін, мәртебесін нығайтады деп үміттенеміз. Заң жобасында біз ақпарат беру уақытын қысқарттық. Пресс-карта оны алуды тездетуі керек».

Сондай-ақ ол журналистерге ұсынылып отырған жеңілдіктер бойынша Қаржы министрлігімен келіссөздер жүргізіліп жатқан болатын. Бұған дейін журналистерді БАҚ-қа шағымданудың ескіру мерзімі туралы норманың жобадан неліктен жойылып кеткені қызықтырған болатын. Бұл мәселе Әділет министрлігімен де талқылануда.