Мемлекет қолдауы: Қазақстанда жастарға қандай көмектер бар?

Кез келген жас адамның лайықты білім немесе пәтер алу мүмкіндігі бола бермейді. Сондықтан елде жастарға мемлекеттік қолдаудың түрлі шаралары қабылданған. Жас мемлекеттік қолдау бағдарламаларын үш бағытқа бөлуге болады — бұл білім, жұмыспен қамту және тұрғын үймен қамтамасыз ету. Сонымен бірге, білім беру ғылыми бағытты ғана білдірмейді, сонымен қатар кәсіпкерлік дағдыларында оқыту, бизнес-жоспар құрып, кіріс есептеу сынды қабілеттерін дамытуды да көздейді. Тұрғын үймен қамтамасыз ету шаралары да жастарға жеңілдетілген несие түріндегі қолдауға ие бола алады.

“Мәңгілік ел жастары – индустрияға” – “Серпін-2050”. Жоба аясында еліміздің оңтүстік Еңбек аймағынан жұмысшы кадрлары жетіспейтін Қазақстанның солтүстік, шығыс және батыс аймақтарына білім беру көші-қон шаралары жүзеге асады. Оңтүстік өңірлерден келген жастар үш негізгі бағыттардың бірінде тегін оқудан (университетте немесе техникалық кәсіби білім) өтеді: білім, техникалық немесе ауылшаруашылық ғылымдары. Сонымен бірге, студенттерге жатақханада орындар ұсынылып, стипендия бөлінеді.

«Барлығына арналған тегін кәсіби техникалық білім». 9 және 11-сынып аяқталғаннан кейін оқуын жалғастыра алмайтын мектеп түлектері осы бағдарламаны пайдалана алады. Бағдарламаға қатысушылар тегін техникалық және кәсіптік білім алады, бір рет пайдаланылатын ыстық тамақпен қамтамасыз етілген, стипендия алуға және тіпті білім беру мекемесіне дейін бару үшін ақша алуға құқылы.

«Бастау Бизнес». Бағдарлама қатысушыларын кәсіпкерлік дағдыларға оқытуға бағытталған үлкен жоба. Қатысушылар жұмыссыздарға, өзін өзі жұмыспен қамтышуларға, мүгедектерге, үш жылға дейін тіркеу кезеңі бар кәсіпкерлер бола алады. Бір ай ішінде бизнес-жаттықтырушылар интерактивті түрде оқытуды жүзеге асырады. Сонымен бірге, жеке оқыту да қарастырылған, онда бизнес-жоспарды дайындауға немесе бизнес-жобаны әзірлеуге консультация беріледі. Бизнес-жобаны сәтті қорғаудан кейін қатысушылар гранттар мен микрокредит алады. Іскерлік жаттықтырушы алғашқы пайда алғанға дейін тәлімгерлік етеді.

«Жас Маман» жобасы. Бағдарламаның арқасында 200 жаңғыртылған оқу орны негізінде, ең танымал 100 өнеркәсіптік және сервистік мамандықтар бойынша мамандар оқытылады.

«Дипломмен — ауылға!» жобасы. Жас түлектерге өз мамандықтарындағы тәжірибенің болмауына байланысты алғашқы жұмысын табу қиын екендігі мәлім. Сондықтан, мемлекет мамандықтар бойынша университетті бітірген студенттерге тиісті әлеуметтік қолдауымен жұмыс ұсынады:

• білім беру;
• денсаулық сақтау;
• әлеуметтік қамсыздандыру;
• Мәдениет және спорт;
• Ветеринарлық медицина.

Жас мамандар 100 АЕК мөлшерінде көтермелілікке ие жәрдемақы алады, олар 15 жылдық мерзімге тұрғын үй сатып алуға және салуға несие ала алады және ресми жалақының өсуіне, ауылдық елді мекендерде орналасқан әлеуметтік мекемелердің мамандарының тарифтерінің кем дегенде 25% -ын арттыра алады.

Кейін студенттер өздері тұратын және мансап құратын елдімекенді өздігінен таңдай алады. Осылайша, маман өзіне сәйкес келмейтін жағдайда, аймақта тұру ықтималдығын азайта алады.

Жастар практикасы. Бағдарлама тәжірибенің болмауына байланысты жұмыс табу қиынға соққан жастар үшін де жүзеге асырылады. Ондағы жұмыста алғашқы тәжірибеге ие болу үшін, жұмыссыз білім беру ұйымдарының түлектері оқудан өткеннен кейінгі үш жыл ішінде қатыса алады. Жастар практикасының ұзақтығы алты айға дейін. Жас мамандар ай сайын 25 АЕК жалақысын алады.

«Жасыл Ел» бағдарламасы. Бұл бағдарлама мектеп оқушылары, студенттер мен жұмыссыз жастарды маусымдық жұмыспен қамту үшін жасалған. Бағдарлама қатысушылары аймақтар мен қалаларды абаттандыру, құрылыс жұмыстарын жүргізу сынды жұмыстарға қатысады. Қалалар мен ауылдар үшін жасалып жатқан көркейту жұмыстарынан бөлек, тағы бір мақсатқа қол жеткізіледі — жастар туған жерлерінің байлығына қамқорлық жасауды үйренеді. Жұмыс көлеміне байланысты Жасыл ел жұмысшылары 30 мыңнан 150 мың теңгеге дейін жалақы алады.

«Жас кәсіпкер». Осы бағдарламаға сәйкес, жастар кәсіпкерлік негіздерін зерттейді, өз кәсіптерін ашу үшін несие немесе грант алады. Жұмыссыз жастар, жасғ көпбалалы немесе жағдайы төмен отбасылардың мүшелері осы бағдарламаға қатысушы бола алады. Сонымен қатар мүмкіндігі шектеулі адамдар да қатыса алады. Жастар кем дегенде 25 күнтізбелік күн оқиды, бітіргеннен кейін оқу және қатысу туралы сертификаттар беріледі.

«Астана, Алматы және Шымкент қалаларының жұмыс істейтін жастары үшін жалдамалы тұрғын үй». Бағдарлама атауынан көрініп тұрғандай жастарға өз пәтеріне немесе үйіне ақша жинақтай алуы үшін тұрғын үйді жалға алу мүмкіндігі беріледі. Дәл осы бағдарламаға әсіресе Астана қаласынан қатысушылар көп екен. Мұнда 2019 жылы 1050 пәтер берілді, 2020 жылы — 350, 2021 жылы — 1050 пәтер берілген.

«7-20-25» әлеуметтік бағдарламасы. Осы бағдарламаның арқасында қазақстандықтар несие берудің қол жетімді жағдайларын қолдана отырып, тұрғын үй жағдайларын жақсарта алады. Несие бойынша сыйақы мөлшерлемесі 7%, алғашқы төлем сомасы тұрғын үй құнының 20% -дан тұрады. Бағдарламаға еңбек немесе кәсіпкерлік қызметтен табысы бар, бірақ жеке тұрғын үйге иелік етпейтін кез келген Қазақстан азаматы қатысуға құқылы.

«Шаңырак» бағдарламасы (5-10-20). Бағдарлама әкімдікте тұрғын үйге кезекте тұрған азаматтар үшін жұмыс істейді. Мұнда несие мөлшерлемесі жылдық 5% құрайды, несие сомасының 10% -ы бастапқы үлес қосу қажет.

«Бақытты отбасы» бағдарламасы. Бағдарламаға көпбалалы, толық емес отбасылар немесе мүмкіндігі шектеулі бала өсетін отбасылар қатыса алады. Несие бойынша сыйақы мөлшерлемесі 2%, алғашқы жарна 10% -дан. Былтырғы жыл Қазақстан үшін өте ауыр болды. Қаңтардың қайғылы оқиғасы жастармен, мемлекеттік органдармен жұмыс істеуде көптеген қателіктер жасағанын көрсетті, нәтижесінде олар қандай мүмкіндіктер беретінін білмей қап жатқаны белгілі болды. Осыған байланысты Қасым-Жомарт Тоқаев желтоқсан айының аяғында «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне мемлекеттік жастар саясаты мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» ҚР Заңына қол қойылды. Құжатқа сәйкес, «жастар» ұғымдарының жасы 29-дан 35 жасқа дейін, «Жастардың әлеуметтік қызметтері» және «Уақытша бос жүрген жастар» ұғымдарының тұжырымдамалары анықталды. Жергілікті атқарушы органдарға тиісті әкімшілік-аумақтық бірліктің даму басымдықтарын ескере отырып, жастарға жеңілдетілген жалдамалы тұрғын үйді дамыту және енгізу бойынша жаңа құзіреттілік ұсынылған.

Тиісті әкімшілік-аумақтық бірлікті дамытудың басымдықтарын ескере отырып, жастарға арналған жастарға арналған жеңілдетілген жалдамалы тұрғын үйді ұсыну және іске асыру құзыреті. Сонымен қатар, 2023-2030 жылдарға арналған жастар саясатының тұжырымдамасы қабылданды. Бұл Қазақстанның болашақ ұрпақтарының бейнесін және осындай имидждің тиімді құрылысының құралдарын сипаттайтын негізгі стратегиялық құжат. «Барлығы жастар үшін» қағидасы «жастармен бірге» қағидатына ауыстырылады.