Ниқабқа тыйым. Жүзін жасырып, еркіндігін іздеген әйел

«Құқықбұзушылықтың алдын алу туралы» заңға енгізілген өзгерістер көпшілік жерде адамның бетін тұмшалайтын ниқаб пен паранжы сияқты діни киімдерді киюге де шектеу қояды. Құжатты әзірлеген ішкі істер министрлігі бұл өзгерісті қауіпсіздік мақсатында енгізіп отырмыз деді. Шектеуді бұзғандарға нақты қандай шара қабылданары белгісіз. Заң жобасында ол туралы жазылмаған. Бірақ заңмен рұқсат етілген жағдайлар да бар. Бұл заң бір қарағанда мемлекеттің зайырлы қағидаттарын, екінші жағынан, азаматтардың діни еркіндігін қорғау арасындағы тепе-теңдікті табуға ұмтылыс тәрізді көрінеді. Дегенмен мұндай шектеулер діни сенім бостандығына нұқсан келтірмей ме деген сауал қоғамда әртүрлі пікір туғызуда. Бір тарап мұны қауіпсіздік талаптарына сай келетін заңды қадам десе, екінші тарап бұл шешімді діни символиканы шектеу ретінде бағалап, жеке құқықтардың тапталғанына алаңдап отыр. Соңғы жылдары ниқаб пен паранжы мәселесі қайта-қайта сөз болатын. Мұндай шектеу әлемде алғаш рет енгізіліп отырған жоқ. Бұған дейін көршілес Қырғызстан, Тәжікстан, Өзбекстанда да адамның бет-әлпетін анықтауға мүмкіндік бермейтін киім киюге тыйым салынған еді. Еуропа елдерінің бірқатары он жыл бұрын ниқаб пен паранжыға заңды тұрғыда тыйым салған. Ал Америкада ниқаб пен паранжыға тыйым – адамның жеке сенімі мен таңдауына қол сұғу боп саналады. Бүгін «Жас Алаш» ниқаб деген не, бетті тұмшалайтын киімге тыйым салу адамдардың діни еркіндігі мен адам құқығын шектемей ме деген сұрақтарға жауап іздеп көрді. Біздің сауалымызға дінтанушылар Әл‑Фараби Болатжан, Роман Бұрқаш және мәдениеттанушы Асылай Рамазан жауап берді.

Ж.А: Күні кеше президент қоғамдық орындарда азаматтардың бет-жүзін толық жабуға тыйым салатын заңға қол қойды. Бұл мәселе бұрыннан қозғалып, қайта-қайта талқыланып жүр. Ең әуелі осы ниқаб, паранжының тарихы туралы сұрағым келеді. Мұның Қазақстанға келу тарихы қандай? Бұл құбылыс қашан, қалай басталды?

Ә.Б: Қазақ әйелдері бұрын-сонды бет-жүзін жауып жүрмеген, паранжы тағу көбінесе отырықшы сарт халқына тән еді. Ал ниқаб тағу «модасы» Қазақстан 1991 жылы тәуелсіздік алғаннан кейін кейбір азаматтарымыз араб елдеріне кетіп, ислами білім беру мекемелерінде оқығаннан кейін басталды. Яғни араб елдеріне кеткен азаматтарымыз дін оқығаннан бөлек, сол елдің мәдениетін, сондай-ақ кейбір радикалды жамағаттардың идеологиясын өз санасына сіңіре бастады. Осылайша, әлгі азаматтарымыз шетелден келіп, сол шетелдік діни «моданы» қазақ қоғамына тықпалай бастады. Одан бөлек, сол кезде араб радикал уағызшыларының насихаттары видеокассета, дисктер арқылы қазақстандықтардың үйлерінде таралған болатын. Соны кейбіреулер тыңдап, үйінде отырып-ақ әртүрлі идеологияға бет бұрды.

Р.Б: Осыдан бірер жыл бұрын Атырауда президенттің қатысуымен Ұлттық құрылтай өткен еді. Сол құрылтайда президент ниқабқа, қара киімге байланысты пікірін білдіріп, салтымызға да, дінімізге де қайшы екенін атап өтті. Енді ішкі істер органдары әлемдік тәжірибелерге сүйеніп, бұл мәселені қайта қарастырып отыр. Менің ойымша, бұл мәселені көтеру де, тыйым салу да орынды шешім. Себебі біздің елдің батыс аймақтарындағы радикалды топтардың террорлық әрекеттерінен кейін бұл мәселе қайта-қайта көтеріле бастады. Жалпы ниқаб, паранжының біздің қоғамға келуінің түп-төркіні сонау тоқсаныншы жылдарға келіп тіреледі. Тәуелсіздік алғаннан кейін бастапқы он-он бес жылда дін, сенім мәселелеріне аса көңіл бөлмедік. Атеистік заманнан кейін қоғамда белгілі бір вакуум болды. Сол бос кеңістікті әрқилы діни топтар мен сенімдер өзінше толтырып жатты.

Ниқаб, паранжы дегеннің өзі де дінде өте таласты дүние. Шын мәнінде, шариғатта ешқандай негізі жоқ. Көбіне-көп Таяу Шығыс, Азия елдеріндегі кейбір этностар мен діни топтардың киім үлгісі, ерекшелігі деп қана қараған жөн. Жалпы ниқабты, паранжыны Ислам дінінің тұтастай шарты, атрибуты деп осы уақытқа дейін ешкім қарастырмаған. Екі мыңыншы жылдары пайда болған дәстүрлі емес діни топтардың әйел адамға танып қойған заңы ғана. Қазақстанға кеше келгенмен, бұның бұрын басталған өзіндік тарихы бар. Дәл осы ниқабты ислам дінімен байланыстыруға өз басым қарсымын. Тіпті дін тарихына үңілсек, паранжы кию ислам пайда болмастан бұрын да кей этностардың тарихында кездесіп қалады.

А.Р: Тарихи тұрғыдан алғанда, бұл киім үлгілері исламға дейінгі Таяу Шығыс пен Орта Азия халықтарында да кездескен. Яғни бұл жабындардың барлығы тек дінмен шектелмейді, әдетте мұндай киімдер белгілі бір мәдениет пен географиялық ортада қалыптасқан киіну кодтарының бір бөлігі болған. Қазақстан контексінде паранжы мен ниқабтың кең етек жаюы 1990 жылдардан кейінгі діни хаос кезеңіне, әсіресе шетелдік діни ағымдардың ықпалына тікелей байланысты деп ойлаймын, өз басым. Сауд Арабиясы, Пәкістан, Түркия сынды елдерден білім алған кейбір діндарлар Отанға оралып, өз түсініктерін тарата бастады. Соның ішінде әсіре консервативті идеологиялар да енді. Қазақстанда паранжы мен ниқаб кию – дәстүрлі ислам түсінігіне емес, көбіне салалық, тар бағыттағы идеологиялық көзқарастарға жақын екенін де ескерген жөн. Ислам дінінің классикалық мазһабтарында әйел адамның киімі туралы шарттар бар болғанымен, бет-жүзді жабу, білуімше, парыз емес, әдетте қосымша діндарлықтың көрінісі ретінде ғана қарастырылған. Ортағасырлық ислам ғұламаларының өздері бұл мәселеде түрлі көзқарастар ұстанған. Ханафи мазһабы бойынша бет-жүзді жабу міндетті емес, тек қажет болған жағдайда ғана ұсынылады. Ал қазіргі уақытта ниқаб пен паранжы кию кейбір мұсылман әйелдер үшін дінге деген беріктіктің, тазалық пен инабаттылықтың нышаны болса, кейбіреулер үшін бұл отбасылық немесе қауымдастық қысымының нәтижесі деп қарастырсақ болады.

Ж.А: Жалпы діни сенім бойынша ниқабтың, паранжының қызметі қандай? Бет-жүзін толық жапқан әйелдердің қоғаммен байланысы қалай жүреді? Бұл киім түрі олардың еңбек нарығына, білімге, әлеуметтік өмірге араласуына әсер етуі мүмкін ғой. Жалпы ниқаб пен паранжы кию ислам дінінде парыз санала ма?

Ә.Б: Ниқаб, паранжы деген сөздер Құранда бірде-бір рет кездеспейді. Демек, Құранда әйел адам бет-жүзін тұмшаласын деген бұйрық жоқ. Алайда тарихи ислам дәстүрінде әйел адам жүзін жабу керек пе деген талассөздер кездеседі. Дегенмен ортағасырлық фақиһтер (ислами заңгерлер) бірауыздан әйел адам жүзін жабуға міндетті деп айтпаған. Одан бөлек, маңызды және қызықты фактіні ескерген жөн. Ихрам күйіне кіріп, қажылық парызын өтеген кезде әйел адамға ниқаб тағып, қолғап киюге тыйым салынады. Бұл тыйым хадисте кездеседі: «Сахих әл-Бухари», №1838. Пайғамбар, оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын, былай деген: «… Ихрамдағы әйел адам ниқаб пен қолғап кимеуге тиіс…». Осы тыйымды арабтар әлі күнге дейін ұстанады. Қажылық өтеген кезде ниқаб, паранжы тағатын әйел адамдар беттерін ашады.

Р.Б: Жоғарыда атап өткенімдей, Мысырдағы әлемдік Әл-Азхар университетінің шейхтары мен ғалымдары, біздегі дінтанушылар мен Ханафи мазһабының өкілдері ислам дініне, үкіміне жат, тек діни топтардың киім үлгісі ретінде қарастырады. «Ниқаб» арабтың сөзі, «паранжы» пуштун, Ауғанстан жақтағы ұлттардан енген сөз. Әдетте ниқаб пен паранжыны киетін адамдар адамдардың көзі түспейтін қара, қоңыр түстерді таңдайды. Олардың негізгі ойлары, мақсаты – әйел адамдарды ер адамдармен байланысудан сақтау, қоғаммен байланыстармау. Ниқаб киген әйелді күйеуі емін-еркін көшеге шығара береді. Себебі ниқаб киген әйелдің ешкіммен байланыспайтынын, сөйлеспейтінін, кей орындарға бармайтынын анық біледі. Әрине, ниқаб кию кей әйелдердің өз таңдауы болуы мүмкін, бірақ көбіне-көп ер адамдардың тарапынан әйелге қойылған талабы ретінде қарастырған жөн. Осы тұста патриархалды қоғамның бейнесі айқын ашылады. Әйел адамды сексуалды объект ретінде қарастырудың белгісі ретінде де қарастыруға болады. Ниқабты ислам дінімен байланыстырудың еш қажеті жоқ. Тек Таяу Шығыс, Азиядағы дін өкілдерінің ультраконсерватив, радикал пікірі, солардың шығарған әуресі ғана. Адамзат тарихында ниқаб не паранжы киген әйелдің саяси билікке араласып, лауазымды орынға отырғаны туралы тәжірибе, мысал жоқ. Сондықтан бұл киім үлгілерінің әу баста дін ұстанушы әйелдерден гөрі, дін ұстанушы еркектердің әйелдерге танылған.

Бүгін біз сүріп жатқан қоғамда да емін-еркін жүргісі келетін әйелдерді күйеуі ниқаб кигізіп, соны мақтан ететін, әйелді қоғаммен араласпағанына, сөзі жүретініне масаттанатын дін ұстанушы еркектер толып тұр. Айналамыздан күнде көріп жүрміз. Сондықтан ниқаб пен паранжы діни пропаганданың жемісі деп ойлаймын. Оны киген әйелдер шын мәнінде ниқаб пен паранжы киюді қалайды дегенге сенбеймін де. Ауғанстанда қоғамдық жерлерде бір кездері әйелдер мен әйелдердің сөйлесуіне тыйым салған кездер де болды. Сондықтан мұның артында сексистік, мизогендік көзқарастың жатқанын да атап өткеніміз жөн. Оны тағынған әйел қоғамдық өмірде де, еңбек нарығында да, оқу-ағарту саласында да белсенділігі төмендейді. Былайша айтқанда, қоғамның толыққанды мүшесі болудан қалады. Сондықтан ниқаб пен паранжы әйел адамның потенциалын тыю, болашағына қолдан жасалған қастандық, тосқауыл деп те қарастыруға болады. Тіпті ниқаб пен паранжыға заңмен тыйым салу әйел адамдарға бостандық алып беру деп те ойлаймын.

А.Р: Әлеуметтік жағынан қарағанда, ниқаб пен паранжы қоғаммен араласуға тосқауыл қоюы мүмкін. Мысалы, жұмыс беруші клиентпен тікелей сөйлесетін қызметке беті жабық адамды қабылдамауы мүмкін. Бұл арада мәселе дінге деген кемсіту емес, кәсіби қарым-қатынас талаптарына сай келмеуде жатыр. Тарихқа көз тастасақ, қазақ әйелін ермен иықтасып жүріп елдегі мәселелерге еркін араласқан, билер мен батырлардың анасы, жыраулардың рухани серігі болған тұлға деп білеміз. Қыз баланы киіммен емес, тәліммен тәрбиелеген бұл өркениетте инабаттылықтың өлшемі тұмшаланумен шектелмейді. Жарғақ жең, қос етек көйлек, камзол мен сәукеле – біздің әйел болмысының сұлулығын паш ететін үлгілер. Сондықтан бетін толық жапқан, әлеуметтік ортадан шеттетілген мұндай образдар қазақтың дәстүрлі дүниетанымына бөтен. Ниқаб пен паранжының таралуы – осы мәдени кодтардың үзілуіне, ғасырлар бойы қалыптасқан жүйенің күйреуіне апара ма деген алаң бар. Әсіресе жастар арасында бұл киім үлгілерінің «нағыз мұсылманшылдық» ретінде танылып, ұлттық киімдер мен дәстүрлі салт-сана ескінің сарқыншағы ретінде қабылдануы – шынымен алаңдайтын, дабыл қағарлық құбылыс. Бұл тек киімнің өзгеруі ғана емес, тұтас болмыстың, дүниетанымның өзгеруі. Мұндай тенденциялар қазақтың төл рухани кеңістігін ығыстырып, шетелдік діни-мәдени ықпалдың күшеюіне жол ашады. Өз мәдениетін менсінбей, бөтен өркениетті «таза», «шынайы» деп қабылдаған буын ертең ұлттық тұтастыққа қауіп төндіретін жат көзқарастың көзіне айналуы мүмкін.

Осы орайда, паранжы мен ниқабтың жай таралуынан гөрі, оның символдық астары мен әлеуметтік психологияда қандай бедер қалдырып жатқанына мән беру керек. Мысалы, көп жағдайда бұл киім үлгілерін киетін қыздар дәстүрлі қазақи ортада өзін бөтен сезіне бастайды. Олар өзін «қоғам түсінбейді», «ата-ана діннен алыс» деп тұйықтап, идеологиялық тұрғыда оқшаулануға бейім болады. Бұл – жат идеология, бөтен, дәстүрлі емес қауымдастықтарға жол ашатын қауіпті алғышарт. Сөйтіп, бір қарағанда ниеті таза, рухани ізденісте жүрген жас қоғаммен байланысын үзген, әлеуметтік қатынастардан қол үзген күйге түседі. Егер діннің формасы ұлттық мазмұнды тұншықтырса, онда ол дін емес, идеологияның киіміне айналып кеткен деген сөз.

Ж.А: Құжатты әзірлеген ішкі істер министрлігі бұл өзгерісті қауіпсіздік мақсатында енгізіп отырмыз деді. Жалпы біз демократия туралы жиі айтамыз, енді осы «қауіпсіздік шарасы» дін еркіндігін шектемей ме? Әлемдік тәжірибе қандай?

Ә.Б: Ел қауіпсіздігіне қатер төндіретін киім киюге тыйым салу адам құқықтары мен бостандықтарының бұзылуы деп саналмауы керек. Бұны біз ҚР Конституциясы 39-бабы 1-тармағынан түсіне аламыз. Халықаралық тәжірибеге келер болсақ, бұндай ережелер Қазақстан ратификациялаған халықаралық шарттарда да кездеседі. Мәселен, еліміз ратификациялаған БҰҰ-ның «Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактінің» 18-бабы 3-тармағында былай делінген: «Дiнге сену немесе наным-сенімдерiн тұтыну еркiндiгi тек қана қоғам қауiпсіздiгін, тәртiптi, денсаулық пен имандылықты, сондай-ақ басқалардың негiзгi құқықтары мен бостандықтарын қорғау үшiн заңмен белгiленген шектеулермен ғана шектелуi тиiс».

Бет-жүзді тұтас жабу адамды идентификациялауға (тануға) жол бермейді. Ол дегеніміз қауіпті нәрсе, себебі тұмшаланған жүздердің астында түрлі қаскүнемдер жасырынуы ықтимал. Әлемдік тәжірибеде террорист ер адамдар әйел адам болып көріну үшін ниқаб киіп, ауыр қылмыс жасаған жағдайлар болған. Мәселен, 2015 жылы Сауд Арабиясында ДАИШ (Қазақстанда тыйым салынған) ұйымының террористі (ер адам) ниқаб киіп өзін мешітте жарған, нәтижесінде 3 адам қайтыс болды. Сол жылы Чад елінде тура солай террорист ниқаб киіп өзін базарда жарған, нәтижесінде 15 адам қаза тауып, 80-ге жуық адам жараланған. Былтыр 2024 жылы Ресей Федерациясының Дағыстан Республикасында террористік топ синагога мен шіркеулерге шабуыл жасады, нәтижесінде 22 адам қаза болды. Кейін террористердің бірі ниқаб тағып, жасырынайын деген. Ондай мысалдарды тағы келтіре берсек болады.

2017 жылы Ирактың Мосул қаласын ДАИШ террористік ұйымынан босатқаннан кейін Ирак билігі сол қалада ниқаб тағуға тыйым салған, себебі кейбір аман қалған террористер ниқаб киіп, Ирак армиясы мен бейбіт тұрғындарға шабуыл жасауға немесе жасырын қашуға бет бұрған.

Асылында, қоғамдық орындарда бет-жүзді жабуға тыйым салу тәжірибесі бүкіл әлем демократиялық, либералды деп мойындайтын Еуропа елдерінде де бар. Мысалы, Франция, Бельгия, Австрия, Швейцария және т.б. Батыс елдерінде қоғамдық орындарда ниқаб тағуға болмайды. Демек, адам құқықтары мен бостандықтарын қорғау саласында үлгі саналып, дамыған делінетін Еуропа елдерінің өздері-ақ бізден әлдеқайда бұрын қоғамдық орындарда ниқаб киюге тыйым салған.

Р.Б: Әлемдік тәжірибеде бұл мәселе әртүрлі шешілген. Жергілікті контекстке, менталитет пен қоғамдағы мұсылмандардың сеніміне байланысты өзгеріп отырады. Кей елдерде түбегейлі тыйым салса, кей елдерде ішінара тыйым салады. Қателеспесем, Америкада ниқаб пен паранжы киюге қандай да бір федералдық немесе штаттық заңмен тыйым салынбайды. Керісінше, АҚШ конституциясының бірінші түзетуі дін бостандығын қорғайды. Сондықтан мемлекеттік органдар азаматтардың діни киім кию құқығын шектеуден аулақ. АҚШ-та мұсылман әйелдердің ниқаб киюіне рұқсат етілген, тек жеке тұлғаны сәйкестендіру қажет жағдайда бетті уақытша ашу талабы қойылуы мүмкін. АҚШ қоғамында қауіпсіздік немесе гендерлік теңдік тұрғысынан ниқабты сынайтын пікірлер кездескенімен, мемлекеттік деңгейде ондай ұстаным қолдау таппаған.

Менің ойымша, біздегі ниқаб пен паранжыға тыйым салуымыз демократиялық атымызға сын деп есептемеймін. Бұл және діни еркіндікті шектеу деп те ойламаймын. Діни еркіндік абсолютті еркіндік емес. Осыны шатастырмау керек. Әрине, адам еркін, бірақ бұл абсолютті емес. Сондықтан қоғамдық орында бәріміз бірге өмір сүргендіктен, әрқайсымыздың жеке қалауымыз бар секілді, қауіпсіздік мәселесінде ниқабқа тыйым салу ешқандай діни шектеу әлде біреудің құқығын таптау емес. Осы орайда ниқаб мәселесіне келгенде жергілікті контекске мән беру керек дегенімді қайталағым кеп тұр. Егер тұрған жеріңізде, өмір сүретін мемлекетіңізде ниқаб, паранжы сынды атрибуттарға қоғам үрке қарайтын болса, сондай құбылыс қалыптасқан болса, заңмен тыйым салу оң шешім. Мұндай контекст те бекер қалыптаспайтыны анық. Діннің атын жамылған топтар неше түрлі террактілер ұйымдастырған немесе сол елдегі мұсылмандардың арасында діни радикалды, ультраконсервативті топтар көп болуы әбден мүмкін. Қоғамда олардың резонанс тудырған жағымды-жағымсыз әрекеттері болуы мүмкін. Сондықтан ниқаб пен паранжыға әр елде әртүрлі көзқарас қалыптасқан. Көрші түркілес мемлекеттер бүгінде ниқаб пен паранжыға түбегейлі тыйым салғанын білеміз. Себебі қоғамды дүр сілкіндірген жаңалықтар, террорлық әрекеттер орын алды. Мәселен, елімізде қазірдің өзінде қарапайым дәстүрлі халық паранжы киген адамның қасына отыруға қорқады. Біздің елде ғана емес, Орта Азия елдерінің басым көпшілігінде осындай жабық киімдер белгілі топтың өкілі екенін білдіретін негативті көзқарас қалыптасқан. Әрине, ниқаб киген әр адам радикал қылмыскер деп есептемеуіміз керек.

А.Р: Бұл ұстаным Франция, Бельгия, Австрия сынды елдерде де қолданыста. Аталмыш елдер дінге тыйым салмайды, бірақ қоғамдағы ашықтық пен қауіпсіздік принциптерін жоғары қояды. Мысалы, Францияда 2010 жылдан бастап қоғамдық орында ниқаб киюге тыйым салған екен. Бұл да қауіпсіздік пен қоғамдық бірегейлік ұғымына сүйенген. Дегенмен бұл ретте дін еркіндігіне қайшы келмеу, адамның сеніміне нұқсан келтірмеу өте нәзік тепе-теңдік ретінде қарастырылуы керек. Біздің ел Конституциясы діни сенім бостандығына кепілдік бергенімен, бұл еркіндік басқа азаматтардың құқықтарымен, қоғамдық тәртіппен, қауіпсіздікпен шектесіп жатуы мүмкін. Осы жерде бір маңызды сұрақ туындайды. Діни сенімді құрметтей отырып, зайырлы мемлекеттің қауіпсіздік пен ортақ мүддені қорғау құқығын қалай тең ұстауға болады? Бұл өте нәзік тепе-теңдік. Тыйым салу әрқашан қарсы реакцияны тудыратыны рас. Қоғамның кейбір бөлігі бұл әрекетті өзінің жеке еркіндігіне жасалған қысым ретінде қабылдауы мүмкін. Сондықтан бұл шектеулер тек заңмен емес, терең түсіндірумен, қоғамдық келісіммен, мәдениетаралық диалогпен қатар жүруі керек.

Ж.А: Қазір паранжы немесе ниқаб қоғамдық санада «жабықтық», «радикалдық» символы ретінде қабылданады. Сіз бұл түсінікке келісер ме едіңіз?

Ә.Б: Иә, келісемін. Себебі қазіргі уақытта осы ниқаб, паранжы, бурка сияқты киімдер киюді көбінесе террористік ұйымдарды қолдайтын радикалды, деструктивті топтар үгіттейді.

Р.Б: Иә, осындай ұғымның қалыптасқаны рас. Мұндай көзқарас жайдан-жай қалыптаспайтынын да ескеруіміз керек. Белгілі бір тарихи құбылыс, контекске байланысты адамдарда жат көзқарас қалыптасады. Екіншіден, әр ұлтқа тән тарихи сана, жады болады. Тарихта ниқаб, паранжы киген әйелдер кездеспейді. Сондықтан халық ретінде де ниқаб пен паранжыға үрке қарайтынымыз анық. Және бұл көзқарасты өз басым қалыпты деп санаймын.

Тарихқа көз тастасақ, ниқаб, паранжы секілді тәніңді түгел тұмшалайтын киімдерді кию сәнге айналған кездер болған. Мәселен, Түркияда патшалардың қыздары, әйелдері мен ханымдары жалпы халыққа жүзін көрсеткісі келмей, сондай киім үлгілерін киген болуы мүмкін. Немесе Таяу Шығыстағы белгілі бір дін өкілдері сән үшін не ұлттық бірегейлігі ретінде осындай киімдерді киіп жүрген десе-ді. Бірақ бұл ниқаб пен паранжыға дәлел ретінде көрсете алмасың анық. Ниқаб киген әйелдің діні толық бүтін, кимеген әйелдің сенімінде қандай да бір кілтипан бар деу де ақылға сыймайды.

А.Р: Шынымен-ақ, бір жағынан алып қарағанда, паранжы мен ниқаб – белгілі бір әйелдердің діни таңдауы, рухани танымы мен өмірлік ұстанымының көрінісі. Оларды кінәлау, діни сенімін шектеу, таңдау құқығынан айыру сөзсіз адам құқықтарын аяққа таптау деп бағалануы мүмкін. Бұл пікірді қолдаушылар халықаралық құқық нормаларына сүйеніп, БҰҰ мен Еуропа кеңесінің діни еркіндікке қатысты резолюцияларын алға тартады. Адамның қалай киінетінін өзі шешуі – оның жеке автономиясының көрінісі. Алайда екінші жағынан қарағанда, қоғам дегеннің өзі де ортақ кеңістіктегі келісім, өзара сенім мен таным бірлігіне сүйенетін тірі организм ғой. Қоғамдық орын сол қоғамдағы ортақ өмір сүру кеңістігі, онда бет-жүз арқылы тану, қауіпсіздікті қамтамасыз ету секілді ортақ мүдделер басымдыққа ие. Ниқаб пен паранжы қоғамдық коммуникацияны бұзады. Ол адам мен адам арасындағы көзқарас алмасу мүмкіндігін, мимика мен реакцияны тану арналарын жауып тастайды. Әсіресе мемлекеттік қызмет, білім беру, банк, медициналық салада адамның жүзін көру – сенім мен заңдылықтың кепілі. Мұндай қатынастарда «мені мен екенімді тануы тиіс» деген талап – заңды әрі орынды. Сонымен қатар ниқаб пен паранжы діни радикализмнің символы ретінде де қабылдайтынымыз рас. Және бұл түсініктің тарихи-саяси негізі де жоқ емес. Орта Азия елдеріндегі кейбір лаңкестік ұйымдар мен экстремистік топтар дәл осындай киім үлгісін өз идеологиясының көрінісі ретінде ұстанған. Демек, мемлекет тарапынан паранжы мен ниқабқа шектеу қою нақты бір адамдарға емес, қауіпті идеологиялық ағымдарға қарсы жасалған сақтық шарасы деп түсінуіміз керек.

Дайындаған

Ақгүлім ЕРБОЛҚЫЗЫ