Патернализммен күрес: қандай жаңа шаралар қолданылуы керек

Патернализм - бір тараптың екіншісіне «әкелік» позициясын ұстануымен, оның қажеттіліктерін қамтамасыз етумен және мойынсұнуды талап етумен сипатталатын қарым-қатынас нысаны. Бұл термин әртүрлі деңгейлерде, соның ішінде халықаралық, мемлекетішілік және іскерлік қатынастарда айқын көрініс табады.

«Патернализм» сөзі латынның paternus сөзінен шыққан, қазақша «әкелік» деген мағынаны білдіреді. Қатысқан субъектілеріне байланысты патернализмнің үш негізгі формасын ажыратуға болады:

Мемлекеттік патернализм: бұл формада мемлекет азаматтарды толық бақылауға алады және өмірдің барлық салаларында оларға мінез-құлық ережелерін белгілеуге тырысады. Ол халықты дәрі-дәрмекпен, біліммен, жұмыспен қамту сияқты барлық қажетті заттармен қамтамасыз етуге міндеттенеді.

Халықаралық патернализм: Мұнда үлкен және ықпалды мемлекет әлсіз елдерге немесе аймақтарға қамқорлық жасайды, көбінесе олардан белгілі бір саяси шешімдерді талап етеді. Бұл қатынастар отаршылдық империяларда ел мен тәуелді аумақтар арасында да орнатылуы мүмкін.

Еңбек патернализмі: Кейбір компаниялар өз қызметкерлерінің адал болуын қамтамасыз ету үшін патернализм әдісін қолданады. Олар әртүрлі жеңілдіктер, субсидиялар және белгілі бір жеңілдіктерге қол жеткізуге көмектеседі, мысалы, үй сатып алу, «әлеуметтік пакет» немесе балаларды оқытуға көмек.

Егер патернализмді идеология ретінде қарастыратын болсақ, онда ол либерализмге қарама-қарсы. Патернализм бағыну мен тәуелділікті білдіреді, ал либерализм жеке тұлғаның барынша еркіндігі мен тәуелсіздігіне ұмтылады.

Патернализммен күресу деп отырғанымыздың өзі өздері шешім қабылдауға қабілетсіз адамдардың орнына жауапкершілікті өзіне алатын жүйені жеңу әрекеттерін білдіреді. Бұл азаматтардың үлкен дербестігі мен өзін-өзі анықтауы үшін жағдай жасауды, ақпаратқа, білімге және ресурстарға қол жеткізуді жақсартуды, жеке құқықтары мен бостандықтарын қорғау үшін заңнама мен саясатты қабылдауды қамтиды.

Қоғам мен мемлекеттегі рөлі қандай?

Жоғарыда айтып кеткендей, патернализм қоғамның дамуына маңызды әсер ететін алғышарттардың бірі. Себеп елдегі бұл типке жататын адамдардың үлесі көп қоғам ілгері жылжымайды. Мемлекет үшін патернализм неліктен маңызды, ол қандай рөл атқарады.

Азаматтардың қорғалуын және әл-ауқатын қамтамасыз ету тұрғысында мемлекет азаматтарға көмек жасайды. Үкіметтің патернализмі азаматтардың денсаулық сақтау, білім беру және әлеуметтік қорғау сияқты негізгі қызметтер мен ресурстарға қолжетімділігін қамтамасыз ете алады. Бұл халықтың негізгі қажеттіліктерін қамтамасыз етуге және кедейлік пен теңсіздікті азайтуға көмектеседі.

Сондай-ақ тұрақтылық пен тәртіпті сақтау мәселесі. Бұл жағдайда мемлекеттегі патернализм әлеуметтік тұрақтылық пен тәртіпті сақтауға көмектесіп, тұрғындарға қауіпсіздік пен болашаққа деген сенімділік сезімін береді. Бұл дағдарыс немесе тұрақсыздық кезінде өте маңызды. Кейбір жағдайларда патернализм қоғамның экономикалық және әлеуметтік дамуына ықпал етеді. Кәсіпкерлікті немесе білім беруді қолдауға арналған мемлекеттік бағдарламалар инновациялар мен экономикалық өсуді ынталандыруы мүмкін. Қоғамдағы патерналистік қатынастар топтар мен жеке адамдар арасындағы байланысты нығайтуға көмектесіп, өзара көмек пен ынтымақтастықты ынталандырады. Бұл неғұрлым әділ және үйлесімді қоғамның қалыптасуына ықпал етеді. Дегенмен, патернализмнің жеке бас бостандығын шектеу немесе жеке өмірге жол берілмейтін араласу сияқты жағымсыз аспектілері де болуы мүмкін екенін есте ұстаған жөн. Сондықтан патерналистік шаралар мен азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау арасындағы теңгерімді табу маңызды.