Қазақстан ғылымы жаһандық дейгей дамуда

Әлемдік ғылыми қызмет бұрын-соңды болмаған жаңалықтарды бастан кешіруде. Ал Қазақстан әлемдік оқиғалардың алдыңғы қатарында болуға ұмтылуда. Осы жылға дейін елімізде ғылыми іс-шараларды ұйымдастыруға талпыныс жасалды. Бірақ ортақ құжатсыз әрекеттер сәтсіз аяқталды.

Биылғы жылдың 28 наурызында Қазақстан Республикасының жоғары білім мен ғылымды дамытудың 2023-2029 жылдарға арналған тұжырымдамасы бекітілді. Мемлекет басшысының тапсырмаларын жүзеге асыру аясында ғылыми қоғамдастықпен бірлесіп әзірленген құжат жыл сайын гранттар бөлуді, әлемнің жетекші ғылыми орталықтарында тағылымдамадан өтуді, 85 жетекші ғылыми-зерттеу институтын базалық қаржыландыруға қосуды, еңбекақы төлеу және 16 ғылыми ұйымның жабдықтарын жаңғыртуды қамтамасыз етті.

Болашақта ғалымдардың санын бір жарым есеге арттыру, еліміздің ғылыми экожүйесін жаңғырту, ғылымның нақты сектор мәселелерін шешуге қосқан үлесін арттыру, дебюрократизация, цифрландыру арқылы ғылымды басқару сапасын арттыру күтілуде. .

2020 жылы ғылымға республикалық бюджеттен 89 миллиард теңге инвестиция тартылса, 2023 жылы ол қазірдің өзінде 158 миллиард теңге болмақ. Ғалымдардың орташа жалақысы да 2021 жылы 152 мыңнан 2022 жылы 252 мыңға дейін өсті.

Ғылыми жаңалықтар мен жетістіктер ойда жоқта болмайды. Оның 27 пайызы коммерцияланған. Өткен жылы жалпы табысы 16,4 млрд теңгеден асатын 120 жоба сатылымға шықты. 15 жоба шетелге экспортталды.

Отандық ғылымды басқару институттарының тиімділігін арттыратын келесі қадам Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Ғылым және технологиялар жөніндегі Ұлттық кеңесті құру болды. Жаңа құрылым ғылым мен техника саласындағы мемлекеттік саясаттың басым бағыттарын айқындайтын болады.

Оның құрамында жұртшылыққа кеңінен танымал, ғылыми ортада танылған көрнекті ғалымдар бар. Ғылымның мәртебесін көтеруге бағытталған соңғы құжаттардың біріне Мемлекет басшысы 27 наурызда қол қойды. Осылайша, Қазақстан Республикасының Ұлттық ғылым академиясы Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы коммерциялық емес акционерлік қоғам болып аталды. Қазір ол еліміздің ең жоғары ғылыми ұйымы.

Академиктерге шәкіртақы тағайындалып, мекемені республикалық бюджеттен қаржыландыру мәселелері шешіліп, «Ғылым ордасы» ғимаратына күрделі жөндеу жұмыстары басталды.

Ұлттық ғылым академиясының президентін Қазақстан президенті қызметке тағайындайды және қызметінен босатады.

Ақпараттық және есептеуіш технологиялар институтының бас директоры Ғалымқайыр Мұтанов Ұлттық ғылым академиясының мәртебесінің артуы қазақстандық ғылымның дамуын жеделдететінін атап өтті:

«Еліміздің одан әрі дамуы ғылым мен жоғары технологияларға тікелей байланысты. Соңғы уақытқа дейін бізде қазақ ғылымын дамытудың біртұтас жүйесі болған жоқ. Ал Ұлттық ғылым академиясының мәртебесін көтеру отандық ғылымның жаңа деңгейге көтерілуіне мүмкіндік беруі керек», — деп есептейді ол.

Ғалымның айтуынша, жаңа өнімдерді алу және идеяларды тудыру үшін ынтымақтастық қажет.

"Ғалымдар өз алдына, өнертабыстары да өз алдына болатын заман өтті. Үштік спираль – университеттердің, жергілікті атқарушы билік пен бизнестің өзара әрекеттесуін құру қажет. Бұл модельде университет идеяларды тудырады, билік жағдай жасайды және процеске барлық қатысушыларды біріктіреді, ал бизнес инвестициялайды. Барлығына пайдасы тиеді" дейді ғалым.

Химия ғылымдарының кандидаты, «Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ» КЕАҚ профессоры Болат Кеңесов қазақстандық ғылымның бірқатар жетістіктерін атап өтті.

— Бюрократиялық жүктемені азайтып, жалақыны көбейту арқылы ғалымдардың зерттеу жұмыстарын жүргізуге уақыты артады. Сапалы және жоғары сұранысқа ие зерттеулер жүргізіп, нәтижелері жетекші халықаралық журналдарда жарияланған зерттеушілер саны артып келеді. Ғалымдар қызметінің ғылымиометриялық көрсеткіштерін қолдану мен дәлдігі кеңейіп келеді. Жарияланған мақалаларға шолу жасайтын отандық журналдар көбейіп келеді. Ғылымды қаржыландыру деңгейінің айтарлықтай өсуі басталды. Ғылыми жобаларды іріктеудің ашықтығы мен сапасы артуда. Бірнеше жыл болмаған соң ғылыми зерттеулердің нәтижелерін коммерцияландыру бойынша конкурстар жалғасын тапты, – дейді ол.

Нақты ілгерілеушіліктерді атап өткен ғалым отандық ғылымды дамыту үшін жақын арада шешімін табуы қажет бес маңызды мәселені атап өтті.

Осылайша,, алымдар атап өткендей, жоғары оқу орындары мен ғылыми-зерттеу институттарында заманауи ірі ғылыми аспаптар мен басқа да негізгі қоғамдық инфрақұрылымның жетіспеуі өткір. Ғылымды қаржыландырудың қазіргі жүйесі құрылғыларға қажеттіліктің аз ғана бөлігін жабуға мүмкіндік береді, ал құрылғылар көбінесе оларды тиімді пайдалана алатын ғалымдары жоқ ұйымдар үшін сатып алынады.

Еліміздің, барша азаматтардың игілігі үшін ғылымның тұрақты дамуын қамтамасыз ету үшін ел басшылығы ғалымдарымызбен бірге бұл мәселелерді шеше алатынына сенім білдіре аламыз.