Қазақстан ІІМ интернет-алаяқтықтың алдын алу жұмыстарын қарқынды түрде жүргізуде

– Қазіргі қоғамда цифрландырудың қаншалықты маңызды екенін бәріміз білеміз. Қазір мемлекеттік, банктік және басқа қызметтерді онлайн түрде ала алуға болады. Алайда, өкінішке орай, қылмыстық құрам, оның ішінде алаяқтар да бұл мүмкіндіктерді белсенді пайдаланады. Осы уақытқа дейін жыл басынан бері 6500-ге жуық интернет алаяқтық фактісі тіркелген. Ең көбі Астана, Алматы және Қарағанды ​​қалаларында тіркелді. Алаяқтардың әрекеті нәтижесінде азаматтарға 3 миллиард теңгеден астам залал келтіріліп отыр, — деп атап өтті полиция депаратаментінің қызметкері Аслан Кенжебаев.

Алаяқтықтың ең көп таралған түрі әлі күнге дейін танымал сауда платформаларында, сондай-ақ әлеуметтік желілерде, Instagram, Telegram және WhatsApp сияқты жедел хабарландыруларда жарнамаларды орналастыру арқылы онлайн сауда жасау жолдары болып табылады.

Алаяқтар әдетте OLX, Wheels, Roof және әлеуметтік желілер сияқты танымал сайттарда жарнамалар жариялайды. Олар тауар немесе қызметтер үшін әдейі төмен бағаларды көрсетіп, алдын ала немесе толық төлемді талап етеді. Республикада мұндай алаяқтықтың 2 мыңнан астам фактісі тіркелген.

Алаяқтардың құрбаны болмау үшін Ішкі істер министрлігі бірнеше ережелерді сақтауға кеңес береді:

• Біріншіден, сенімді, ділелденген жарнамалық сайттарды пайдалану керек.
• Екіншіден, тауарды алғаннан кейін ғана төлем жасауға келісу керек.
• Үшіншіден, төлем жасамас бұрын тауардың қолжетімді екеніне көз жеткізу керек, қажет болған жағдайда бейнеқоңырауды пайдалануға болады. Егер сатушы басқа қалада болса, достарыңыз немесе туыстарыңыздан тауарды қабылдауды және жіберуді сұраған дұрыс.

Азаматтар ақшаны жылдам көбейту үшін күмәнді және түсініксіз болып табылатын түрлі схемаларға қатысуын жалғастырғанымен, соңғы бірнеше айда әртүрлі инвестиция тарту арқылы жасалған алаяқтық әрекеттер саны артқан. Жыл басынан бері 500-ден астам қазақстандық ақшасын жалған инвестициялық жобаларға салған осындай схемалардың құрбаны болды. Оның үстіне, кейбір жағдайларда осы мақсаттарға несиелер алынған. Соның салдарынан олар оңай жолмен ақша іздеп, жинақтарынан айырылып отыр.

Алаяқтар азаматтарды алдау үшін түрлі әдістерді қолданады. Ең көп таралғандардың бірі — белгілі компаниялардың, банктердің және крипто биржаларының атынан жалған сайттар жасау. Барлық байланыс онлайн режимінде жүзеге асады, соның ішінде мессенджерлер арқылы «менеджерлермен» және «брокерлермен» байланысу қызметі де бар. Кейбір алаяқтар үлкен сома жинау үшін бір реттік төлемдер жасайды, дивидендтер береді. Тағы бір кең тараған әдіс – банк пен құқық қорғау органдары қызметкерлерінің атынан телефон соғу. Байланыс операторлары шетелден келетін алаяқтық қоңырауларға тосқауыл қояды, бірақ алаяқтар алдаудың жаңа жолдарын тауып жататыны жасырын емес. Қазір ең көп таралған алаяқтық әрекеттері шетелдік нөмірлерден қоңырау шалу және WhatsApp арқылы жасалады. Соңғы 3 айда банк қызметкерлерінің атынан 475 алаяқтық әрекет тіркелсе, олардың 400-ден астамы онлайн несиеге қатысты.

Алаяқтар азаматтарды алдап, ақшасын ұрлау үшін түрлі айла-амалдарды жиі қолданады. Кең таралған әдістердің бірі – шот бойынша күдікті операциялар немесе несие алу әрекеті туралы хабарлау, сондай-ақ жосықсыз банк қызметкерлерін ұстау бойынша арнайы операция жүргізу. Ақшаны қауіпсіз сақтаймыз деген желеумен алаяқтар азаматтарды қауіпсіз «сақтандыру» шотына ақша аударуға көндіреді, содан кейін ұрланған ақшаны одан әрі аударуға немесе қолма-қол ақшаға айналдырады. Кейде алаяқтар азаматтарды өздеріне несие алуға көндіреді, олардың кеңесі бойынша телефондарына қашықтан қол жеткізуге арналған қосымшаларды орнатады және банктерден келетін SMS-хабарлама кодтары туралы хабарлайды, осылайша банктер қолданатын барлық қауіпсіздік шараларын айналып өтеді. Банк немесе полиция қызметкерлері ешқашан жеке деректерді сұрамайтынын және телефон арқылы арнайы операциялар жүргізбейтінін түсіну маңызды.

Күдікті қоңырау алсаңыз, жеке деректеріңізді бермеңіз және алаяқтар көрсеткен шоттарға ақша аудармаңыз.

Министрлік мұндай қылмыстардың алдын алуға және анықтауға бағытталған шараларды қабылдауда. Банктермен бірлесе отырып, азаматтардың шоттарының сақталуын қамтамасыз ету және заңсыз несиелердің берілуіне жол бермеу, оның ішінде ішкі істер органдарымен жедел әрекеттесу бойынша қосымша шаралар қабылдануда.

Бүгінгі таңда интернет-алаяқтықтың алдын алудың ең тиімді шарасы халықтың ақпараттық-құқықтық сауаттылығын арттыру болып табылады. Сондықтан қазіргі уақытта азаматтарды сақтық шаралары туралы ақпараттандыру бойынша белсенді жұмыс жүргізәіліп жатыр. Тек осы жылдың ішінде БАҚ-та киберқылмыстардың алдын алуға бағытталған 6 мыңнан астам материал жарияланған.

— Біз байланыс операторларымен, сондай-ақ «Колесо», «Крыша» сияқты хабарландыру сайттарымен және Кибершабуылдарды талдау және тергеу орталығы IT компаниясымен алаяқтықпен күресу үшін меморандумдар жасадық. Сонымен қатар, интернет-алаяқтық фактілерін тексеру үшін әр өңірде арнайы топтар құрылды. Елордада киберқылмыспен күресті күшейтуге бағытталған «Киберпол» пилоттық жобасы іске қосылды, — деп хабарлайды ҚР ІІМ баспасөз қызметі.

Басты назар басқа мемлекеттік органдармен, қаржы институттарымен және жеке сектормен өзара іс-қимылды күшейтуге бағытталған. Сонымен қатар, киберқылмыстарды анықтауға, сондай-ақ ұйымдастырушылар мен сыбайластарды ұстауға бағытталған кешенді шаралар жүзеге асырылып жатыр.

Мәселен, инстаграм әлеуметтік желісінде парақша ашып, арзан бағаға пальто сату туралы хабарландыру жариялаған екібастұздық азаматтың Астанада ұсталуы осындай жұмыстардың мысалы болып табылады. Оның осыған ұқсас 26 қылмысқа қатыстылығы анықталып, жалпы шығын 4,2 миллион теңгені құрады. Сондай-ақ Шымкент қаласында интернет арқылы алаяқтық жасаған Тараз қаласының бір топ тұрғыны ұсталды. Олардың барлығы қамауға алынды.

Бұл адамдар фармацевтикалық компанияның тұтынушылар базасын ұрлап, оның тұтынушыларына телефон соғып, автокөлік ұтып алғанын хабарлаған. Олар азаматтарға салық төлеуді және көлікті тіркеу үшін қызмет көрсетуді ұсынған. 20 жәбірленушінің аты-жөні анықталды, алаяқтардың басқа да құрбандарын анықтау жұмыстары жалғасуда. Бұл фактілердің барлығы тексерілуде. Ішкі істер министрлігі басқа мемлекеттік органдармен және жеке сектормен бірлесе отырып, интернеттегі алаяқтыққа қарсы тұру бойынша қажетті шараларды қабылдауда. Жаңа қауіптердің пайда болуына жауап ретінде Ішкі істер министрлігі киберқылмыспен, оның ішінде интернет-алаяқтықпен күресудің үш жылдық бағдарламасын әзірлеп, іске қосты. Алайда, азаматтар негізгі қауіпсіздік шараларын сақтаса, бұл шаралардың ең жоғары тиімділігіне қол жеткізіледі:

• Жеке деректеріңізді, абоненттік нөмірлеріңізді, банк карталарын және олардың деректемелерін ешбір жағдайда ешкімге бермеңіз.
• Телефондарыңызға белгісіз бағдарламаларды орнатпаңыз, тек App Store, Play Market сияқты ресми көздерден алынған қолданбаларды пайдаланыңыз.
• Банк немесе құқық қорғау органдары қызметкерлерінің «телефон» нұсқауларын орындамаңыз.
• Күмәнді транзакциялар бойынша аударымдар жасамаңыз, ашық кіріс көзі жоқ қаржылық схемаларға абай болыңыз.
• Банк қызметтеріне қол жеткізу үшін құпия сөздерді үнемі өзгертіңіз. Бұл өзіңізді алаяқтардан қорғауға көмектесетін негізгі шаралар.