Қазақстан үшін жасыл қаржыландыру және шығарындыларды азайтудағы банк секторының рөлі

Қаржы институттары жасыл экономикалық қызметке қаражат ағынын ынталандыруы мүмкін, сондай-ақ бизнес пен үй шаруашылықтарынан жасылинвестициялар туралы ақпаратты беруді және ашуды талап ету арқылы ашықтықты жанама түрде көтермелей алады. Мемлекеттер климаттық стратегияларды әзірлеген сайын, банк реформасы арқылы жасыл қаржыландыруды кеңейту жасыл, тұрақты экономикалық белсенділікке қарай теңгерімді шынымен өзгерте алатын маңызды фактор мен құрал болып көрінеді.

Нұрай Сәтімов, «жасыл» технологиялардың сервистік операторы департаментінің директоры:

– Көптеген елдердің экономикасында жүріп жатқан қаржыларды жасылдандыру процестері күрделі әрі өз қиыншылықтары болғанымен, ол сөзсіз болашақта қажет болатын әрі өз орнын табатын құбылыс деуге болады. Қазақстан жүзеге асырған және экономиканы жасылдандырудың бастапқы нүктесі бола алатын алғашқы бастамалардың бірі – экологиялық және өнеркәсіптік саясат шеңберінде де, сондай-ақ абаттандыру саласындағы үздік қолжетімді технологияларды енгізу. Оның негізіндегі экологиялық және өнеркәсіптік саясат шеңберінде де ең жақсы қолжетімді технологияларды енгізу, сондай-ақ мемлекеттік реттеу жүйесін жетілдіру. Қолжетімді технологиялар 2025 жылға дейін кезең-кезеңімен енгізіледі, оның ішінде кешенді: экологиялық рұқсаттар беру, өнеркәсіптік процестердің әсерін бағалау міндеттемесі, эмиссиялардың ұлттық нормалары мен стандарттарын реформалау, экономикалық ынталандыруларды құру арқылы. «Жасыл» жобаларға қолда бар табиғи ресурстарды пайдалану тиімділігін арттыруға, қоршаған ортаға теріс әсер ету деңгейін төмендетуге, энергия тиімділігін арттыруға, энергияны үнемдеуге, климаттың өзгеруінің салдарын азайтуға бағытталған, бекітілген классификация (таксономия) негізінде анықталған жобалар жатады. 

Қазақстан қазба отындарына, әсіресе көмір мен мұнай сияқты қоңыр секторларға қатты тәуелді. Сала мамандарының айтуынша, күрделі саяси экономика мен реформаларды жүргізудің шектеулі әкімшілік мүмкіндіктерін ескере отырып, ел үшін 2060 жылға қарай көміртегі бейтараптығы мақсатына жету қиын болады. Климаттың өзгеруіне байланысты маңызды нәтижелер мен мақсаттарға қол жеткізу үшін Қазақстан үкіметі қазір таңдамалы түрде әрекет етіп, жасыл қаржыландыру үшін берік негіз құруы керек.

Исмаэль Ахмад Фонтан, қаржы секторының аға маманы:

– Осыған байланысты Қазақстанның таза нөлдік шығындарға көшуіне қаржы саясаты саласындағы екі арна ықпал ете алар еді. Климаттық тәуекелдердің несиелендіру құнында дұрыс көрсетілуін қамтамасыз ететін, басқарылатын және қаржы секторын қадағалаумен байланысты бір арна банк секторын, сақтандыруды, зейнетақыны және капитал нарықтарын бақылайтын Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі (FRMA) арқылы жүзеге асады. Екінші арна тиісті квазифискалдық құрылымдар арқылы қаржы және қаржылық емес нарықтарға, бірінші кезекте «Бәйтерек» холдингі мен оның еншілес ұйымдарына мемлекет тарапынан тәуекелдерді және басқа да қаржылық қолдауды бөлуді көздейді.

Қазақстанға өз экономикасын жасылдандыру үшін көбірек капиталды жұмылдыруға көмектесетін тартымды факторлардың бірі қаржы және нақты секторлар үшін сенімді жасыл саясатты дамыту болып табылады. Жаңа Экологиялық кодекс және ЕО талаптарына негізделген жасыл таксономияны енгізу қазақстандық шаруашылық субъектілеріне жасыл экономикалық қызмет пен жобаларды анықтайтын бірыңғай нормативтік құқықтық база аясында жұмыс істеуге мүмкіндік беретін маңызды құқықтық қадамдар болып табылады. Әрине, бұл қадамдар банктердің климаттық тәуекелдерді басқару жүйесін жетілдіреді. 

Сарапшылардың пікірнше, Грузия немесе Украина сияқты елдердің үлгісіне сүйене отырып, Қазақстанның пруденциалдық қадағалау органдары елдің банк секторындағы климаттық тәуекелдерді дұрыс басқару арқылы экономикасын көміртексіздендіру жөніндегі міндеттемесін толықтыру үшін стратегиялық жол картасын әзірлей алады.

«Бәйтерек» холдингінің қызметін тиімді жасылдандыру

«Бәйтерек» – қаржы саясатының қуатты құралы, ол дұрыс реформаланған жағдайда қаржылық даму мен банк ісін жасылдандыруда үлкен пайда әкеледі. 2020 жылғы жылдық есеп бойынша «Бәйтерек» экономиканың жасылдандыруды қажет ететін маңызды салаларындағы энергетикалық емес секторларға (тұрғын үй құрылысы, ұлттық инфрақұрылым және компания қызметі (шағын және орта кәсіпорындар (ШОБ), экспорттаушылар және ауыл шаруашылығы)) берілетін несиелердің шамамен 40-50% құрайды.

Осылайша, «Бәйтерек» холдингінің қызметін жасылдандыру Қазақстан экономикасының тұрақтылығын арттыруға айтарлықтай ықпал етіп, банк және қаржы секторының стратегиялық бағытын белгілей алады. Бұл экологиялық, әлеуметтік және басқару критерийлерінен немесе жасыл таксономиядан шығып, ауқымды және дәлелденген жасыл әсерлерді ұсынатын жобаларды қаржыландыруға бағытталады.«Бәйтерек» жасыл таксономияны енгізуді экономикаға көміртегінің қарқындылығын төмендетуге және энергия тиімділігін арттыруға мүмкіндік беретін жаңа өнімдерді әзірлеу үшін пайдалана алады. Мысалы, энергия үнемдейтін тұрғын үй несиелері, жасыл инфрақұрылымды несиелендіру және корпорациялар мен ШОБ үшін көміртегі іздерін жақсарту үшін тұрақтылық несиелері.

Импакт-инвестициялау қағидаттарын қолдана отырып, «Бәйтерек» қаржы саласының қызметін тексерілетін қоршаған ортаға әсерге бағыттаудың, оның ішінде қоршаған ортаға әсерді тәуелсіз тексеру саласында мамандандырылған бизнес бағыттарын дамытуға жәрдемдесудің игі циклін бастай алады. «Бәйтерек» қызметінің жоғарыдан төменге бағытталған реформасы климаттың өзгеруін азайтуға, климаттық тәуекелді бейімдеуге және адамдарға бағытталған әділ көшуге бағытталған жобалардан бастап, әсерді инвестициялау қағидаттарын көрсететін пилоттық жобалармен толықтырылуы мүмкін. Сонымен қатар, жасыл несиелерді беру және мақсатты пайдалану, лизинг, үлестік инвестициялар және сақтандыруды қолдау «Бәйтерекке» KASE және AIX биржаларында жасыл облигациялар шығаруды бастауға көмектеседі. Бұл Қазақстан мен Орталық Азиядағы жасыл капитал нарығының дамуына шешуші үлес қосады.

Дүниежүзілік банк Қазақстандағы климаттың өзгеруіне қатысты реттеу шараларын ілгерілетуге көмектесу үшін Қазақстанның қаржылық реттеушісімен және жасыл жобаларды қаржыландыруды жақсарту үшін Ұлттық экономика министрлігімен «Бәйтерек» холдингін реформалау үшін жұмыс істейді.

Банк секторын реформалаудың осы бағыттарына назар аудара отырып, Қазақстан көмірқышқыл газын азайту мақсаттарына қызмет ететін, елдің барлық азаматтары үшін неғұрлым тұрақты және инклюзивті болашақты қамтамасыз етуге көмектесетін жасыл қаржыландырудың негізін құра алады.