Қазақстан жастар арасындағы сиуцидтің алдын алу жұмыстарын қолға алуда

Мәселен, 1981 жылдан 2008 жылға дейінгі кезеңде көптеген басқа елдерде суицид деңгейінің төмендеуі байқалса, Қазақстан Республикасында суицид саны 100 000 халыққа шаққанда 22,5-тен 25,6-ға дейін өсті, бұл әсіресе ер адамдар арасында жиірек байқалады.

Сарапшы психолог маман Диас Әмірұлы:

— Бұл негізінен жан түршігерлік жағдай, бірақ шын мәнінде қазақ жасөспірімдерінің сыртқы себептерден болатын өлім-жітімінің негізгі себебі суицид болып табылады. Сиуцид — ұлттық деңгейдегі мәселе дер едім. Ауылдық жерлерде балалар мен жасөспірімдер арасындағы өлім-жітім әдетте қалаларға қарағанда жоғары. Олар психикалық ауруды стигматизациялау себебінен кәсіби көмекке жүгінбейді және сол себептермен өз қатарластарына жүрек мұңын ашудан қорқады. Өз-өзіне қол жұмсаудың алдын алудың тиімді стратегиясын құруға ұмтылу барысында қоғамдағы оған деген көзқарасты ескеру маңызды. Сондай-ақ өз-өзіне қол жұмсауды бастан өткерген қауымдастықтардың, отбасылардың немесе жеке адамдардың бастан кешірген ауыртпалықтары мен қайғысын ескеру өте маңызды. Психикалық денсаулық физикалық денсаулықтан ажырағысыз және адам құқықтарымен тығыз байланысты. Нашар психикалық денсаулық балалар мен жасөспірімдердің физикалық денсаулығына және дамуына әсер етуі мүмкін, — дейді.

Сонымен қатар, суицидтік мінез-құлық және қауіп факторлары бойынша зерттеулердің саны артып келеді және суицид деңгейі жоғары бірқатар елдерде суицид деңгейін төмендетуде тиімді алдын алу бағдарламалары табысты нәтиже көрсетіп жатыр.

Қазақстан Республикасының Үкіметі суицидті қоғамдық денсаулық сақтаудың, әсіресе елдің жас тұрғындарына әсер ететін күрделі мәселе ретінде таниды. Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі елімізде суицидтің алдын алу бағдарламаларын жүзеге асыруда. Жасөспірімдермен және жастармен жұмыс істейтін ұйымдармен және мамандармен кездесулер ұйымдастырылып, оның барысында бейресми әңгімелер мен сапаны бақылау бойынша қысқаша сауалнама жүргізіледі.

Суицидті зерттеудің нәтижелері Қазақстандағы және әлемнің басқа елдеріндегі балалар мен жасөспірімдер арасындағы ұқсастықтарды көрсетеді, сондықтан жеке қауіп факторларын азайтуға ғана емес, мамандандырылған психикалық денсаулық қызметтерін нығайтумен қатар ұлттық профилактикалық жоспар, суицидтің алдын алу бойынша ұлттық жоспарды әзірлеу және ұлттық орталықты құру, сонымен қатар кеңірек және ұзақ мерзімді дамуға назар аудару ұсынылады.

Суицидтің алдын алудың тиімді стратегиялары үш түрлі деңгейде жұмыс істеуі керек екендігі атап өтілген: біріншілік (әмбебап), қайталама (селективті) және үшінші (жеке көрсетілген) профилактика. Бұл ретте мемлекеттік органдарды қолдау, мектептегі білім беру секторы (психологтар жұмыс істейтін) мен денсаулық сақтау саласы (оның ішінде облыстық психикалық денсаулық орталығы) арасында тығыз ынтымақтастық орнату қажет. Сонымен қатар, Қазақстанда суицидтің алдын алу шараларын жүзеге асыру жалпы психикалық денсаулық туралы хабардар болуды және емдеу мүмкіндіктерін арттыруды білдіреді. Бұл мамандандырылған медициналық және психикалық денсаулық қызметтері бүкіл елде жұмыс істеуі керек дегенді білдіреді. Тиімді алдын алу шаралары жеке қауіп факторларына ғана емес, сонымен қатар кешенді және ұзақ мерзімді ұлттық алдын алу жоспарының бөлігі болуы керек.

ЮНИСЕФ сарапшылары қазақстандық қоғамға, соның ішінде психиатрларға, психологтарға, мектеп қызметкерлеріне, полицияға, жедел жәрдем қызметкерлеріне, медицина қызметкерлеріне және қоғам өкілдеріне, соның ішінде жасөспірімдерге жалпы психикалық денсаулық, атап айтқанда, суицид туралы көбірек ақпарат қажет деп санайды. Сондықтан ЮНИСЕФ мамандары Қазақстандағы жасөспірімдерге келесі профилактикалық бағдарламаларды ұсынады.

• Біріншіден, психикалық денсаулықты нығайтуға және суицидтің жаңа жағдайларын шектейтін ақпараттық бағдарлама. Ақпаратты арттыру бағдарламалары бақылаумен салыстырғанда суицид әрекеттері мен ауыр суицидтік ойлар мен ниеттердің жиілігін 50 пайызға дерлік азайтуда тиімді екені көрсетілді.
• Екіншіден, суицидтің алдын алудың негізгі стратегияларының бірі болып табылатын анықтау және емдеу деңгейін арттыру қажет. Мұғалімдер мен мектеп психологтары мен медбикелері, сондай-ақ медициналық және психикалық денсаулық мамандары сияқты мектеп қызметкерлеріне арналған тренинг қазіргі уақытта қауіп тобындағы жасөспірімдерді анықтауға және оларды тиісті емдеуге жіберуге көмектеседі.
• Үшіншіден, психикалық денсаулық сақтаудың қолжетімділігін арттыру шаралары әртүрлі секторлар мен мамандықтардың кооперациясымен қатар жүргізілуі керек. Осылайша, суицидтің алдын алуға кешенді көзқарас қажет және, әрине, суицидтің сәтті алдын алу барлық секторлардың ұлттық және аймақтық деңгейде бірлесіп жұмыс істеуін талап етеді.