Қазақстан жасыл сутегін өндіруге қауқарлы ма?

Тұрақты даму және жасыл энергетика саласындағы ұлттық кеңесшісі Әлия Сәлімжуарова Қазақстанның жасыл сутегін өндіруге талпынысы туралы былай дейді:

– Жасыл сутегі энергияның ауысуы үшін маңызды, бірақ оны дамытуға қатысты басқа да бірқатар мәселелер бар. Өйткені Орталық Азия үшін де, Қазақстан үшін де «жасыл» сутегі жобасы жаңалық болып табылады. Біз үшін инвестициялық тұрғыдан алғанда бұл жақсы. Бірақ бұл ретте басқа да бірқатар аспектілерді ескеру қажет: инфрақұрылым, су шығыны – бұл жаңа өндіріс болғандықтан, оның іс жүзінде қалай болатынын әлі білмейміз. Егер біз сутегін кез келген жерге, мысалы  Еуропаға тасымалдау туралы айтатын болсақ, оны қалай тасымалдаймыз? Біз қандай жолдарды қолданамыз? Қандай құбыр керек? Ал мұның бәрі іс жүзінде қалай көрінеді? Келген инвесторлар мамандарды дайындап, оқытады деп сенеміз. Ал бұл мамандар Қазақстанда қалады. Екінші жағынан, бұл айтарлықтай жаһандық жоба, оның ішінде Қазақстан үшін сынақ деуге де болады.

SVEVIND Energy Group неміс-швед компаниясы Қазақстандағы жасыл сутегі өндірісіне 50 миллиард доллар инвестиция салмақшы. Бұл 3 миллион тоннаға дейін сутегі өндіруге мүмкіндік береді. Айнұр Тумышева, Hyrasia Energy компаниясының инвестициялық директоры:

– Қазір бүкіл әлем «жасыл» технологияларға көшуде. «Жасыл» сутегі туралы арнайы айтатын болсақ, ХЭА 2030 жылы әлемде «жасыл» сутегі қажеттілігі жыл сайын шамамен 100 миллион тоннаны құрайтынын айтады. Біздің жоба 2 миллион тонна өндіруді қалайды. Максималды өнімділікпен. Яғни 2 пайызды құрайды. 2050 жылға қарай қажеттілік жыл сайын 500 миллионнан 800 миллион тоннаға дейін жетеді. Жоба 40 гигаватт «жасыл» электр энергиясын өндіруді көздейді.

SVEVIND Energy Group еуропалық таза технологиялар тобының еншілес ұйымы HYRASIA ONE Қазақстанда таза жасыл сутегін өндіретін әлемдегі ең ірі өнеркәсіптік зауыттардың бірін салуда. HYRASIA ONE Орталық Азияда жылына 2 миллион тонна жасыл сутегі немесе 11 миллион тонна жасыл аммиак өндіретін жел-күн-сутегі зауытын салуда. Ол үшін Қазақстанның оңтүстік-батысындағы шексіз далада миллиондаған күн батареялары мен мыңдаған жел қондырғылары орнатылмақ, олар бірігіп, шамамен 40 гигаватт жаңартылатын электр энергиясын өндіруге мүмкіндік береді. Бұл жел мен күн энергиясы Қазақстанның жағалауындағы Құрық қаласына жақын жерде су электролизі арқылы жасыл сутегін алу үшін тасымалданады. Электролизерлердің жалпы қуаты 20 ГВт және өнеркәсіптік ауқымда сутегімен қамтамасыз ете алады. Содан кейін сутегі синтез қондырғыларында аммиакқа айналады.

Өткен қазан айында HYRASIA ONE Қазақстан үкіметімен инвестициялық келісімге қол қойды. Осы инвестициялық келісімнің негізінде HYRASIA ONE енді бірлескен инвесторлармен, тұтынушылармен және зауыт жеткізушілерімен нақты келіссөздер жүргізе алады, осылайша жасыл сутегінің кейінгі маркетингінің негізін қалайды. Жобаны әзірлеудің бірінші кезеңі ILF Consulting Engineers және Roland Berger Management Consultants консалтингтік фирмаларымен бірлесіп дайындалған тұжырымдамалық дизайн аяқталуымен сәтті іске асты. Келесі кезеңде қоршаған ортаға әсерді кешенді зерттеу жұмыстары жүргізілетін болады. Қазақстанның Маңғыстау облысында сутегі өндірісі 2030 жылы басталып, 2032 жылдан бастап толық қуатқа шығады деп жоспарлануда.

Қазақ даласының ыңғайлы орналасуы

Қазақ даласында электр энергиясы мен сутегін өндіруге қолайлы жағдай жасалған. Мұнда адам тұрмайтын үлкен аумақтар бар. Кең-байтақ далалы аймақтарда және биік таулы үстірттерде жыл бойы қатты және тұрақты жел соғады. Күн радиациясы, мысалы, Орталық Еуропаға қарағанда әлдеқайда қарқынды. Бұған қоса, Орталық Азия елі ЕО-дағы негізгі нарықтар мен Шығыс Азияның негізгі өнеркәсіптік елдерінің арасында орналасқандықтан, Қазақстан сутегінің болашақтағы жаһандық нарықтарында орталық рөл атқаруға өте қолайлы. Жоба Қазақстанның идеалды географиялық жағдайларын пайдаланады. HYRASIA ONE бұл қондырғылар үшін жоғары тиімді, сенімді және ұзаққа созылатын озық технологиялар қолданады. Жел және күн энергиясын пайдаланып, өндірілген сутегін кейін жасыл энергия өте қажет нарықтарға тікелей немесе аммиак ретінде тасымалдауға болады. Немесе HYRASIA ONE өндіретін сутегін Қазақстанда болат, алюминий, тыңайтқыш немесе цемент сияқты жоғары сапалы экологиялық таза өнімдерді өндіру үшін пайдалануға болады.

Неліктен жасыл сутегі?

Жасыл сутегі – күн және жел энергиясы сияқты жаңартылатын энергия көздерін пайдалана отырып, парниктік газдар шығарындылары ең аз сутегі өндірісіне қатысты ұғым.

Сутегі (H₂) ғаламдағы ең көп таралған элементтердің бірі және оны энергия тасымалдаушысы ретінде пайдалануға болады. Көмірді бу-газ өңдеу немесе табиғи газды бумен өңдеу сияқты сутегін өндірудің дәстүрлі әдістері парниктік газдардың, әсіресе көмірқышқыл газының (CO₂) шығарындыларымен байланысты.

Дегенмен жасыл сутегі өндірісі суды (H₂O) сутегі мен оттегіге бөлу үшін жаңартылатын энергия көздерін пайдаланады. Мысалы, бұл күн немесе жел электр станцияларының көмегімен электролиз болуы мүмкін. Осы көздерден алынған энергияны пайдаланған кезде жасыл сутегі парниктік газдар шығарындыларын жасамайды, бұл оны сутегіге таза балама етеді.

Жасыл сутегі тұрақты дамуға және парниктік газдар шығарындыларын азайтуға ұмтылудың маңызды элементі болып табылады. Оны мұнай мен көмір сияқты дәстүрлі энергия көздерінің орнына әртүрлі салаларда, соның ішінде электр энергиясын өндіруде, химия өнеркәсібінде, көлік секторында және т.б. қолдануға болады.