#Qazaqstan30: Алматы облысы - 30 жылда қалай өзгерді

Тәуелсіздік аймақ тұрғындарына өз баспаналарын құруға, бизнесті дамытуға, хоббилеріне көңіл бөлуге және шағын Отанының дамуына үлес қосуға мүмкіндік берді. Олар өздерінің туған ауылдарын тірілтуде, қалалық өмірлерін көркейтуде, қазақ халқының даңқты тарихын есте тұтуға тырысып келеді. Мұның бәрі Қазақстанның Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың көреген стратегиясының призмасы арқылы.

Бақытымызға орай, дұрыс саясаттың арқасында біз жаңа елді бейбіт жолмен құра алдық, дегенмен бір қоғамдық формациядан екінші формацияға өту ауыртпалықсыз болған жоқ. Тәуелсіздік таңында Қазақстанның барлық аймақтары сияқты облыс та бірқатар күрделі экономикалық және әлеуметтік мәселелерге тап болды.

Сонымен бірге бұрын болмаған көптеген нәрселер пайда болды. Біріншіден – қоғамдық және саяси өмірдің көптеген салаларында еркіндік қалыптасты. Мысалы, жүріп-тұру еркіндігі мыңдаған бастамашыл адамдарға шетелде өз ісін жүргізу және оқу үшін еркін саяхаттауға мүмкіндік берді.

Демография

Алматы облысы Оңтүстік Қазақстан облысынан бөлінгеннен кейін бұл аймақ халықтың ең тығыз орналасқан жеріне айналды – 2 миллионнан астам адам, немесе республика халқының 11,1%-ы осы өңірде шоғырланған. Ал жан басына шаққандағы кірістер 2018 жылы 8,2% -ға өсті және жылына 839 мың теңгені құрады, елде орташа өсім 11,6% құрады, бұл орташа республикалық деңгейден 25% төмен. Алматы қаласы бүгінде миллионер қалалардың бірі атынп отыр. Егемендік алған жылдары Талдықорған қаласынан көшіп кетушілер көрсеткіші жоғары болды. Ал 2001 жылы қала облыс орталығы атанғаннан кейін, қаланың көркейіп, дамуы, өмір сүруге жағдай жасалуының арқасында халық саны күн санап артып келеді.

Елдің ең ірі қаласы Алматыға жақын орналасқан аймақта 15,5 мың адам теріс көші-қон балансына ие. Сонымен қатар, ішкі көші-қон салдарынан шығындар 16 мың адамнан асады. Алайда, сыртқы көші-қон жағдайында облыста оң көрсеткіш бар — 542 адам. Тәуелсіздік жылдарында өмір сүру сапасы қалай өскенін өмір сүру ұзақтығының көрсеткіштері бойынша бағалауға болады – орташа есеппен 75 жасқа жетеді және туу коэффициенті де жоғары.

Дүниежүзілік банктің «Бизнесті жүргізу» зерттеуінде Алматы облысы бизнесті жүргізудің қарапайымдылығы бойынша республикада 13 орында.

Облыс әкімі Амандық Баталов әріптестер арасындағы ең жасы үлкен адам, ал бұл қызметте ең ұзақ жұмыс істеген уақыты — бес жылдан асады.

Газдандыру және ауыз су

Сансыз табиғи ресурстарға ие КСРО өз азаматтарының қарапайым қажеттіліктерін қанағаттандыра алмады. Әсіресе ауылдық жерлерде инфрақұрылым дамымаған. Мысалы, 1991 жылы облыстың шалғай мекендеріндегі тұрғындары газбен қамтамасыз етілмеген болатын, биылғы жылы – 60 пайызға жуық тұрғын (немесе 1,1 млн адам) газбен қамтамасыз етілген. Ал облыстың ең ірі қаласы – Алматыда бұл көрсеткіш 98,8 пайызға дейін жетіп отыр. Аймақты газдандыру Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев пен Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың тапсырмасымен жүзеге асырылып жатыр. Бұл мәселенің маңыздылығы және газдандыру деңгейінің жоғарылауы туралы облыс әкімі Амандық Баталов та айтқан болатын:

«Ел Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев қойған ең маңызды міндет – халықтың өмір сүру деңгейін көтеру. Біз бұл тапсырыс бойынша белсенді жұмыс істеп жатырмыз, табиғи газбен қамтамасыз ету – жұмыстың маңызды бағыттарының бірі», — деді Амандық Баталов.

Сапалы ауыз сумен қамтамасыз ету облыс бойынша 1991 жылы 60 пайыз ғана болса, қазір республика бойынша ең жоғарғы көрсеткішті көрсетіп отыр.

Инвестиция

Ел тіуелсіздігін жаңадан алған жылдары инвестиция тарту, дағдарыстан шығу, жалпы экономикалық-әлеуметтік әлекеуін көтеру мүмкіндігі аз еді. Бүгінгі таңда мемлекет Азиядағы инвесторлар үшін тартымды аймақтардың біріне айналып отыр. Шетел капиталы экономикалық немесе саяси жағынан тұрақты емес елге бармайды. Елбасының басшылығымен қажетті нормативтік-құқықтық база құрылды және көптеген инвесторлар біздің тұрақты дамуымызға сеніп, жаңа технологиялармен кірді.

Алғашқы кезде нарықтық негізге көшу, кәсіпкерлікті дамыту туралы заңдар жедел қабылданды. Тұрақты заңдық базасы бар ел шетелдік компаниялар мен ұйымдардың көз алдында тартымды болды, трансұлттық компаниялар тарапынан сенім пайда болды, олар өз инвестицияларымен келді.

Алматы облысында өсімдік шаруашылығының да, мал шаруашылығының да даму болашағы бар. Ауыл шаруашылығын дамытқысы келетін кәсіпкерлер әртүрлі мемлекеттік бағдарламалар шеңберінде мемлекеттік (қаржылық және қаржылық емес) қолдауға ие бола алады. Ауылда өз бизнесін ашуды жоспарлап жүргендер осы мақсаттарға шағын несие ала алады. Бұл үшін жергілікті биліктің белсенді жұмысы қажет.

Kazakh Invest мәліметтеріне сүйенсек, бүгінгі күні компанияның ақпараттық-мониторингтік жүйесінде шетелдік қатысумен 168 жоба тіркелген. Жобалардың дені Алматы облысында. Күн сайын жаңа инвесторларды тарту жұмыстары жүргізілуде.

Аймаққа инвестиция тарту бойынша белсенді жұмыс көрсеткіштерінің бірі — Жетісу өңірінде құрғақ порт құру мәселесін зерттеу. Нәтижесінде келесі жылы Алакөл аймағында «ТеңізТрансЛогистикс» ЖШС-нің қосымша 300 жұмыс орнын құруға мүмкіндік беретін жаңа нысанның құрылысы басталады. Бүгінгі күні, аумағы 850 га жер учаскесін тіркеу кезеңінде. Порттың жалпы құны 29,4 млрд теңгені құрайды. Сондай-ақ, 2021 жылы «Frosco» ЖШС-нің Еңбекшіқазақ аймағында жемістер мен көкөністерді өсіру мен қайта өңдеу өндірісі басталады.

Коронавирустық пандемияға байланысты туындаған проблемаларға қарамастан, былтырдан бері Алматы облысында шамамен 3,5 мың жұмыс орнын құра отырып, жалпы құны 190,9 миллиард теңгені құрайтын 64 жобаны пайдалануға беру жоспарланып отыр. Бүгінгі күні жұмыстың 90% -дан астамы белгіленген мерзімде аяқталды. Жалпы, облыста шетелдік инвесторлардың қатысуымен жалпы сомасы 3,8 млрд долларға 34 жоба әзірленуде.

Ауыл шаруашылығы

Қазақстан тәуелсіздігінің 30 жылы – бұл өз экономикасын қалыптастыру жолындағы қажырлы да ұзақ еңбек жылдары, өйткені егемендікпен еліміз алғаш рет тек саяси тәуелсіздікке ғана емес, сонымен бірге экономикалық тәуелсіздікке де ие болды. 90-шы жылдардың басында Қазақстан алдында күрделі міндет тұрды: дағдарыс жағдайында, басқалармен қатар, бұрынғы кеңестік республикалармен экономикалық байланыстардың үзілуі, өндірістік тізбектерді қалпына келтіру. Бұл дәстүрлі түрде отандық экономиканың негізгі салаларының бірі болып табылатын аграрлық секторға қатысты болды.

Ауыл шаруашылығы – Алматы облысының басты артықшылықтарының бірі. Мұнда өсімдік шаруашылығы белсенді дамып келеді, қант өндірісі қалпына келтірілуде, бау-бақша өсіруге және өнімді өңдеуге үлкен көңіл бөлінеді. Мұның бәрі қосымша инвестицияларды тартады және облыс тұрғындары үшін қосымша жұмыс орындарын ашады. Сонымен қатар, ауылшаруашылығын мемлекеттік-жекеменшік серіктестік (МЖӘ) механизмін қолдана отырып дамыту жоспарлануда. Осы тетікке сәйкес, сүт шаруашылығы мен картоп өсіру салаларында жұмысты одан әрі күшейту жоспарланып отыр. Еліміздің ауыл шаруашылығындағы Алматы облысының үлесі 17% құрайды. Аймақтың агроөнеркәсіптік кешенін дамытудың төрт стратегиялық мақсаты айқындалған – ет пен сүт өндірісін арттыру, ауылшаруашылық өнімдерін қайта өңдеу және ирригациялық жүйелерді қалпына келтіру.

Барлық жоспарланған шараларды іске асыру биыл 30 жылдық қарсаңында ауылшаруашылығының жалпы өнімінің көлемін 200 миллиард теңгеге арттыруға мүмкіндік береді, яғни 1,3 есеге өсуге қол жеткізіледі.

Ауылшаруашылығын дамыту туралы айта отырып, кооперативтер құру және қолдау мәселелерін назардан тыс қалдыруға болмайды. Бүгінде Алматы облысында бір ғана тоқсанда үлестік қоры 3 510 014,0 мың теңгені құрайтын 248 ауылшаруашылық кооперативі және 1673 адамнан тұратын бірқатар жұмысшылар бар. Ауыл шаруашылығы кооперативтеріне 111 заңды тұлға, 644 шаруа немесе фермер қожалықтары, 414 жеке кәсіпкерлер және 2404 үй шаруашылығы кіреді. Агроөнеркәсіптік кешенде ауылшаруашылық бизнесін одан әрі дамыту және еңбек өнімділігін арттыру үшін мемлекеттік қолдаудың тиімділігін қамтамасыз ету бойынша жұмыс жалғасуда. Өткен жылы салалардың ерекшеліктері мен басымдылығын ескермей, бұрынғы бірыңғай тәсілді қабылдаған субсидиялау тетіктері қайта қаралды. Шағын және орта фермерлерге арналған субсидияларға қол жеткізудің шегі де өзгертілді.

Мемлекеттік қолдаудың тиімділігін арттыру үшін бизнеске қарсы міндеттемелер біртіндеп енгізілетін болады. Сонымен бірге, негізгі қолдау құралдарына субсидия көлемін ұлғайту арқылы 2025 жылға қарай ауылшаруашылық техникасын жаңарту деңгейін 6% -ға дейін, минералды тыңайтқыштарды қолдануды ғылыми негізделген нормадан 30% -ға дейін жеткізу жоспарланып отыр, жоғары сапалы тұқымдарды қолдану деңгейі — 97% дейін.

Мемлекеттік қолдаудың негізгі принципі оның тұрақтылығы мен сабақтастығы болады. Бұл фермерлерге ұзақ мерзімді қызметке болжам жасауға мүмкіндік береді. Тәуелсіздіктің жаңа онжылдықтарының болашағы.

Туризм

90-жылдарда-ақ Алматы облысы өзінің табиғатымен ерекше танымал болды.  Бүгінде туристік орындардың барлығында арнайы жолдар, көлік қатынасы жасалған. Бүгінде экотуризм саласындағы ең дамыған аймақ та Алматы облысы болып табылады. Бұл ең дайындалған және туристерді көп қабылдайтын аймақ болып оотыр. «Алматы облысының алтын сақинасы» туры бар. Оны «Жетісу» деп те атайды. Экскурсияға ұлттық парктер, Көлсай көлдері, Қайыңды көлі, Шарын, Іле-Алатау ұлттық паркі кіреді. Сондықтан туристердің ең көп шоғырлануы да осында.

Сондай-ақ Алматы облысы туризмді дамытуда көшбасшы екенін анық. Өткен жылы Алакөлге 1,3 миллионнан астам келуші келді. Биылғы жылдың алдын-ала нәтижелері бар ма, басты шың әлі де жаз маусымына сәйкес келетіндігін ескере отырып. — Маусым толық екі айға созылады. Сондықтан, осы кезеңде Алматы облысынан да, Шығыс Қазақстан облысынан да осындай мол ағын бар. Менің ойымша, ең болмағанда ағын сол деңгейде қалады. Біз қазір деректерді күтеміз. Бірақ, алдын ала ақпарат бойынша, жазғы маусымнан кейін ағым көбейді деп айтуға болады.

Тау шаңғысы туризмі біздің Алматы және Шығыс Қазақстан облыстарында дамыған. Ағынды біз Қазақстан тұрғындарынан да, шетелден де көріп отырмыз. Сонымен бірге, қысы жоқ елдер қызығушылық танытып отыр. Олар Малайзиядан, Үндістаннан келеді. Енді тағы 12 елмен визасыз режим ашылды. Бұл тек Оңтүстік-Шығыс Азия, Филиппин, Индонезия, Таяу Шығыс елдері, Сауд Арабиясы, Катар, Біріккен Араб Әмірліктері. Бұл таңғажайып елдер. Сондықтан, ағын одан әрі өсе береді деп ойлаймын, бірақ оны көбейту керек, өйткені қазір қолданыстағы демалыс орындары, әсіресе Чимбұлақ маусым кезінде өз мүмкіндігінің шегінде жұмыс істейді. Алматыда тау шаңғысы курортын кеңейту туралы бастама бар. Бұл Түрген шатқалы және басқалары. Қысқы туризмге деген қызығушылықтың артуымен, сондай-ақ бизнеске одан әрі көмек көрсету кезінде туризмнің бұл түрі Алматы облысында әрі қарай да дами беретіні сөзсіз.

Энергия

Қазақстан өз тіуелсіздігін алғаннан кейін бірден ядролық қарудан, атом энергиясынан бас тартқаны белгілі. Деседе қазіргі таңда энергияның табиғи көздерін игеру бағытында үлкен жұмыстар атқарылып жатыр. Бүгінде облыс аумағында қатты тұрмыстық қалдықтарды жинау, сұрыптау және қайта өңдеу жөніндегі қызметті жүзеге асыратын 8 кәсіпорын жұмыс істейді. Талдықорғанда қуаттылығы жылына 120,0 мың тоннаны құрайтын «ADAL DAMU CAPITAL» ЖШС қалдықтарды сұрыптау станциясы жұмыс істейді.

2016 жылы қатты және сұйық қалдықтарды қайта өңдеуге арналған «ЭкосервисАрман» ЖШС қазақстандық-түрік бірлескен кәсіпорны салынды. Кәсіпорынның жобалық қуаты – күніне 50 мың тонна қалдықтар (резеңке, пластмасса, майлар, шиналар).

Іле аймағында «Таза ЖерМПК» ЖШС инвесторына қалдықтарды қайта өңдеу зауытының құрылысы үшін 2 га жер, Талғар облысында «ZeyMur» ЖШС инвесторына жобаны іске асыру үшін 27,0 га жер учаскесі бөлінген. «Қатты тұрмыстық қалдықтарды сұрыптау және қайта өңдеу зауытының құрылысы», «ZeyMur» ЖШС-мен әрі қарайғы ынтымақтастық туралы меморандум. Жамбыл, Еңбекшіқазақ, Есіл аудандарында қатты тұрмыстық қалдықтарды сұрыптауға, өңдеуге және жоюға арналған 4 өндірістік кешен салынды.

Алматы облысында жаңартылатын энергия көздерін (ЖЭК) пайдаланудың ең белсенді дамып келе жатқан аймағы шағын су электр станциялары болып табылады. Қазіргі уақытта облыста жалпы қуаты шамамен 111,8 МВт болатын 18 жаңартылатын энергия нысандары жұмыс істейді. Жаңартылатын энергия көздерін пайдаланатын энергия өндіруші ұйымдардың тізіміне 2020 жылға дейін пайдалануға беру жоспарланған 13 жаңартылатын энергия нысандары кіреді.

Облыстық энергетика және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық басқармасының хабарлауынша, «Самұрық-Жасыл Энерго» ЖШС Қапшағай маңында жалпы құны 1700 миллион теңгені құрайтын күн электр стансасы құрылысының инновациялық пилоттық жобасына қаржы құйған болатын.

Осыдан 3 жыл бұрын Алматы облысының әкімдігі Халықаралық жасыл технологиялар және инвестициялық жобалар орталығымен ынтымақтастық туралы уағдаласты. Алматы облысының әкімі Амандық Баталов пен Халықаралық жасыл технологиялар және инвестициялық жобалар орталығының басшысы Рапиль Жошыбаевтың кездесуі барысында өзара ынтымақтастық туралы меморандумға қол қойылды.

Алматы облысының әкімі облыстың гидро, күн және жел генерациясының айтарлықтай әлеуеті бар екенін және қазіргі кезде таза энергия көздерін дамыту, ауыл шаруашылығында жаңа технологияларды қолдану бойынша белсенді жұмыс жүргізіліп жатқанын атап өтті. Мәселен, 2013 жылдан бастап жалпы қуаты 28,5 МВт болатын жаңартылатын энергия нысандары (СЭС, ЖЭС және шағын су электр станциялары) салынып, пайдалануға берілді.

Рапиль Жошыбаев аталмыш ынтымақтастық Халықаралық энергетикалық және экологиялық мәселелерді шешу үшін технологияларды, қаржы көздерін және инвесторларды іздеуде Халықаралық Жасыл технологиялар орталығы мен инвестициялық жобалардың мүмкіндіктерін тиімді пайдалануға мүмкіндік беретіндігін баса айтып өтті.

Келісім шеңберінде тараптар жасыл экономиканы дамыту туралы ақпарат алмасуға, аймақтың кешенді жоспарларын, инвестициялық, экологиялық, инновациялық және ғылыми-білім беру жобаларын әзірлеу мен жүзеге асыру бойынша қызметтерді үйлестіруде. Орталық «бір терезе» қағидаты бойынша техникалық және әкімшілік қолдауды, сондай-ақ инвестициялық жобаларға қолдау көрсетеді.

Сонымен қатар, Алматы облысында жаңартылатын энергия көздерін дамытуға барлық ресурстар бар, мысалы, облыста таулы өзендер түрінде Қазақстанның гидроэнергетикалық қорының жартысы бар, мұнда су электр станцияларын салу мүмкін. Жел энергетикасы үшін, әсіресе Жоңғар қақпасы мен Шелек жел дәліздері аймағында, сондай-ақ, біз көріп отырғанымыздай, күн энергиясы саласында жұмыс істеу мүмкіндігі зор. Бұл жасыл технологияларға деген әлемдік тенденцияға сәйкес келеді.

Жол қатынасы

Облыста жол қатынасы бағытында көптеген жұмыстар атқарылды. Атап айтқанда, республикалық жолдар қайта жаңартылды: Үшарал — Достық, Бурылбайтал — Күрті, Ұзынағаш — Отар, Талдықорған — Өскемен, сондай-ақ Шамалған станциясындағы жер үсті өткелі құрылысы ж.ргізілд. Сонымен қатар, жол компаниялары Көкпекті-Кеген — Жалаңаш — Сатты — Құрметті — Көлсай аралы, Көкпек — Кеген — гр. Сияқты бірқатар жобаларды күрделі жөндеуден өткізді. Қырғызстан (Түп), Алматы — Бішкек («Алтын Орда» базары), Алматы — Бішкек («Асыл Арман» ТК), өзен арқылы өтетін көпірді жөндеу. Үлкен Алматы Алматы — Көктал — Байсерке — Междуреченское жолында. Сонымен қатар, Алматы — Шелек — Қорғас, Алматы — Көкпек — Чунджа — Көктал — Хоргос, Көкпек — Кеген — Қазақстан Республикасының шекарасы (Түп), Алматы — Өскемен (Талдықорғанды ​​айналып өтіп) жолдарының учаскелері, Өзбекстан Республикасының шекарасы (Ташкентке дейін) — Шымкент — Тараз — Алматы — Қорғас.

Бүгінгі күні облыста жақсы және қанағаттанарлық жағдайдағы республикалық желілік жолдардың үлесі 99% жетті. Республикалық автомобиль жолдарының Алматы облысындағы жалпы ұзындығы 2806 шақырымды құрайды.

Мемлекеттік бағдарламалар

Нәтижелі жұмыспен қамту және жаппай кәсіпкерлікті дамытудың 2017-2021 жылдарға арналған «Еңбек» бағдарламасы жаңа бизнес бастамаларға мүмкіндік ашуда. Мемлекеттік қолдау шараларына Алматы облысының тұрғындары белсене қатысып келеді. Бағдарламаның екінші бағыты шеңберінде биылғы жылы 3,4 млрд. теңге көлемінде қаржы бөлінді. 2021 жылдың 1 сәуіріндегі мәлімет бойынша Алматы облысында 123 290 шағын және орта бизнес субъектісі жұмыс істейді. Бұл 2020 жылмен салыстырғанда 1,6% ұлғайған. Шағын және орта бизнесте 263,6 мың еңбек етеді.

Алматы облысында биыл «Рухани жаңғыру» бағдарламасымен 200 жоба іске асырылған. Ауқымды шаралардың ішінде «Тұғырлы туым» форумы мен «Түркфильм» фестивалі бар. «Ескерткіштер ел тарихы» бастамасымен бірнеше монумент жаңартылуды. Одан бөлек, «Жетісу – атамекенім» деген тақырыпта суретшілердің республикалық пленэрін ұйымдастырылды. Оған дейін өңірде «Орбұлақ» шайқасын сахналау сынды 600 шақты ірілі ұсақты іс-шара өткізілді. Оған 1 млнға жуық адам қатысқан. Ақын Ілияс Жансүгіров пен ғалым Жұмахан Балапановқа ескерткіш қойылған еді.  Дана Дүйсенова, облыстық «Рухани жаңғыру» орталығының директоры:

– «Ауыл – ел бесігі» арнайы жобасы аясында облысымыздың 7 ауданында бүгінгі күні 44 жоба іске асырылуда. Оның ішінде жолдарды жөндеу, білім беру мекемелерін ағымдағы жөндеуден өткізу, және де сумен жабдықтау жүйелерін жөндеуден өткізу жұмыстары аяқталып, 22 елді-мекенде осы аталған жұмыстар әлі дежалғасын табады.

Мерейтойлық жұмыстар

Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев: «Біз Тәуелсіздіктің 30 жылдығын адамдардың әл-ауқатын жақсарту біздің барлық күш-жігеріміздің басты мақсаты болатын нақты істермен және жобалармен атап өтуіміз керек» деп атап көрсетті. Сондықтан, пандемияның жағымсыз салдарына қарамастан, облыс тұрғындарының өмір сүру сапасын жақсарту міндеті алға қойылған.

Алматы облысында биыл тәуелсіздіктің 30 жылымен қатар, облыс орталығының 20 жылдығы, Мұқағали Мақатаевтың 90 жылдығы, Жамбыл Жабаевтың 175 жылдығы атаулы мерекелері қатар тойланып жатыр. Осы ретте спорт кешендері, фотокөрмелер, мұражайлардың ашылу сынды шаралар атқарылып жатыр.