Қазақстанда білім саласы қарқынды түрде цифрландырылып жатыр

Осы орайда Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев «Халық бірлігі және жүйелі реформалар – ел өркендеуінің берік негізі» атты Жолдауында отандық ІТ саласын дамытып, нығайту қажеттігін ерекше атап өткен болатын. Елге жас, білімді, ынталы кадрлар керек. Ұлттық цифрландыру жобасы аясында кемінде 100 000 жоғары санатты ІТ мамандарды даярлау қажет.

Ақпараттық технологиялардың дамыған дәуірінде көптеген компаниялар сауатты бағдарламашылар мен әзірлеушілерді қажет етеді. Бүгінгі таңда Қазақстанның 76 жоғары оқу орны IT мамандарын дайындауда. Академиялық және басқарушылық еркіндік шеңберінде университеттер мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттарға сәйкес білім беру бағдарламаларын дербес әзірлейді. Білім беру бағдарламаларының тізілімі қалыптасуда. Оған ақпараттық-коммуникациялық технологиялар бойынша 537 бағдарлама кіреді.

«Robotek» робототехника мектебінің директоры Санжар Шалқарбеков дарынды техникалық мамандардың жаңа буынын қалай тәрбиелеу керектігі жайлы былай дейді:

– «Қазақстандық робототехника» тұжырымдамасы болашақта Қазақстанның брендтерінің біріне айналуы керек. Бұл үшін жақсы алғышарттар бар – дарынды балалар. Бірақ бұл жерде қажетті элементтерді іске асыруға дұрыс басымдық беру маңызды. Біріншісі – білім сапасы. Өйткені, робототехника – математика, физика, информатика, бағдарламалау және химияның қиылысындағы ғылым. Екіншісі – оқу процесінің өзі, оны қазақстандық роботшыларды тәрбиелеуге шын ықыласпен қарайтын мұғалімдер жүргізуі керек.

Сонымен қатар, «мектеп-университет-кәсіпорын» байланысын күшейту қажет. Топтаманың бірінші бөлігінде робототехника мектептеріне мемлекеттік және орта білім беру мекемелерінен қолдау көрсету маңызды. Қарапайым мектептер өз оқушыларының бастамаларына қолдауды қажет етеді, өйткені робототехниканың өзі өте көп капиталды қажет ететін жүйе. Жабдық үнемі жаңартылып отыруға тағы тиісті. Дегенмен, жүйелі қолдау болса, Қазақстан өз өнертапқыштарын Илон Маск деңгейінде тәрбиелей алады дейді сала мамандары.

Университет пен кәсіпорын арасындағы байланыс өте маңызды аспектілердің бірі саналады. Робототехникадан халықаралық турнирлердің жеңімпаздары мен жүлдегерлері атанған студенттерді дайындау үшін оқу орындары гранттар беруі қажет. Сонда балалар жоғары оқу орындарына түсу кезінде әрі қарай дамып, белгілі бір артықшылықтарға ие болатынын түсінеді.

Робототехника мектебінде ата-аналар көбінесе балалары болашақта мамандық иесі бола ма, Қазақстанда жұмыс таба ала ма деген сұрақтарды жиі қоятын көрінеді. Және мұндай сұрақ өте орынды, өйткені жұмыс іздеу агрегаторларында робототехникада бос орындар жоқ. Бірақ қазақстандық кәсіпорындарда өндірісті жартылай болса да роботтандыруға сұраныс бар екендігін де ескеру қажет.

Қазақстандағы EdTech индустриясының негізін қалаушылардың бірі Рауан Кенжеханұлы жаңа технологиялардың көмегімен дарынды мамандарды дайындаудың негіздерін түсіндіріп өтті. Bilim Media Group холдингін басқара отырып, сарапшы оның тікелей қатысушысы ретінде саладағы өзгерістер туралы былай дейді:

– 2022 жылы холдингке 10 жыл толды, менің мансабымның басында EdTech тұжырымдамасы болған жоқ, ол білім беруді ақпараттандыру деп аталды. Ол арадағы міндеттер де өте қарапайым болды: мектептер жылдамырақ интернет, көбірек жабдықтар, компьютерлер, интерактивті тақталармен жаюдықтау. Бірақ мұғалімдер бұл пәндерді қалай пайдалану керектігін, оқу процесіне дұрыс кіріктірудің негіздерін білмеді. Жаңа технологияларға қатысты білім беру мазмұнының үлкен сұранысқа ие екенін түсінген Bilim Media Group өз қадамдарын осылай бастаған болатын. 2022 жылы холдинг командасы 200-ден астам адамнан тұрады, оның жобалары Қазақстан мен Өзбекстан мектептерінде таныстырылады. Қазақстан үшін білім беруді терең әрі ауқымды цифрландыру ең маңызды дегенмен келісемін. Әсіресе, білім беру жүйесіне алдағы уақытта тағы да өсе беретін демографиялық қысымды ескерер болсақ.

Бүгінде мемлекет білім беруді цифрландыруға түбегейлі бет бұра бастады. Қашықтықтан оқытуды және EdTech индустриясын заңдастыру пандемиядан кейінгі алғашқы қадам болды. Әзірге мемлекет EdTech саласымен емес, мемлекеттік білім беру қызметтерін автоматтандырумен көбірек айналысады. Бірақ мазмұны, әдістемесі және оқу процесі ең маңызды болып қала беретінін есте ұстаған жөн. Осы себепті білім беру мазмұнын цифрландыруға баса назар аудару ұтымды шешім. 

Білім беруді цифрландырудан бастап сессиялар технология элементтерімен иммерсивті оқытуға көшті. Бұл бағытта иммерсивті білім беру VR сияқты жасанды немесе симуляцияланған виртуалды орталарды белсенді түрде қолдануды жатқызуға болады. Осының нәтижесінде оқушы оқу үрдісіне араласа бастайды, оның зейіні артады. Ол яғни оқу процесіне еніп кетеді. Геймификация сияқты әдістердің арқасында оқушыға мотивация қажет емес, ол өзі ынталандырады. Сондықтан иммерсивті білім – білім жүйесінің болашағы. Бұған қоса, Қазақстанның бұл салада әлеуеті бар – біз қалағандай көп болмаса да, республикада шетелдік компаниялар да, отандық компаниялар да жұмыс істейді. Мысалы, Қазақстанда медициналық мекемелердің студенттеріне оқу барысында теориялық білімдерін виртуалды түрде болса да тәжірибеде қолдануға мүмкіндік беретін «Akademiks3D» жобасы бар. Медицина студенті виртуалды шындықта адам анатомиясын зерттеп, тіпті операция жасай алады.

Цифрландыру білім беру жүйесін дамытуға қалай көмектеседі?

Қазақстан Республикасының Ғылым және жоғары білім министрі Саясат Нұрбек студенттердің сұранысын қанағаттандыруы тиіс жоғары білімді цифрландыруды дамыту туралы былай дейді:

– Қазақстандағы цифрландыру тұрғысынан алғанда оқу орындарында бәрі жаман емес. Мұнда базалық инфрақұрылым және жеткілікті білікті оқытушылар құрамы бар. Цифрлық университет дегеніміз не? Бұл деректерді жинау және инфрақұрылымды құру ғана емес, сонымен бірге онымен жұмыс істеу мүмкіндігі. Цифрлық технологиялардың көмегімен университет жұмысы студенттер мен оқытушылардың сұранысына қарай қайта құрылады. Алғашқы университеттер жаппай болды, кейін олар жеке болды. Енді цифрландыру арқылы студент өзінің жеке дамуын қалыптастыра алады», — деді министр.

Өткен жылдың тамыз айында кемінде төрт жыл оқып, 240 кредит тапсыру керек болғанға дейін жоғары оқу орындарында оқу ұзақтығына қатаң шектеу алынып тасталды. Енді заңнамалық деңгейде университеттер оқу ұзақтығын өзгертуге құқылы, яғни студенттер көп уақыт жұмсамай, оқуын ерте аяқтай алады.

Қазақстан тарапынан Стэнфордтық Coursera жобасымен келісімге қол қойылды, ол қазақстандық жоғары оқу орындарының студенттеріне эксклюзивті курстардан өтуге мүмкіндік береді. Қазіргі уақытта бұл жоғары білікті мамандарды шығаруға мүмкіндік береді. Студенттерді тек базалық бағдарламамен ғана емес, болашақта қажет болатын жеке дағдылармен де барынша қаруландыру шаралары қолға алынып жатыр.

Білім және ғылым саласындағы халықаралық сарапшы Әлия Оспанова еліміздің білім саласын дамытудағы әлеуеті өте зор деп есептейді:

– Пандемия оқуды цифрландырудың үлкен рөлін көрсетті. Қазір корпоративтік университеттер пайда бола бастады. Өмір бойы білім алу – өте маңызды. Біздің қоғамдағы мәселелердің бәрі білімнің жоқтығынан. Қоғамда неғұрлым білімді адамдар көп болса, соғұрлым ол дамыған болады. Цифрландыру студенттердің білімін тереңдетуге мүмкіндік береді. Мысалы, мектепке бара жатқанда немесе ұйықтар алдында студент өз дағдыларын жетілдіру үшін қолданбаны пайдалана алады. Онлайн білім беру — жақсы білім алуға мүмкіндік беретін дұрыс біріктірілген курстар. Біз жақсы курстар жасауды үйренсек, студенттер оқуға ынталы болады. Цифрландырудың арқасында студенттердің оқу жолы қысқарады, — дейді.