Қазақстанда жасыл қаржыландыру нарығы қалай дамып келеді?

ҚР Ұлттық экономика министрлігінің алдын ала бағалауы бойынша, бұл ауқымды міндетті жүзеге асыру үшін алдағы 40 жылда 647,5 млрд доллар (Қазақстан Республикасының 2060 жылға дейінгі көміртегі бейтараптығы стратегиясының жобасына сәйкес) қажет болады. Бұл ретте нормативтік-құқықтық базаны, сондай-ақ қаржылық және физикалық инфрақұрылымды құру үшін мемлекеттік инъекциялар қарастырылған. Қаржыландырудың басым бөлігі, жалпы көлемнің шамамен 96,5%-ы жеке сектордан күтілуде.

Сухроб Ходжиматов, БҰҰДБ-ның Қазақстандағы тұрақты өкілінің міндетін атқарушы:

– Қазақстанда бүгінде жасыл қаржы нарығын дамытудың негізгі заңнамалық және нормативтік базасы қалыптасты. Өткен жылы қабылданған Экологиялық кодексте жасыл жобалар таксономиясы енгізілген, жасыл қаржыландырудың заңнамалық анықтамасы, қоршаған ортаны қорғауға бағытталған қызметті экономикалық ынталандырудың нақты құралдары берілген. 2021 жылдың желтоқсанында жасыл облигациялар мен несиелер арқылы қаржыландырылатын жасыл жобалардың таксономиясы қабылданды. Таксономия нарықтың барлық қатысушылары (банктер, қорлар, инвесторлар, қадағалау органдары, пайдаланушылар) өз мақсаттарын, бағдарламаларын және қаржылық өнімдерін анықтау үшін бірдей негізге ие болуы үшін жасыл жобалардың түрлері мен технологияларының нақты анықтамаларын береді, мысалы, шығару шарттарын жасыл несиелер. Біз БҰҰДБ-ның алғашқы жасыл құралдарын пилоттық енгізу Қазақстанда тұрақты қаржы нарығын құруға және дамытуға оң серпін бергеніне қуаныштымыз, — дейді.

Сонымен қатар, білімнің жетіспеушілігі, қаржыландырудың жоғары құны және қаржы институттарының сақтығы, сондай-ақ қазба отындарын субсидиялаудың қазіргі тәжірибесі тұрақты жобаларды дамытуды әлі де тежейтін факторлар болып табылады. БҰҰДБ ғаламшардағы қысымды азайту және тұрақты экономикалық өсуді қамтамасыз ету үшін жағдай жасау арқылы осы қиын жолда жасыл инвестицияның ізашарларына көмектесуге ұмтылады. Экономиканың ауқымды трансформациясы орасан зор жасыл инвестицияларды қажет етеді, ал жақсы жаңалық – ішкі нарықта да, сыртқы нарықта да резерв бар.

Мәселен, екінші деңгейлі банктердің несие портфелі 2022 жылдың шілде айының соңында 20,4 трлн. теңге (42,8 млрд доллар), оның ішінде шағын және орта кәсіпкерлікке (ШОБ) 4,0 трлн теңге (8,4 млрд доллар) несие берілді. Тамыздың аяғында Қазақстанның қаржы нарығындағы өтімділік профициті 2,7 триллион теңгені (5,7 миллиард доллар) құрады.Елде ақша бар. Сонымен қатар, «жасыл» технологиялар бағасының айтарлықтай төмендеуінің өзінде, несиелер (19 пайыздық мөлшерлемемен несиелер) бойынша қалыптасқан шарттар инвестицияларды барабар өтеуге және несиені өтеуге мүмкіндік бермейді. Сонымен қатар, екінші деңгейлі банктер өте сақтық танытады және тәуекелді деп санап, жасыл жобаларға несие беруге құлықсыз.

Яғни, «жасыл» технологияларды қолдануға кедергі келтіретін кедергілерге қаржыландыруға қол жеткізудің қиындығы, оның жоғары құны, заңнамалық реттеудегі олқылықтар, сондай-ақ дәстүрлі энергия тасымалдаушыларына тариф белгілеу жүйесі жатады.

Тұрақты мемлекеттік қаржыландыру тұрғысынан БҰҰДБ Тұрақты даму мақсаттарын (ТДМ) стратегиялық жоспарлауға және мемлекеттік бюджетті ТДМ-мен сәйкестендіруге біріктіруді қолдауда маңызды рөл атқарады. Мысалы, БҰҰДБ халықтың осал топтарына атаулы әлеуметтік көмекке және жаңартылатын энергия көздері, тұрақты көлік және т.б. сияқты орнықты секторларды қолдауға бөлінген қаражатты қайта бөлу арқылы қазба отынын субсидиялау жүйесін реформалау мақсатында фискалдық саясатты реформалауды талқылауға өз үлесін қосады.

«Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ-мен бірлесіп, БҰҰДБ және Қазақстан Республикасының Үкіметі қаржыландыратын жобалары аясында энергия тиімділігі және жаңартылатын энергия көздері (ЖЭК) секторларында ШОБ үшін жасыл қаржыландырудың қолжетімділігін арттыру үшін бірнеше қаржы құралдары сынақтан өтті. жаһандық экологиялық қор.

Жобаны іске қосқаннан және қабылдағаннан кейін (техникалық тексеру) несиенің 40%-ға дейінгі бөлігін өтеуді көздейтін негізгі борыш сомасын субсидиялау құралы 2022 жылдан бастап енгізілген. 2018 жылдан бері несие мөлшерлемесін субсидиялау құралы қолданылып, қарызды қаржыландыру төлемдерін азайта отырып, банкке пайыздық мөлшерлемені субсидиялау арқылы 36 жобаға қолдау көрсетілді.

Жаңа құралдардың бірі – несиеге кепілдік беру (кепілдікті ішінара ауыстыру). Принцип: БҰҰДБ қарызды өтеу немесе дефолт жағдайында банк алдында жасыл жоба атынан шарттық міндеттемені орындау кепілі ретінде міндеттемені өзіне алады. Несие сомасының 85% дейін 3 жыл мерзімге кепілдік беріледі. Кепілдендірілген несие сомасы бір жоба үшін 350 миллион теңгеден аспауы керек. Бұл жобаның Қазақстан Республикасы Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігінің бастамасымен қолға алынғанына өте қуаныштымыз.

Субсидиялар мен кепілдіктердің үйлесімі әйтпесе «жоғары тәуекел» деп саналатын және қарыз алу құны тым жоғары болатын жасыл жобаларды қолдауға мүмкіндік береді. Нәтижесінде, жобаның экологиялық (СО2 шығарындыларын азайту), әлеуметтік (халықтың тұрмыс жағдайын жақсарту, жұмыс орындарын құру) және экономикалық (жеке инвестициялар) пайдасына қарамастан, мұндай жобаны жүзеге асыру мүмкін болмай қалады.

«Жасыл» қаржыландырудың жарқын мысалы ретінде Зерендідегі «Парус» жастар сауықтыру лагерінде энергия тиімді жаңғырту және жаңартылатын энергия технологиясын орнатудың кешенді жобасы болып табылады. Іске асырылған шаралар нәтижесінде электр және жылу үшін төлемдер айтарлықтай қысқарды, ал үнемделген қаражат қарыздарға қызмет көрсетуге жұмсалды және лагерь қызметтерінің құнын төмендетуге мүмкіндік берді. Ғимараттардың сыртқы түрін жақсартып, балалардың лагерьде болған уақытында қолайлы жағдай жасау арқылы жасыл инвестиция лагерьді бәсекеге қабілетті етіп, үкіметпен ұзақ мерзімді келісімшартқа қол қойды.

2020 жылдың тамыз айында Қазақстанда алғаш рет жасыл облигациялар іске қосылды. «Даму» қоры БҰҰДБ қатысуымен AIX қор биржасында 200 млн теңгенің құнды қағаздарын орналастырды. Жиналған қаражат жаңартылатын энергия көздері (ЖЭК) бойынша шағын жобаларды іске асыратын ШОБ субъектілерін одан әрі несиелеу үшін екінші деңгейлі банктерге және микроқаржы ұйымдарына бағытталады.