Қазақстандағы цифрландыру: Жер кодексіне өзгерістер енгізіледі

  Құжатты парламент қабылдады деп есептеп, мемлекет басшысына қол қоюға жібереді. Заңның негізгі мақсаты – «Цифрлы Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасы аясында жер учаскесіне құқық берудің бірыңғай тәсілдерін әзірлеу, сондай-ақ жер учаскелерін электрондық форматқа көшіру арқылы беру тәртібін жеңілдету. Ол үшін Жер кодексіне жаңа бап енгізілуде. Дегенмен, жер телімдерін берудің цифрлық форматы әзірге тек ірі қалаларда жұмыс істейтін болады.

Цифрландыру өз кезегінде бюрократияны жоюға бағытталған. Цифрландыруды енгізу мемлекеттік органдарды қағазбастылықтан арылтып, халықтың мемлекеттік органдарға деген сенімін арттыруы керек. 

Құқықтану ғылымдарының маманы Ибраев Асқар былай дейді:

- Қазіргі әлемде цифрлық технологиялар экономиканы дамыту мен әртараптандыруда маңызды рөл атқарады. Жер-құқықтық қатынастарда цифрлық технологияларды қолдану оң нәтиже беретіні сөзсіз. «Цифрлық Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасы біздің ауыл шаруашылығы өндірісі сияқты еліміздің флагмандық салаларын технологиялық жаңғыртуға қосымша серпін беруі тиіс. Жер-құқықтық қатынастарды цифрландыру мыналарға мүмкіндік береді:

— процесті жеделдету және ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді беру мерзімін қысқарту;

— жер учаскелерін берудің ашықтығы мен жариялылығын қамтамасыз ету;

— жер учаскелерін жеке меншікке немесе жер пайдалану құқығына беру кезінде сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін азайту;

— жер учаскелерін беру туралы шешім қабылдау процесін автоматтандыру;

— жерді мақсатты және дұрыс пайдалануды бақылау мақсатында жер пайдаланушылар тізбегін қадағалау.

Еліміздің аумағын интернет желісімен толық қамтуға байланысты техникалық мүмкіндіктердің болмауына байланысты жер учаскелеріне құқықтарды берудің электрондық форматы тек республикалық маңызы бар қалалардың, астананың, республиканың қалаларының, облыстық және аудандық маңызы бар жерлерінде ғана енгізіледі деп шешілді. 

Сонымен қатар, ақпараттың қолжетімді болуы үшін жер-құқықтық, қала құрылысы және басқа да кадастрлардың мәліметтерін қамтитын қоғамдық кадастрлық карта жасау жоспарлануда.

Сонымен бірге, жер және құқықтық кадастрларды біріктіретін жылжымайтын мүліктің бірыңғай мемлекеттік кадастрын енгізу жоспарлануда. Ол жердің, жылжымайтын мүліктің сандық және сапалық сипаттамаларын, сондай-ақ олардың иелері туралы ақпаратты көрсететін болады.

Сондай-ақ заңда жер учаскелері мен жылжымайтын мүлікке сәйкестендіру құжаттарын біріздендіру ұсынылып отыр. Мүліктің кадастрлық төлқұжаты жасалады. Әзірлеушілердің айтуынша, бұл құжаттарды дайындау мен құқықтық кадастрға тіркеуге кететін уақыт пен қаржылық шығындарды азайтады.

Түзетулер халық пен бизнестің жер қоры мен жылжымайтын мүлік туралы ақпаратқа қолжетімділігін ашады, жер қатынастары және қала құрылысы саласындағы сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін азайтады және мемлекеттік қызметтерді көрсетудің қайталанатын процестерін жояды деп болжануда. 

Бүгінде «Цифрлы Қазақстан» бағдарламасы аясында барлық салада озық технологиялар мен озық тәжірибеге негізделген цифрландыру шаралары жүргізілуде.«Цифрлық Қазақстан» бағдарламасы аясында жер қатынастарын реттеуді цифрлық форматқа көшіру жұмыстары жүргізілуде. Бірінші кезекте 2019 жылы басқармамен Алматы облысының тәжірибесі негізінде облыстың жер ресурстарының интерактивті (электрондық) картасы әзірленді. Карта жеті санаттағы жер туралы ақпаратты қамтиды және жалпыға қолжетімді. 2003 жылғы Жер кодексі қабылданғаннан бері орман және су қорлары санатына жататын жерлерді қоспағанда, жерге жеке меншік институты енгізілді. Бұл өз кезегінде жерге тауар ретінде қарап, жер нарығын қалыптастыру қажеттілігін алға тартты.

Ос ретте жер нарығын қалыптастыру мемлекет меншігіндегі жер учаскелерін саудаға (аукциондар, конкурстар) сату арқылы жүзеге асырылды. Дегенмен, қағаз жүзіндегі сауда-саттық қатысушылар тарапынан көптеген сұрақтар туғызды. Осыны ескере отырып, 2020 жылы ҚР Қаржы министрлігінің «Ақпараттық-есептік орталығымен» сауда-саттықты электронды форматқа көшіру туралы келісімге қол жеткізілді. Қазіргі уақытта электрондық аукциондар Мемлекеттік мүлік тізілімінің веб-порталы арқылы өткізілуде. 

  Жерді сату туралы хабарлама жергілікті атқарушы органның, әкімшіліктің және Ауыл шаруашылығы министрлігінің сайттарында жарияланғандықтан, аукционға республиканың барлық аумақтарының тұрғындары қатыса алады.

Бүгінде жер телімдерін бәсекеге қабілетті жалға беру жүйесін электронды форматқа көшіруге дайындық жұмыстары жүргізілуде. Осымен қатар ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер мен босалқы жерлердегі бос жерлердің электронды картасы әзірленді.

Жер құқығы жөніндегі сарапшы Бақытжан Базарбек жер комиссиясынан бас тартуды ұсынып отыр:

— Жер комиссиясынан бас тартатын болсақ, жер қатынастарындағы көптеген маңызды мәселелерді шешер едік. Біріншіден, жер комиссиясынан бас тартып, жер телімдерін электронды түрде берудің цифрлық тетігін енгізу арқылы біз комиссия жұмысын ұйымдастыру және өткізу барысында туындайтын сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін азайтамыз. Яғни, сол басшылар мен комиссия мүшелерінен, көптеген делдалдардан нан алып, осы жылдар бойы кімге көмектескенін комиссия арқылы «қажетті» құжатты өткізгені үшін көлеңкелі кірісінің пайызын алып тастағанын шешіп жатырмыз. Екіншіден, «жер комиссиясы» институтынан заңнамалық тұрғыда бас тарту арқылы біз әкімдіктер мен оның жер қатынастары бөлімдерін орынсыз ұйымдастырушылық мәселелерден арылтып отырмыз. Жер комиссиясының отырысын өткізу үшін жер комиссиясының жұмыс органы комиссияға келіп түскен барлық құжаттарды тексеруге, комиссия мүшелеріне хабарлауға, кворумды қамтамасыз етуге, жер учаскесі отырысының аудио-бейне жазбасын қамтамасыз етуге міндетті. Үшіншіден, жер комиссиясының хаттамалық шешіміне сотқа шағымдану қиындықтарын жояды. Иә, Жер кодексінің 43-бабына сәйкес жер комиссиясының хаттамалық шешімі сот тәртібімен шағымдануға жатады. Бірақ іс жүзінде комиссияның шешіміне сотта шағымдану өте қиын. Жер комиссиясының мәртебесі заңмен реттелмегендіктен, соттарға жер комиссиясының шешіміне дау айту кезінде Жауапкерді анықтау қиынға соғады. Ал жер комиссиясының барлық мүшелерін сотқа шақыру керек, — дейді ол.