Қазақстандағы діндарлар саны қалай өзгерді?

13 жыл бұрын санаққа қатысушылардың 70,2%-ы, ал екі жыл бұрын 69,3%-ы ислам дінін ұстанатынын мәлімдеген.

Алайда абсолютті түрде Қазақстандағы мұсылмандар саны республика халқының санының өсуімен бірге өсіп келеді және қазіргі уақытта 19 миллион адамның 13,3 миллионын құраса, 2009 жылы 16 миллионның 11,2 миллионын құраған екен.

Христиандардың азаюы сандық жағынан да байқалады. Егер 2009 жылы Қазақстан Республикасындағы әрбір төртінші санақ қатысушысы (26,2%) христиан дініне жататынын мәлімдесе, 2021 жылы әрбір бесінші (17,2%) адам – христиан. Санақ деректеріне сүйенсек, Қазақстандағы христиандар саны 2009 жылдан бері 4,2 ​​миллионнан 3,3 миллионға дейін азайған.

2021 жылғы халық санағы бойынша Қазақстанның қала тұрғындарының ішінде ислам дінін ұстанушылар орта есеппен 64,45% құрайды. Бұл көрсеткіш өңірлер бойынша айтарлықтай әртүрлі келеді – Қызылордада 93,91%-дан, Түркістан облыстарында 91,82%, Солтүстік Қазақстан және Қостанай облыстары қалаларында 34,74%-ға және 35,72%-ға дейін. Соңғы екі аймақта қала тұрғындарының арасында христиандардың ең жоғары пайызы тіркелген – 59,83% және 44,86%. Қазақстан қалаларында орта есеппен бұл дінді ұстанушылар жалпы халықтың 20,59 пайызын ғана құрайды.

Ауылдық жерлерде мұсылмандардың орташа пайызы жоғары – 76,86%. Сонымен қатар, Қызылорда мен Түркістан көшбасшы облыстар болып табылады, ең жоғары көрсеткіштер – 98,23% және 92,56%.

Ауыл тұрғындарының арасындағы христиандардың ең жоғары пайызы Солтүстік Қазақстан облысы мен Қостанай облысында, сәйкесінше 50,82% және 42,67%. Орта есеппен Қазақстанда ауылдық жерлердің әрбір оныншы тұрғыны (11,82%) христиан дінін ұстанатынын айтқан.

Қорытындылай келе, ауыл тұрғындарының арасында мұсылмандардың пайызы қалалықтарға қарағанда жоғары екені белгілі болды. Христиандар үшін керісінше: ауылдық жерлерде сенушілердің пайызы қалаларға қарағанда төмен. Осыған ұқсас үрдіс 2009 жылғы халық санағының қорытындысы бойынша да байқалғанын айта кеткен жөн – ол кезде қала тұрғындарының 61,2%-ы өздерін мұсылмандар, 34,2%-ы христиандар деп есептеген. Ауылдық жерлерде бұл көрсеткіштер сәйкесінше 80,8% және 16,8% құрады.

Христиандық және ислам дінін ұстанатындардың таралуы халықтың ұлттық құрылымымен сәйкес келетіні де байқалады. Мысалы, 2021 жылы Қызылорда облысында қазақтар халықтың 96 пайызын құраса, Солтүстік Қазақстанда халықтың 45 пайызға жуығы орыстар болды.

Санақ әдістемесі діндарлыққа «әсер етеді»

2009 және 2021 жылдардағы халық санағының нәтижелерін салыстыра отырып, дінге сенбейтіндердің де аз екенін көруге болады – барлық санақ қатысушыларының 2,8%-дан 2,25%-ға дейін. 2021 жылы дінге сенбейтіндердің ең жоғары үлесі Қостанай облысында – 4,84%, Маңғыстау облысында – 4,38% және Алматы облысында – 4,32% болды.

Екінші жағынан, өз дінін атаудан бас тартқандардың үлесі айтарлықтай өсті – 2009 жылғы халық санағының қорытындысы бойынша 81 мың адамнан (0,5%) 2021 жылғы халық санағы бойынша 2,1 миллионға (11,01%) дейін. Бас тартқандардың көпшілігі – Алматы, Шымкент, Алматы және Маңғыстау облыстарында орташа есеппен әрбір бесінші адам санақ сауалнамасының бұл сұрағына жауап бермеуді шешкен.

Әлеуметтанушы, «Стратегия» КММИ» қоғамдық қорының президенті Гүлмира Илеуова:

— Қазақстан Республикасы тұрғындарының арасында дінге сенушілер пайызының азаюы және дінге қатысты сұраққа жауап беруден бас тартқандар санының айтарлықтай артуы санақ жүргізу тәсілдерінің өзгеруімен байланысты болуы мүмкін. 2009 жылы діннің ұлтқа автоматты түрде өзара байланыстырылуы болды, — деп түсініктеме береді.

Тарихшы және дінтанушы Людмила Бургарт «Қазақстан Республикасының 2009 жылғы халық санағы: Дін мәселесі» атты мақаласында халық санағының нәтижесі халықтың діндарлығының біршама жоғары деңгейін көрсеткенін, бірақ үстірт көзқарасқа назар аударғанын да атап өтті.

Бургарт мақаласында: «Өздерін сол немесе басқа конфессиялармен таныстырғандардың арасында өз сенімін ұстанбайтын және исламмен, христиандықпен немесе буддизммен тек дәстүр бойынша сәйкестендіретіндердің айтарлықтай үлесі бар», — деп жазды.

Еске салайық, 2009 жылғы халық санағында дін мәселесі тәуелсіз Қазақстан тарихында алғаш рет енгізілген болатын (ал Кеңес дәуірінде дінге қатыстылық мәселесі тек 1937 жылғы халық санағы кезінде қойылған болатын). 2009 жылғы санақтағы «Дін» деп белгіленген тармақта «ислам, христиандық, иудаизм, буддизм, көрсетуден бас тартамын, дінге сенбеймін» және басқалары сияқты элементтер болды. Ал, 2021 жылы халық санағы тізімінде христиандар православие (3 269 143 адам), католиктер (18 988) және протестанттар (9419) болып бөлінді.