Қазақстандағы діни ахуал тұрақты

Жүзден астам ұлт пен 18 конфессияның өкілдері тату-тәтті өмір сүріп жатыр, олардың 70 пайыздан астамы сүнниттік мұсылмандар. Екіншіден, мемлекет тарапынан көптеген ағарту жұмыстары жүргізілуде, оған қомақты қаражат бөлініп, тұтас бағдарламалар мен жобалар әзірленіп, қабылданды, еліміздің түкпір-түкпірінде ақпараттық-түсіндіру топтары жұмыс істейді, көптеген ресми рухани-ағартушылық сайттар ашылды, мақсатты халықтың діни сауаттылығын арттыруда және жалпы тұрақты діни ахуалды қалыптастыруда.

ҚМДБ-ның төрағасы, Бас мүфти Наурызбай Тағанұлы:

— Соңғы жылдары Қазақстанда адамдардың рухани білімге деген қызығушылығының айтарлықтай артып келе жатқанын және бұл үрдісті қоғамымыздың одан әрі дамуына және конфессияаралық келісімнің сақталуына бағыттаған орынды екенін атап өткім келеді. Еліміздің мұсылмандары дәстүрлі исламның ханафи мәзһабын ұстанады, бірақ, өкінішке орай, исламның дәстүрлі емес бағытын ұстанып, теріс жолды таңдайтын жастарымыз да бар. Осындай жігіттермен шындап жұмыс істеп, адасуының себебін түсіндіріп, дұрыс жолға салу керек. Осы орайда Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы шынайы рухани құндылықтарды насихаттау бағытында тұрақты жұмыс атқарып келеді. Тәуелсіздік жылдарында біз мемлекеттік-конфессиялық қарым-қатынастардың оңтайлы моделін қалыптастыра алдық және бұл бүкіл көпұлтты Қазақстан халқының да, ел басшылығының да зор еңбегі екенін мойындау керек. Қазақстанның мемлекет, қоғам және дін арасындағы қарым-қатынасты құру тәжірибесі әлемнің көптеген елдері үшін шынымен де тиімді және қызықты деп ойлаймыз. Бұл ретте ҚМДБ қызметіндегі басым бағыт діни тұрақтылықты қамтамасыз ету және халықтар достығын нығайту болып табылатынын айту керек. Бұл тұрғыда мүфтияттың алдында дәстүрлі исламды сақтауға үлес қосу және деструктивті жалған діни ағымдар мен радикалды идеологияның таралуына қарсы тұру міндеті тұр.

Ислам діні дұрыс дәріптелуде ме?

Осы ретте діни салада ұдайы ойластырылған, жан-жақты, нәтижелі жұмыс жүргізуді қажет ететіні анық. Ата-бабаларымыз негізін қалаған мықты мұсылман мектебі мен әл-Сығнаки, әл-Фараби, әл-Исфиджаби, ат-Тарази, әл-Итқани сынды көрнекті мұсылман ғұламалары бар екенін атап өткен жөн.

Қазақстан Мұсылмандары Діни Басқармасының жанынан әл-Азһар және Хасеки сынды беделді мұсылман университеттері мен академияларын тәмамдаған қазіргі заманғы белгілі исламтанушылар, теологтар, ғалымдар, діни және рухани білімі терең имамдар кіретін Сараптамалық кеңес құрылған. Діни мамандар елімізде дәстүрлі мұсылман діни мектебін қалыптастыру, тұрақты діни ахуалды нығайту, ұлттық құндылықтар мен мәдениетті насихаттау бағытында белсенді әрі нәтижелі жұмыс атқаруда.

Сондай-ақ, осындай жұмыстармен Алматыдағы Имамдардың білімін жетілдіру Ислам институты айналысады. Білікті, білімді имамдар – заман талабы. Мұсылман қоғамын нұрландыра отырып, дініміздің негізгі басымдықтарын дұрыс түсінуге жетелейді. Сондықтан имамдар институтын күшейту, олардың рухани дүниесі жоғары, діни мәдениетті тұлғал болып тәрбиеленуі уақыт талабы.

Сонымен қатар, ҚМДБ жанынан ақсақалдар кеңесі құрылды. Қазақ қоғамында ғасырлар бойы қалыптасқан көне ақсақалдар институты мен қарт әйелдер мектебін қайта жаңғырту қазіргі қажеттіліктерімізге жатады. Осы бастаманы жүзеге асыру үшін бірқатар шаралар да ұйымдастырылған. Атап айтқанда, ақсақалдар институты құрылып, республикалық ақсақалдар форумы өтті, ендігі кезекте егде жастағы әйелдер форумын өткізіп, олардың қоғамдағы рөлі мәселелерін талқылау жоспарланып отыр.

Әлемнің көптеген елдерімен, әсіресе, түркітілдес елдермен рухани байланысымыз тығыз екен анық. Түркітілдес мемлекеттер мүфтилерінің алқасы деп аталатын арнайы мекеме де жұмыс жасап жатыр. Жақында Түркия, Әзірбайжан, Өзбекстан және Қырғызстанның рухани жетекшілері қатысқан алқа отырысы өтті.Басқосуда тек руханият мәселелері ғана емес, Ахмет Ясауи бабамыздың және бүкіл түркі әлемінің тарихи-рухани және мәдени мұрасын насихаттау, діни білім беру саласындағы бірлескен жобалардың келешегі, жаһандық сын-қатерлер мен қауіп-қатерлерге қарсы күресте мұсылман қоғамының ынтымағын нығайту, деструктивті діни ағымдарды насихаттауға жол бермеу сынды сұрақтар қарастырылды.

Сонымен қатар, Түркістан қаласында «Түркі халықтарының ислам өркениетінің дамуына қосқан үлесі» атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция өтіп, онда Қазақстан тарапы бірқатар бастамалар көтерді:

• Біріншіден, біз мұсылман елдері арасындағы діни және рухани ынтымақтастықты реттеп, жақсартуға бар күш-жігерімізді салуымыз керек.
• Екіншіден, кез келген келіспеушіліктер мен алауыздықтарды – нәсілдік, діни, этникалық тұрғыдан болдырмау және осыған байланысты түрлі саяси-идеологиялық арандатушылықтарға қарсы тұру қажет.
• Үшіншіден, ғылыми және рухани қажеттіліктерді жүзеге асыруға жағдай жасау керек. Бұл бірлескен ғылыми-рухани орталықтар немесе ғалымдардың, имамдардың, ұстаздар мен студенттердің тәжірибе алмасуы, әдебиеттер алмасуы, іргелі діни зерттеулерді аудару, мұсылман мұрасы бойынша ғылыми зерттеулерге қатысу, бірлескен оқу семинарлары, конференциялар, симпозиумдар өткізу. Сонымен қатар, мұсылман әлемінің көрнекті дін, ұлт қайраткерлері, ғалымдары мен жазушыларының мерейтойларын, діни, ұлттық және дәстүрлі мерекелерді бірлесіп өткізу.
• Төртінші – исламдық туризмді дамыту бойынша бірлескен іс-шараларды жүзеге асыру.

ҚМДБ қазірдің өзінде ішкі туризмді дамытуды қолға алып, осы мақсатта тарихи-мәдени және киелі жерлерге саяхат жасауды, зиярат мәдениетін қалыптастыруды көздейтін « Darhan Dala» жобасын іске қосты.

Еліміз егемендік алған тұста жастар шетелдің діни оқу орындарына білім іздеп кетіп жатты. Алайда кейінірек Қазақстанда мемлекеттің қолдауымен «Нұр-Мүбарак» Ислам университеті ашылып, онда ислам әлемінде мәртебесі жоғары Каир «Әл-Азһар» университетінің білікті де білімді мамандары дәріс береді. Бүгінде дін саласында 12 ғылым докторы, 201 магистрант және 1554 жоғары діни білімі бар бакалавр дәрежелі мамандар бар. Өткен жылы Нұр-Мүбарак университеті мен 9 медресе колледжінде 606 студент оқуын аяқтады. Сонымен қатар, ауылдағы жас мамандарды діни қызметке тарту мақсатында кешенді бағдарлама әзірленіп жатыр.

Еліміздегі діни бірлестіктердің ұстанымы мен мәртебесі қандай?

Қазақстан – зайырлы мемлекет және діни бірлестіктердің мемлекеттен бөлінуі Қазақстан Республикасының ар-ождан және дін бостандығы принциптері, азаматтардың тең құқығы бар демократиялық, зайырлы және әлеуметтік мемлекет құруға бейілділігін растайтынын, сондай-ақ әртүрлі діни бірлестіктегі азаматтардың тең құқықтарын, мемлекеттің діни бірлестіктердің ішкі істеріне араласпау принципін және халықаралық қоғамдастық қабылдаған басқа да негізгі нормаларды білдіреді. Қазақстандағы евангел сеніміндегі христиандар одағының төрағасы Юрий Шумаев еліміздегі діни бірлестіктердің ұстанымы мен мәртебесіндегі оң өзгерістер мен діндарлардың құқықтарын қамтамасыз ету туралы пікірін білдірді:

— Еліміздің демократиялық қоғамының дамуы мен нығаюы барысында басқа да жаһандық реформалармен қатар мемлекет пен діни бірлестіктер арасындағы қарым-қатынаста, түрлі діндер мен конфессиялар өкілдері арасындағы қарым-қатынаста да өзгерістер орын алуда. Қазақстан Республикасының Конституциясына және 1992 жылы қабылданған Қазақстан Республикасының «Діни сенім бостандығы және діни бірлестіктер туралы» Заңына сәйкес діндарларға өз дінін еркін ұстануға мүмкіндік берілді. Дін саласындағы қатынастарды реттейтін құқықтық база мен заңнамалық база Қазақстандағы діни бірлестіктердің жағдайын өзгерткен маңызды факторға айналды, — деп есептейді ол.

Елімізде бірлік, бейбітшілік пен еркіндік атмосферасын қалыптастыру, діни бірлестіктердің мемлекеттік ведомстволар мен органдар өкілдерімен, түрлі діни конфессиялар, қоғамдық ұйымдар және қоғам өкілдерімен перспективалы жемісті өзара іс-қимылы үшін мемлекетіміздің маңызды мақсаттары діни қызмет саласындағы қатынастарды дамыту және жетілдіру болып табылады. Бүгіннің өзінде Алматыда діндер көшбасшыларының конфессияаралық клубы өтіп жатыр. Діни бірлестіктер мен олардың жетекшілері грамоталармен және алғыс хаттармен марапатталады. Мемлекеттің протестанттық шіркеулерге деген көзқарасы Қазақстанның көптеген өңірлерінде қайырымдылық шаралары, бұқаралық ақпарат құралдарының ескертулері, азық-түлік себеттерін бірлесіп жеткізу және т.б. шаралардың арқасында түбегейлі жаңа деңгейге көтерілген. Бұл үрдіс тұрақты түрде жалғасады деген үміттеміз.

Дін саласындағы қатынастарды, сондай-ақ республикадағы соңғы жылдардағы діни процестерді реттейтін Қазақстан Республикасының заңнамалық актілеріне талдау жасау діни бірлестіктердің жағдайы мен мәртебесінде, сондай-ақ Қазақстандағы діндарлардың құқықтарын, олардың қызметін қамтамасыз етуде айтарлықтай оң өзгерістер туралы айтуға негіз береді.

Толық азаматтық қоғам құру мақсатында еліміздің саясаты конституциялық қағидат – дінді мемлекеттен бөлу, ар-ождан және діни сенім бостандығы, барлық азаматтар мен діни бірлестіктердің заң алдында тең құқықтары қағидаттарын орындауға бағытталған. Діни бірлестіктер жетекшілері мен мемлекеттік органдар арасында қалыптасқан жылы да сенімді қарым-қатынастар елдегі көңіл-күй мен жалпы рухани ахуалға игі ықпал етуде. Бүгінде Қазақстан діни сенім бостандығының, барлық діндер мен конфессиялардың бірлігі, бейбітшілік пен келісімнің халықаралық деңгейіне жету жолында, сонымен қатар біздің көпұлтты қоғамымыз көптеген конфессиялар өкілдерінің достығы мен толеранттылығының, ынтымағы мен өзара құрметінің үлгісін көрсетуде.

Қазақстан толығымен діни қауіпсіз ел ме?

Қазақстан халықтары Ассамблеясы және ҚР Президенті жанындағы Ұлттық кеңес мүшесі, дін мәселелері жөніндегі сарапшы Шерзод Пулатов:

— Діни экстремизм мен терроризм қаупі тек Қазақстанда ғана емес, бүкіл әлемде әлі де өзекті. 2011 және 2016 жылдары Қазақстан азаматтары ұйымдастырып, жүзеге асырған Атырау, Ақтөбе және Алматы қалаларында орын алған жантүршігерлік лаңкестік әрекеттерден кейін қоғамдық қауіпсіздікке қашанда қауіп төніп тұрғаны белгілі болды. Ендеше, ұлттық қауіпсіздікке үлкен қатер төніп тұрғанын жоққа шығармайтындай, елімізде діни экстремизм мен терроризмнің бар екенін ешкім жоққа шығармайды, — деп пікір білдіреді.

Діни экстремизм мен терроризмнің таралуының себептері қандай?

Сарапшылар діни экстремизмнің таралуының бірқатар себептерін атап өтеді:

• Біріншіден, қоғамның күрт әлеуметтік стратификациясы, маргиналды әлеуметтік топтардың қалыптасуы, зайырлы мектептегі білім сапасының төмендеуі, әсіресе ауылдық жерлерде.
• Екіншіден, Қазақстан Мұсылмандары Діни Басқармасымен байланысы жоқ, оның ішінде шетелден қаржылай қолдау алатын бейресми исламдық қауымдастықтар санының артуы. Әдетте, мұндай қауымдастықтар дәл осы төменгі әлеуметтік топтармен – ауыл тұрғындарымен және ішкі еңбек мигранттарымен жұмыс істеуге тырысуы.
• Үшіншіден, ҚМДБ-мен байланысты «ресми» діни қызметкерлердің «қазақшалануы» салдарынан қазақ үмбетінің этникалық секторларға бытыраңқы болуы, сонымен бірге қазақ имамдарының басқа этникалық топтар (ұйғырлар, өзбектер, татарлар, Кавказ этникалық топтары) арасындағы діни беделінің төмен болуы, ҚМДБ-мен ресми түрде ғана әрекеттесетін «этникалық» мешіттердің пайда болуы.
• Төртіншіден, билік құрылымдарына ену әрекеттерінде «дәстүрлі емес діни» және олардың құрылымында оларға жақын топтардың активизациясы. Құраншылар деп аталатындар, сопылықтың кейбір бағыттары және дінді саяси бәсекелестік мақсатында пайдалану.

Сонымен қатар, технологиялық дамудың артуына қарай жастардың көңілін қалдыруға, сәнге және ерекшеленуге деген ұмтылысына сүйенетін діни реңк элементтері бар «өзіндік экстремизмнің» ауқымы кеңейді.

Билік қандай шара қолданып жатыр?

Қазақстанда діни экстремизмнің алдын алу мемлекеттік саясаттың басым бағыттарының бірі болып табылады, оның аясында ауқымды жұмыстар атқарылуда. Мәселен, діни экстремизм мен терроризмге қарсы іс-қимыл жөніндегі 2013-2017 және 2018-2022 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламалар қабылданып, жүзеге асырылуда.

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Дін істері комитетінің ұйымдастыруымен бүкіл ел бойынша түрлі форматтағы іс-шаралар, дәрістер мен кездесулер өткізетін үш мыңға жуық маман бар ақпараттық-түсіндіру топтары да қыруар жұмыстар атқаруда. Бұл шаралардың барлығы халықтың жастар, діндарлар, жұмыссыздар, сотталғандар, кәсіпкерлер, сауда және қызмет көрсету саласының қызметкерлері және т.б санаттарына бағытталған. Осындай басқосуларда азаматтарға еліміздегі конфессияаралық татулық пен келісімді қолдаудың маңыздылығы, деструктивті діни идеологияның қаупі түсіндіріліп, зайырлылық қағидаттарды құрметтеуге баулуда.