Қазақстандағы ұжымдық қайырымдылық қалай дамып жатыр?

Десе де желідегі қайырымдылық қызметіне қарайтын болсақ, лицензиясыз қайырымдылық акциялары, көмекке қаржы жинау әрекеттері көп. 

Қайырымдылық қазақ мәдениетіне әлі ле толыққанды енген жоқ. Көмек бергісі келетіндердің көпшілігі қалай әрекет ету керек екенін білмейді. Көбінесе адамдар қайырымдылыққа сенбейді, өйткені ақшаның не үшін жұмсалғанын бақылау өте қиын: барлық қорлар ақшаның не үшін жұмсалғаны туралы есептерді жариялай бермейді. Адамдар көбінесе қайырымдылық шараларын ақшаны жылыстатумен және алаяқтықпен байланыстырады. Осы жөнінде «Қазақстан халқына» қоры Қамқоршылық кеңесінің мүшесі, «Мен алматылықпын» қоғамдық бірлестігінің жетекшісі, белгілі волонтер Саида Тәукелева:

– Біздің басты жұмыс қағидатымыз – қолма-қол ақша инкассациясын жүргізбей көмектесу. Яғни біз ашықтықты жақтаймыз. Кейбір төлемдерді жасаған кезде, әсіресе, сіз күмәнданып тұрған болсаңыз, құжаттарды және нақты бенефициар-алушыны талап етуіңіз керек. Кімге көмек керек, қанша, қайда емделеді, бүгінге дейін қанша қаражат жиналды деген ақпараттың барлығын орналастыратын қорлардан мұқтаж жандар туралы ақпарат алу өте маңызды, — деген болатын.

Atameken Business осыған дейін сауалнама жүргізген болатын, оның қорытындысы бойынша респонденттердің 77 пайызы Қазақстандағы қайырымдылық ұйымдарына сене бермейтіндерін айтады. Қазақстандықтардың жартысынан астамы мұқтаж жандарға көмектесуге немесе ақша беруге дайын, алайда бұл ретте халықтың аз ғана бөлігі атсалысып жатқан секілді.

Halyk қорының өкілі Малика Агаева қазақстандықтар қайырымдылық жасау мүмкіндігіне тап болған кезде кездесетін үш кедергі болатынын айтады:

• ақшаның мұқтаж жандарға жететініне күмәндану;
• өздерінің берген 100 теңгесі үлкен мәселеге көмектесетініне сенбейді;
• қайырымдылық шаралары үшін арнайы қаражат бөлініп жатқан болса, қарапайым азаматтардың неге инвестиция салуы керек екенін түсінбейді.

Коронавирустық пандемия шынайы жағдайды әшкерелеп, халықтың аз қамтылған топтарына ықпал етіп, қайырымдылық саласының дамуына кері әсерін тигізді. Медицина мен білім саласындағы қажеттілікке сұраныс артып, көмек көрсете алатындар саны, керісінше, азайды.

Қазақстандағы қайырымдылық саласының басты проблемасы – халықтың хабардарлығының төмендігі: адамдар қаражатты қалай беру керектігін білмейді және қайырымдылық қорларына да халықтың материалдық салымы қажет деп ойламайды.

Бұған қоса, алаяқтық фактілері де бар: мәселен, қайырымдылық қорының жетекшісі Аружан Саин шабуылдаушылар оның DOM қоры қызметкерлерінің жеке куәліктерін қолдан жасап, кеңселерге барып, балаларды емдеуге ақша жинаған жағдай болған.

Бұл ретте заманауи технологиялар алаяқтық тәуекелдерін анықтауға мүмкіндік береді — бұл үшін краудфандинг платформалары бар, олардың мақсаты түсімдердің ашықтығы мен сенімділігін қамтамасыз ету.

Дәл осындай ұжымдық қайырымдылық платформасы осыған дейін АҚШ, Ресейде, ал бүгінде Қазақстанда жұмыс істеп жатыр. Осыдан екі жыл бұрын Toоbа (Туба) қосымшасы іске қосылды.

Toоbа қосымшасы — әртүрлі қайырымдылық қорларын біріктіретін ұжымдық қайырымдылық платформасы. Ол арқылы қазірдің өзінде 2 миллион доллардан астам қаражат жиналған, соның арқасында мыңдаған мұқтаж жандар көмек алды. Қосымшаны App Store және Google Play дүкендерінен жүктеп алуға болады.

Toоbа жобасының Қазақстанда іске қосылуына бастамашы болған KPMG Digital Village CA сарапшысы Мадияр Төлеуғали: 

— Toоbа қолданбасының ерекшелігі ол жеке немесе мемлекеттік ұйымдармен байланысты емес тәуелсіз нарық болып табылады. Тиісінше, біз қайырымдылық ұйымдарына ашық көзқараспен қараймыз және нақты бизнес үшін PR-мен айналыспаймыз. Қосымшаның мақсаты өте қарапайым — қайырымдылықты адамдарға әдетке айналдыру, осылайша қолданбалар арқылы әлемнің кез келген жерінен кез келген адамға көмектесуге болады. Қосымша көмегімен қайырымдылық қолжетімді бола түсті - қайырымдылықты пайдаланушыға ыңғайлы интерфейс арқылы үш рет басу арқылы жасауға болады; сенімді бола түсті — қаражатты ресми тіркелген қайырымдылық қорлары жинайды, олар тексеріліп, есеп береді; транспарентті бола түсті – қаражат тікелей қайырымдылық қорының шотына Қазақстан Ұлттық Банкі реттейтін Wooppay қауіпсіз төлем қызметі арқылы аударылады. Сонымен қатар, қайырымдылық ұйымдарының көпшілігінің сәтсіздігі бұқаралық ақпарат құралдарын жылжыту және сауатты маркетинг болып табылады, бұл бюджеттердің жетіспеушілігімен және цифрлық арналардағы аудитория сезімімен байланысты. Мәселен, «Асаруме» қайырымдылық жобамыз арқылы біз мұны жасауға болатынын дәлелдедік. Адам басына 500-1000 теңге жіберген танымал блогерлер мен олардың қалың аудиториясын біріктіріп, бір күнде үй салуға қаражат жинадық. «Асаруме» компаниясының көмегімен біз 53 отбасына (353 бала) баспана табуға көмектестік. Tooba — осы жүйеге ұқсас халықаралық ауқымы және кеңірек фокусы бар қосымша. Ресейдегі жобаның елшілері Хабиб Нурмагомедов, Арман Давлетьяров және басқа да танымал тұлғалар. Біз сондай-ақ қазақстандық БАҚ өкілдерімен байланысқа шығамыз, осылайша өз коллекцияларын Tooba арқылы орналастыратын қайырымдылық қорларының жинақтарын көбейтеміз.

Қосымшаның біздің елде жұмыс істеуіне себепкер болған Kex маркетинг агенттігінің бас директоры Расул Абдуллаев мұқтаж адамдардың парақшалары қандай принцип бойынша ерекшеленген туралы:

— Қазіргі уақытта мұқтаждардың парақшалары үш критерий бойынша бөлектеледі:

• Біздің әкімшілеріміз белгілеген басымдық, ол қорлардың өзімен тікелей талқыланады.
• Соңғы айда көбірек қаражат салған қор жинақтары сіздің парақшаңызда қалғандарынан жоғары көрсетіледі.
• Қосымшада тіркелу уақыты.

Біздің командада Facebook-те тәжірибесі бар жігіттер болғандықтан, біз бұл алгоритм жұмысын жақсартуға тырысамыз. Жақында Tубa аймақтары бар сүзгіні, сондай-ақ алымдар бағытын қосты — арнаны айналдырмай-ақ бірден қайырымдылық жасауға болады.

Егер қажетті сома жинақталған болса, жинақ автоматты түрде жабылады. Белгілі бір мақсаттар үшін белгілі бір сомадағы алымдар бар, олар уақыт өте келе жүзеге асырылады. Содан кейін қордың осы жинақтың қорытындысы бойынша есеп шығарылады. Мысалы, егер қаражат үйге жиналған болса, онда біз салынған немесе сатып алынған үйді және отбасының оған қанағаттанғанын көрсетуді сұраймыз.

Пайдаланушылар қосымша арқылы ақпаратты қалай тарата алады? Мұқтаждарды тексеру және оған қолдау көрсету үшін қажетті сараптамасы мен ресурстары бар болғандықтан, көмек қажет ететін адамдар қолдау операторлары болып табылатын қорларға жүгінуі керек. Өз кезегінде қосымша сол қорларды біріктіреді және олар арқылы қаражат жинауға көмектеседі. Барлық келіп түскен көмек сұраулары осы ерекшелік үшін қорларға қайта бағытталады. Егер платформада сұранысты өңдеуге дайын қор болмаса, оны сырттан табуға және платформаға тартуға шаралар қолданылуы ммкін.

Платформаға қосылатын қаражатты тексеру қалай жүргізіледі?

Қосымшада сәйкестік процедурасы бар: қордың беделін және ұсыныстардың болуын зерттейміз. Қор «Қылмыстық жолмен алынған кірістерді заңдастыруға (жылыстатуға) және терроризмді қаржыландыруға қарсы іс-қимыл туралы» Қазақстан Республикасы Заңының талаптарына сәйкес сауалнама толтырады және Wooppay арқылы төлемдерді қабылдау мақсатында заңды тексеруден өтеді.

Қазірдің өзінде 8 қазақстандық қор қосылған, олардың ішінде «ДАРА», «Асаруме», «Аяла», «Болашақ», «Шұғыла», «Береке», «Боташым», «Жұлдыз». Тағы бірнеше қор қосылуда. Кейбір қорлар, өкінішке орай, Wooppay төлем жүйесінің қауіпсіздік талаптарына сәйкес келмеуіне байланысты бас тартуға тура келетін көрінеді.

Аталмыш қосымшаны әзірлеуге 30-дан астам адам тартылған, олардың көпшілігі тегін жұмыс істейді. Көбінесе әзірлеушілер ақы алады. Бюджетті жобаға көмектескісі келетін меценаттар, сондай-ақ қосымшаның өзінде «Анықтама» түймесі арқылы инвестициялаған адамдардың арқасында қалыптастырады.

Жобаны дамыту жоспарларына не кіреді?

Бүгінгі күні қосымша Ресейде 100 миллионнан астам рубль жинады. Бұл ретте жоба стартап ретінде дамып келеді — көптеген технологиялық, құқықтық және негізгі операциялық мәселелер бар. Жоба жаһандық ауқымда кеңейіп келеді: әлемнің бірнеше елінде келіссөздер жүргізілуде, бірақ негізгі мәселе — электронды төлем жүйелерімен интеграциялау, сондай-ақ қорларды тиісті тексеру.

Сонымен қатар, бүгінгі таңда қазақстандық банк қосымшаларының көмегімен де қайырымдылық қорларына кез келген азамат өз үлесін қоса алады.

Ұжымдық қайырымдылық Қазақстандағы қоғамдық өмірдің маңызды бөлігі болып табылады. Халық, ұйымдар мен кәсіпорындар мұқтаж, әлеуметтік осал топтарға қолдау көрсетуге және әлеуметтік мәселелерді шешуге бағытталған түрлі қайырымдылық бастамаларға белсене қатысуға тырысады. Қазақстандағы ұжымдық қайырымдылық сан алуан нысандар арқылы көрінеді және көптеген салаларды қамтиды.

Ұжымдық қайырымдылықтың бір түрі – мұқтаждарға көмектесу үшін жаппай қаражат жинау. Бұл ауыр науқас балаларды емдеуге қаражат жинау, табиғи апаттардан зардап шеккендерге көмек көрсету немесе әлеуметтік бағдарламалар мен жобаларға қатысатын қайырымдылық ұйымдарын қолдау болуы мүмкін. Қазақстанда нақты мәселелерге қоғамның назарын аудару және оларды шешуге қаражатты жұмылдыру мақсатында қайырымдылық марафондары, қайырымдылық науқандары және басқа да шаралар өткізілуде.

Қазақстандағы ұжымдық қайырымдылықтың тағы бір түрі – волонтерлік (еріктілер көмегі). Көптеген адамдар әртүрлі қайырымдылық жобалары мен бағдарламаларына қатысуға ерікті болып, мұқтаж адамдарға көмектесу үшін уақыт пен күш-жігерін ұсынады. Еріктілер балалар үйлеріне, ауруханаларға, жануарларға арналған баспаналарға, білім беру ұйымдарына және т.б. Олар түрлі іс-шаралар өткізіп, қайырымдылық шараларын ұйымдастыруға және әлеуметтік мәселелер туралы ақпарат таратуға көмектеседі.

Сондай-ақ, Қазақстанда кәсіпорындар мен ұйымдар деңгейінде ұжымдық қайырымдылықтың бір түрі болып табылатын корпоративтік әлеуметтік жауапкершілік дамыды. Көптеген компаниялар қайырымдылық және әлеуметтік жобаларды, білім беруді, денсаулық сақтауды, экологиялық бағдарламаларды және басқа да бастамаларды қаржыландырады. Олар сондай-ақ мұқтаждарды қолдау және әлеуметтік мәселелерді шешу үшін қаражат беретін қайырымдылық қорларын құрады.

Қазақстандағы ұжымдық қайырымдылық әлеуметтік әл-ауқатты қолдауда, өзара көмек көрсетуде және қоғамның дамуында маңызды рөл атқарады. Адамдардың, ұйымдар мен кәсіпорындардың белсенді қатысуының арқасында көптеген адамдар қажетті көмек пен қолдауды алады. Сондай-ақ қоғамдағы сананың дамуына, өзара көмек мәдениетінің қалыптасуына және қайырымдылық құрылымдары мен бағдарламаларының дамуына ықпал етеді.