Қазақстандағы жасыл энергетика

Дегенмен Қазақстанның дәстүрлі энергия көздерін пайдалануда айтарлықтай тәжірибесі бар, оны өндіру және экспорттау ұлттық экономиканың негізі болып табылады. Сондықтан «Қазақстан «жасыл» технологиялардың пайдасына өзінің ішкі энергетикалық нарығын әртараптандыруға мүмкіндігі бар ма және оған қанша уақыт керек?» деген сұрақ туындайды.

Қазақстан қазба отын қоры бойынша ең ірі аймақтық көшбасшы, мұнай қоры бойынша 11-ші, табиғи газ қоры бойынша әлемде 19-шы орында. Қазақстандағы мұнай-газ саласы мемлекеттік бюджеттің негізгі көздерінің бірі болып табылады. Дегенмен мұнай бағасының құлдырауын тудырған мерзімді әлемдік қаржылық дағдарыстар экономиканы әртараптандыру және мемлекеттік жоспарлауды өзгерту қажеттілігінің катализаторына айналды.

Сонау 2009 жылы Қазақстанда баламалы энергия көздерін пайдалануды қолдау саласындағы мемлекеттік реттеудің негізгі бағыттарын айқындайтын «Жаңартылатын энергия көздерін пайдалануды қолдау туралы» Заң қабылданды. Үкіметтің экономика мен энергетикалық секторды реттеудегі сапалы жаңа көзқарасын көрсететін тағы бір маңызды сәт 2013 жылы «Жасыл экономикаға көшу тұжырымдамасын» қабылдау болды. Құжатта ЖЭК негізінде ұлттық экономиканың тиімді моделін құрудың, сондай-ақ 2030 жылға қарай еліміздің энергетикалық кешеніндегі ЖЭК-тің 10 пайыздық үлесіне қол жеткізудің негізгі мақсаттары көрсетілген. Сонымен қатар құрылыс секторын, ауыл шаруашылығын дамытуға, электр энергетикасына жаңа технологияларды енгізуге, өндіріс қалдықтарын кәдеге жаратуды, реттеуге және су ресурстарын басқаруға бағытталған «жасыл экономикаға» көшудің жалпы тәсілдері айқындалған. Сонымен қатар бұл тәсілдер Қазақстандағы жұмыс орындарының жетіспеушілігі мәселесін де шешеді. Әрі тұжырымдамада «жасыл» технологияларды қолдану арқылы ауыл шаруашылығы саласының өнімділігін арттыру және еліміздің шалғай аймақтарындағы энергия тапшылығы мәселесін шешу мақсаттары белгіленген.

Жоба бірнеше кезеңде жүзеге асырылатыны айтылған болатын: 2013-2020, 2020-2030 жылдар аралығында және 2030 жылдан 2050 жылға дейін. Осылайша, Қазақстанның «жасыл экономикаға» көшу жобасы жоғары технологиялар негізінде табиғи ресурстарды ұтымды пайдалануды көздейтін дамудың екінші кезеңінде тұр.

Дүниежүзілік экономикалық форумның есебіне сәйкес, Қазақстан баламалы энергия көздеріне көшу рейтингінде 115 қатысушы елдің арасында 83-орынға ие болды. Бұл елдің энергетикалық саясатындағы жаңартылатын энергияның салыстырмалы түрде төмен рөлін көрсетеді.

Дегенмен Қазақстан үкіметі «жасыл» күн тәртібін үнемі талқылап жатқанын айта кеткен жөн. Бұл саладағы алдағы перспективалар туралы айтқанда, ең алдымен Қазақстанның жаңартылатын энергия көздерін дамытуға географиялық бейімділігін атап өткен жөн. Еліміз желдің жылдамдығы 4-6 м/с-қа дейін жететін далалық аймақта басым болады, бұл жел электр станцияларының жұмыс істеуіне қолайлы. Олардың ең үлкен әлеуеті Каспий теңізі аймағында, Атырау және Маңғыстау облыстарында байқалады. Оңтүстікте күн радиациясының ұзаққа созылуына байланысты күн электр станцияларының жұмысы перспективалы болып көрінеді (күн сәулесінің сағат саны жылына шамамен 3000 сағатты құрайды). Сондай-ақ гидроэнергетикалық ресурстар республика бойынша таралған, олардың ішінде ең ірілері оңтүстік және оңтүстік-шығыс аумақтарды алып жатқан Ертіс, Іле, Сырдария, Талас және Шу өзендерінің бассейндері болып табылады. 2022 жылдың басындағы жағдай бойынша гидроэнергетика Қазақстанның генерациялау қуатының 11,7%-ын құрайды, бұл оны елдегі электр энергиясын өндірудің екінші үлкен көзі етеді. Бұл ретте шағын су электр станциялары есебінен баламалы энергия өндіру мүмкіндіктерінің техникалық әлеуеті шамамен 8 млрд кВт/сағ құрайды.

Мәселен, 2022 жылдың басында Қазақстанда жалпы қуаты 2010 МВт құрайтын жаңартылатын энергия көздерінің 134 нысаны (күн электр станциялары, жел электр станциялары, биогаз және су электр станциялары) жұмыс істеп тұр. 2022 жылдың соңына дейін жалпы қуаты 290,6 МВт болатын тағы 10 нысанды пайдалануға беру жоспарлануда.

Сондай-ақ елде халық санының өсу динамикасы оңды байқалады. Бұл өз кезегінде электр энергиясын пайдаланудың артуына, демек оны өндіруді арттыру қажеттілігіне әкеледі. Мұнда негізгі рөлді Қазақстан территориясының басым бөлігінің күрт континенттік климатта болуы басты рөл атқарады. Бұл жыл мезгілдерінің айқын өзгеруін тудырады, бұл үйлерді жылыту мен салқындату үшін жоғары энергия шығындарына әкеледі. Қазақ энергетика ғылыми-зерттеу институтының зерттеулері негізінде осыған байланысты. Шөкин 2030 жылға дейін энергияны үнемдеу шаралары мен экономиканы дамыту нәтижесінде электр энергиясын тұтыну шамамен 2,5%-ға өсетінін анықтады.