Салалық журналистикадағы білім беру жүйесіндегі Қазақстан тәжірибесі

Салалық журналистика немесе арнайы журналистика – журналистер белгілі бір салада немесе қоғамдық салада маманданатын бағыт. Әлемнің әртүрлі елдеріндегі салалық журналистиканың дамуы жергілікті жағдайларға, медиа саласының қажеттіліктеріне және ерекшеліктеріне байланысты өзгеріп отырады. Мұнда бірнеше елдердегі сауда журналистикасының дамуының қысқаша шолып өтсек:

Еуропа елдерінде салалық журналистика өте жақсы қарқынмен дамып келеді және бұл өзгеріс өз жемісін беруде. ТМД елдерінде арнайы журналистика жетіспейтіні белгілі. Салалық журналистикада, әсіресе пандемия кезінде көптеген сәтсіздіктер бар екенін түсіне алдық.

АҚШ-та салалық журналистиканың ұзақ тарихы және әртүрлі форматтары бар. Ол бизнес, қаржы, саясат, технология, ғылым және т.б. сияқты әртүрлі салаларға арналған арнайы басылымдар мен медиа платформаларды әзірледі. Сондай-ақ АҚШ-та салалық журналистиканың дамуына қолдау көрсетіп, тәжірибе мен білім алмасуды қамтамасыз ететін кәсіби ұйымдар мен бірлестіктер бар.

Ұлыбританияда да салалық журналистика жоғары деңгейде дамыған. Түрлі салаларға, соның ішінде экономика, қаржы, саясат, спорт, сән, мәдениет және т.б. бағытталған арнайы басылымдар мен веб-платформалар бар. Ұлыбритания сонымен қатар беделді журналистика мектептерімен және салалық журналистикадағы университеттік бағдарламаларымен танымал.

Германияда салалық журналистика, әсіресе экономика мен бизнес саласында дамыған. Қаржы, өнеркәсіп, технология және басқа да салалар туралы ақпарат беретін арнайы басылымдар, журналдар мен веб-порталдар бар. Неміс журналистикасының білім беру бағдарламалары сонымен қатар салалық журналистика курстарын ұсынады және студенттерді белгілі бір салаларда жұмыс істеуге дайындайды.

Қытайда салалық журналистика қарқынды экономикалық өсумен және елдің әлемдік аренадағы ықпалының артуымен өркендеп келеді. Экономикаға, технологияға, инновацияға және басқа да салаларға бағытталған арнайы басылымдар мен онлайн платформалар бар. Қытай сонымен қатар әртүрлі салалар туралы мамандандырылған ақпарат беретін цифрлық медиа платформаларды белсенді түрде дамытуда.

Жапон елінде де салалық журналистиканың маңызы зор. Экономикаға, ғылымға, мәдениетке, технологияға және басқа салаларға арналған арнайы журналдар, басылымдар және веб-платформалар бар. Жапондық салалық журналистика терең талдау материалдарымен және өзекті салалардағы ауқымды зерттеулерімен ерекшеленеді.

Әртүрлі елдердегі салалық журналистиканың дамуының жалпы тенденциясы медиа саласының мамандануы мен цифрлануының өсуімен байланысты. Мамандандырылған басылымдар мен платформалар, кәсіби ұйымдар мен білім беру бағдарламалары журналистиканың осы саласын дамытуда маңызды рөл атқарады, нақты салаларда ақпарат пен дағдыларды қамтамасыз етеді.

Қазақстандағы салалық журналистикадағы білім беру бағдарламаларының үлгілері:

• Экономика және бизнес саласындағы журналистика. Қазақстанда журналистика саласында экономика және бизнес саласында арнайы бағдарламалар бар. Бұл бағдарламалар студенттерге қаржы нарықтары, инвестициялар, кәсіпкерлік және бизнестің басқа да аспектілері туралы маңызды білім береді. Студенттер қаржылық журналистиканың негіздерін, аналитикалық ойлауды және іскерлік есеп беру дағдыларын меңгереді.
• Саясаттағы және мемлекеттік басқарудағы журналистика. Саясат пен мемлекеттік басқарудағы салалық журналистика да Қазақстандағы білім берудің маңызды саласы болып табылады. Студенттер саясаттануды, халықаралық қатынастарды және мемлекеттік саясатты оқиды, сондай-ақ саяси жағдайды талдау, саяси қайраткерлерден сұхбат алу және саяси контексте журналистік этика негіздерін меңгеру дағдыларын меңгереді.
• Ғылыми-техникалық журналистика. Ғылыми-техникалық саланың дамуы да күрделі ғылыми тақырыптарды кең аудиторияға жеткізе алатын білікті журналистерді қажет етеді. Қазақстанда ғылыми журналистика саласында білім беру бағдарламалары бар, онда студенттер ғылыми әдістемені, коммуникативті дағдыларды және ғылыми жетістіктер мен жаңалықтарды баяндау ерекшеліктерін зерттейді.

Қазақстандағы салалық журналистиканың практикалық мысалдарының бір шарасы ретінде мамандандырылған медиа орталықтарды құруды атауға болады. Қазақстанда экономиканың жекелеген салаларына бағытталған мамандандырылған медиа орталықтар құрылды. Мәселен, «Энергия және табиғи ресурстар» медиа орталығы осы саладағы оқиғалар мен жаңалықтарды кәсіби түрде көрсетеді. Яғни, студенттер мен жас журналистер осындай медиа орталықтарда тәжірибе жинақтап, білімін тереңдетіп, арнайы дағдыларын дамытуға мүмкіндік алып отыр..

Бұдан бөлек, кәсіби тренингтерге және тағылымдамадан өтуге қатысу еркіндігі берілген. Қазақстандағы студенттер мен жас журналистер салалық журналистикаға қатысты кәсіби тренингтер мен тағылымдамадан өтуге белсенді түрде қатысады. Олар мамандандырылған БАҚ ұйымдарында немесе салалық тақырыптармен айналысатын редакцияларда тікелей жұмыс істеу арқылы өз салаларындағы тәжірибелі мамандардан білім алуға және практикалық дағдыларға ие болуға мүмкіндік алады.

Сондай-ақ, онлайн платформалар мен мамандандырылған басылымдарды дамытудың белсенді әрекеттерін байқауға болады.

Қазақстанда цифрлық технологиялар мен интернет-медиалардың дамуымен экономиканың әртүрлі секторлары мен қоғамдық өмірге арналған онлайн платформалар мен арнайы басылымдар құрылуда. Бұл платформалар салаға қатысты ақпаратты, талдаулар мен сұхбаттарды ұсынады және жас журналистерге өз оқиғаларын жариялауға және кәсіби портфолиоларын дамытуға мүмкіндік береді.

Салалық журналистика – белгілі бір саланы жетік меңгеріп, осы саланың барлық қыр-сырын зерттеп, бір бағытта мұқият жаза білу. Неліктен салалық журналистика әмбебап журналистикадан гөрі қоғам үшін тиімді деп саналатынын медиа сарапшысы, UIB университетінің оқытушысы Айжан Қалиева түсіндірді:

— Салалық журналистиканың ең үлкен артықшылығы – дәлдік. Мәселен, бүгінде журналистерді қоғамда қызу талқыланып жатқан мүлде басқа мәселелер, аудиторияны көбірек тартатын тақырыптар толғандырады. Репортер жұртшылықты қызықтыратын тақырып өзекті болмай тұрып, дәл жеткізе білуі керек. Бұл жерде  тиімділік маңызды. Кәсіби және тәжірибелі маман кез келген тақырыпты жеңеді. Бірақ бұл белгілі бір салада дайындалған маман болса, ол көп жылдар бойы жинақтаған білімінің арқасында тақырыпты кеңірек ойлап, оны жан-жақты қамтуы мүмкін. Соған сәйкес тақырыпты әр қырынан ұсынып, өте нақты талдау жасай алады. Өздеріңіз білесіздер, қазір ақпарат көп, бірақ сапасы аз. Ал салалық журналистика қоғамға қажетті сапалы әрі нақты ақпарат беруде әмбебап журналистикадан әлдеқайда алда екені айтпаса да түсінікті, — дейді.

Өз кезегінде ҚР Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі салалық журналистиканы дамытуды қолға алу қажеттігін атап өтті. Алдағы уақытта өз аудиториясын сенімді де сапалы ақпаратпен қамтамасыз ете алатын тәжірибелі мамандарды дайындау дұрыс жолға қойылса, журналистиканың қоғамға қосар үлесі арта түсері сөзсіз. Өйткені салалық журналистика сапалы контенттің кепілі. Мәселен, тек осыдан екі жыл бұрын Қазақстанның жетекші университеттерімен бірлескен күш-жігердің арқасында мемлекеттік және жеке БАҚ-тың 4 мыңнан астам журналистері еліміздің әлеуметтік-экономикалық өмірінің маңызды салаларын көрсету бойынша тегін оқудан өткен.

Жалпы, республикалық және өңірлік БАҚ журналистері медицина, ұлтаралық қатынастар, дін, IT, экология, аграрлық сектор, қаржы-экономика, құқықтану салаларын ақпараттандырудың негіздері мен ерекшеліктерін оқытып үлгерді.

Екі жыл бұрын М.Нәрікбаев атындағы КазГЮУ бастамасымен бакалавриат студенттеріне арналған «Журналистика: аналитика және зерттеу» атты екі жаңа білім беру бағдарламасы іске қосылғанын атап өткен жөн. Сондай-ақ әл-Фараби атындағы ҚазҰУ «Экологиялық журналистика» магистратура бағдарламасы  бар. Осылайша, экологиялық журналистиканы дамыту хабардарлықты арттыруға, қазақстандықтарды қоршаған ортаның игілігі үшін әрекет етуге ынталандыруға көмектесуі керек. Сонымен қатар, Ақпарат министрлігі «Медиа Дамыту Қоры» корпоративтік қоры базасында БАҚ мамандарын оқытуды ұйымдастыруға және өткізуге арналған мультимедиялық оқу-ақпараттық платформасын іске қосты.

Қорыта айтқанда, Қазақстандағы салалық журналистика білімі экономика мен қоғамдық өмірдің әртүрлі салаларына маманданған білікті журналистерді дайындауда маңызды рөл атқарады. Экономика және бизнес, саясат және мемлекеттік басқару, ғылым және технология саласындағы журналистика сияқты білім беру бағдарламалары мен тәжірибелерінің үлгілері студенттерге білімдерін тереңдетіп, өз салаларында арнайы дағдыларды дамытуға мүмкіндік береді.

Арнайы медиа орталықтар құру, кәсіби тренингтер мен тағылымдамадан өту, сондай-ақ онлайн платформалар мен арнайы басылымдарды әзірлеу сияқты практикалық мысалдар студенттер мен жас журналистердің тәжірибелік тәжірибесі мен кәсіби өсуіне ықпал етеді. Бұл тәжірибелер Қазақстандағы медиаиндустрияны дамытуға да ықпал етеді және салалық тақырыптарды жарыққа шығаруға және әртүрлі салалардағы журналистиканың сапасын арттыруға қосымша мүмкіндіктер жасайды.

Жалпы, Қазақстандағы салалық журналистика саласында білім беру медиаиндустрияны дамыту және түрлі салаға маманданған білікті журналистерді дайындау үшін аса қажет. Бағдарламалар мен тәжірибелердің мысалдары Қазақстанның жоғары сапалы салалық журналистиканы дамытуға және экономиканың маңызды секторлары мен қоғамдық өмірді ақпараттық қамтуға ұмтылысын көрсетеді.