Саясаттың ең маңызды құрамдас бөлігі оның құқықтық негізі болып табылады

Қазақстанда құқықтық мемлекетті қалыптастырудың негізгі міндеті конституциялық нормалардың өміршеңдігін, заң мен сот алдында барлығының теңдігін, екі жақтың да өзара жауапкершілігін қамтамасыз ететін саяси, құқықтық және басқа да кепілдіктер жүйесін құруды көздейді.

Заңгер, құқықтанушы Нақыпбек Сәдуақасов:

— Азаматтардың жоғары жалпы мәдениетін қалыптастыру, сондай-ақ ел халқының барлық топтарының жалпы саяси және құқықтық мәдениетін арттыру құқықтық мемлекеттің одан әрі дамуының айнымас алғышарты деп танылуы тиіс. Бұл мәселені шешу білім берудің, тәрбиелеудің дамыған ғылыми жүйесін құруды және демократиялық құқықтық мемлекетті қалыптастыруды көздейді. Мемлекетіміз адамның, азаматтың құқықтары мен бостандықтарын конституциялық түрде жариялап қана қоймай, олардың қамтамасыз етілуіне барлық қажетті экономикалық, әлеуметтік, саяси және құқықтық алғышарттарды жасай отырып, кепілдік береді. Құқықтық мемлекеттің қалыптасуының күрделі процесінде әлеуметтік реттеуіштер жүйесіндегі құқықтың рөлі артады, қоғам мен мемлекет өмірінде құқықтық принциптердің нығаюы байқалады. Ел келісім мен тәртіптің берік іргетасы ретінде заңмен басқарылуы керек.

2017 жылы ҚР Конституциясына Парламент пен Үкіметтің өкілеттіктерін кеңейту мақсатында өзгерістер енгізілді. Сондай-ақ «Қазақстан Республикасының Парламенті және оның депутаттарының мәртебесі туралы» Конституциялық заң деңгейінде парламенттік оппозиция институтының берік іргетасы қаланып, оның әрі қарайғы рөлі айқындалды.

Жалпы халықтың құқықтық мәдениеті мен құқықтық санасының төмендігі, құқықтық нигилизм құқықтық мемлекет қағидаттарын жүзеге асыруды қамтамасыз етудегі күрделі мәселе болып табылады. Халықтың құқықтық мәдениеті мен құқықтық сауаттылығын арттыру, құқықтық нигилизмді жеңу, осы негізде құқықтық тәртіпті нығайту мемлекеттік билік пен жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қызметінің маңызды бағыттары болып табылады.

Халық бірлігі мен жүйелі реформалар – саяси жаңғыру және адам құқықтарын қорғау, қоғамды топтастыру одан арғы ілгерілеудің басты факторы ретіндегі қажеттілікке назар аудара отырып, ел мақсаты саяси процестің тиімділігін, ашықтығы мен бәсекеге қабілеттілігін одан әрі арттыру болып табылады. Сондықтан саяси реформалар жалғаса беретіні анық.

«Мемлекеттің тиімділігін арттыру» кең ауқымды саяси реформалары құқықтық саясат саласындағы елеулі реформаларды да қамтитыны сөзсіз. Құқықтық саясат мемлекетіміздің құқықтық даму процестерін басқаруға, қоғам өміріндегі құқықтық құрамдас бөліктің реттілік және оңтайлы ұйымдастырылу дәрежесін арттыруға арналған.

Ежелгі заманнан ғылымда «саясат» ұғымына көптеген анықтамалар берілген, өйткені дамушы қоғамның саяси құрамдас бөлігі адамзаттың прогрессивті қозғалысының бүкіл тарихи жолындағы күрделі әлеуметтік құбылыс болып табылады. Тиісінше, ең жан-жақты анықтаманың өзі оның барлық әртүрлілігін қамтуға қабілетті емес. Дегенмен, халықтық сөздіктерде саясат деген сөзге мынадай анықтама берілген: (грекше politika – мемлекеттік және қоғамдық істер) қоғамда биліктің орнығуы, қызмет етуі және өзгеруіне қатысты адамдардың қарым-қатынасымен байланысты адам қызметінің саласы. Аристотель көне заманның өзінде саясатты «адамдардың әлеуметтік өмірінің ең жоғарғы формасы» деп анықтаған. Және бұл тұжырымдама шындыққа өте жақын.

Қазіргі саясаттың ең маңызды құрамдас бөлігі оның құқықтық негізі болып табылады. Құқықтық нормалар саясатқа оны анықтайтын, әмбебап құқықтық кеңістікті құрайтын, саяси процеске қатысушылардың құзыреттілігінің негізін белгілейтін прогрессивті динамиканың маңызды логикасын береді. Жеткілікті түрде әзірленген құқықтық саясатсыз саясаттың барлық түрлерін мақсатты және сенімді түрде жүзеге асыру мүмкін емес. Құқықтық саясаттың әлсіздігі, құқықтық базаның жетілдірілмегендігімен, құқықтық актілердегі қайшылықтармен, айқын емес басымдықтармен бірге жалпы әлеуметтік-экономикалық саясатты жүзеге асыруда айтарлықтай қиындықтар туғызады. Қазіргі қоғам өмірінде құқықтың рөлі күрт өскенін, әрі қарай да өлшеусіз өсетінін айта кеткен жөн. Құқықтық ақпарат ағыны салыстыруға келмейтіндей артып, әртүрлі нормативтік актілер әлдеқайда көп қабылдана бастады. Бұл біздің қоғам, жеке және заңды тұлғалар өздерінің өзекті мәселелерін шешу үшін заңды белсендірек пайдалана бастағанымен түсіндіріледі. Тиісінше, «құқықтық саясат» – мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық процестерді құқықтық реттеудің тиімді тетігін құру, әлеуметтік тұрақтылыққа қол жеткізу үшін құқықтық тетіктерді орынды пайдалану, мейлінше толық қамтамасыз ету мақсаттары бойынша мемлекеттің ақылға қонымды, жүйелі және дәйекті қызметі. адам құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ету, құқықтық тәртіпті нығайту, құқықтық мәдениет деңгейін айтарлықтай арттыру. Сонымен, «құқықтық саясат» құқықтық даму процестерін басқаруы, қоғамның құқықтық құрамдас бөлігінің ұйымдастырылу дәрежесін арттыруы керек. Қазақстанның құқықтық саясаты – бұл ең алдымен ҚР Конституциясының мызғымас қағидаттарына, олардың тиісті заңдарына және халықаралық құқықтың жалпыға танылған нормаларына негізделген құқықтық қызметтің әмбебап жүйесі. Осылайша, еліміздің құқықтық саясаты қолданыстағы құқықтық актілерде өз көрінісін тауып отыр. Құқықтық саясат елдің толық және тиімді құқықтық жүйесін құрайды. Ол қоғамның барлық мүшелерінің құқықтары мен заңды мүдделерін қорғауға, мемлекеттің құқықтық реттеуін жетілдіруге бағытталған. Құқықтық саясат әділеттілік принциптерінде қоғамдық өмірді дұрыс және толыққанды ұйымдастырудың құқықтық құралдарын ғылыми негізделген пайдалануға негізделуі керек.

Сонымен қатар, ел ішінде кейбір адамдардың наразылығы мен әлеуметтік сілкіністерге жол бермеу үшін «артықшылығы бар байлар» мен «кедейлер» арасында күрт алшақтыққа жол бермеу керек. Осылайша, Экономикалық Ынтымақтастық және Даму Ұйымы (ЭЫДҰ) әлемде байлар мен кедейлер арасындағы алшақтық әлі де кеңейіп келе жатқанын айтады. 34 мүше елде олардың тұрғындарының ең бай 10%-ы ең кедей 10%-дан 10 есе дерлік көп табыс табады. ЭЫДҰ мұндай теңсіздіктер экономикалық өсуге кедергі болуы мүмкін деп ескертеді.

Әділет министрлігі жыл сайын мемлекеттік органдармен бірлесіп жеке сот орындаушыларының, нотариустар, заң консультанттары палаталарының, адвокаттар алқаларының, волонтер-студенттердің және үкіметтік емес ұйымдардың қатысуымен халықтың құқықтық мәдениетін, құқықтық мінез-құлық дағдыларын және құқықтық санасын қалыптастыруға бағытталған  "Әділет кеңес береді", «Ашық есік күндері» "Қоғамдық қабылдау", «Халық заңгері», «Заң керуені» құқықтық консультация беру акцияларын өткізеді. 

Шараның мақсаты – азаматтардың құқықтық нормалары туралы білімін арттыру, азаматтардың өз құқықтары мен мүдделерін қорғауды, нақты жағдайларда құқықтық білімді практикалық қолдануды үйрету, азаматтар үшін құқықтық ақпарат пен білім беру ресурстарының қолжетімділігін арттыру, осылайша әркім құқықтық мәселелер бойынша қажетті білім мен түсінік ала алады.

Сондай-ақ 2022-2024 жылдарға арналған "Құқықтық мәдениет" арнайы жобасының тұжырымдамасын іске асыру бойынша  Әділет министрлігі Ақпарат және қоғамдық даму, оқу-ағарту, ғылым және жоғары білім, ішкі істер министрліктері, жергілікті атқарушы органдармен бірлесе отырып, 1 миллион 200 мыңнан астам адамды қамтыған 64 мың іс-шара өткізуді жоспарлап отыр. 

«Құқықтық мәдениет» арнайы жобасының мақсаты – Қазақстан халқының құқықтық мәдениеті мен құқықтық санасын қалыптастыру, құқықтық мінез-құлық дағдыларын қалыптастыру. Арнайы жоба аясында жергілікті атқарушы органдардың үкіметтік емес ұйымдармен (ҮЕҰ) және қоғамдық бірлестіктермен, халықты жұмыспен қамту орталықтарымен, басқа да оқу орындарымен ынтымақтастыққа мүдделі білім беру ұйымдарымен әріптестік байланысы жүзеге асырылуда.

Осылайша, мемлекет азаматтардың құқықтық сауаттылығы мен құқықтық санасының дамуын, олардың әкімшілік және сот өндірісінде заңмен қорғалатын мүдделерін, сондай-ақ халықтың кең ауқымының білікті заң көмегіне қол жеткізуін қамтамасыз ететін жағдайлар жасайды.