Шеген Ахметов – қазақ балалар әдебиетінің атасы

Ол – өз ғұмырын бала жүрегіне жол тапқан сөз өнеріне, балдырған санасын тәрбиелейтін әдебиетке арнаған жазушы, ұстаз әрі публицист.

Шеген Ахметов ХХ ғасырдың бел ортасында дүниеге келді. Бұл — Қазақстанда балалар әдебиетінің енді ғана тамыр жая бастаған кезеңі болатын. Дәл осы тұста ол балалармен ана тілінде – қарапайым, жылы, әсерлі түрде сөйлесе бастаған алғашқы қаламгерлердің бірі болды. Оның әңгімелері, ертегілері мен тағылымды хикаялары тек қызықтырып қана қоймай, тәрбиеледі, моральдық-адамгершілік бағдар берді, мейірімділік пен еңбекқорлыққа баулыды.

Шеген Ахметов алғашқылардың бірі болып, басты кейіпкері жауынгер не еңбек ері емес, бала – арманы, сұрағы, қиялы бар қарапайым қазақ баласы болатын кітаптар жазды. Бұл – тың серпіліс еді: әдебиет балаға тәлім беріп қана қоймай, онымен тең дәрежеде сырласа бастады.

Редактор және жанашыр тұлға

Жазушылықтан бөлек, Шеген Ахметов балалар кітабының насихатшысы әрі ұйымдастырушысы ретінде де көп еңбек етті. Ол ұзақ жылдар бойы «Балдырған», «Ұлан» сынды балалар басылымдарының редакцияларында қызмет атқарып, қазақ балалар прозасы мен поэзиясының ең таңдаулы үлгілерін жарыққа шығарды. Талантты жас авторлардың тұсауын кесіп, бағыт-бағдар берді.

Шеген Ахметов мектептерде жиі кездесулер өткізіп, оқушылар мен мұғалімдермен пікірлесіп жүрді. Ол балалар әдебиеті – қосалқы жанр емес, мәдени саясаттың маңызды саласы болуы керек екенін үнемі айтып жүрді.

Шеген Ахметов – балалар әдебиетінің зерттеушісі және көрнекті өкілі

Шеген Ахметов тек қаламгер ғана емес, сонымен қатар қазақ балалар әдебиетінің тарихын жүйелі зерттеген тұңғыш ғалымдардың бірі болды. Ол өз шығармашылығы арқылы бірнеше буын оқырманды тәрбиелеп қана қоймай, балалар әдебиетін ғылыми тұрғыда негіздеген тұғырлы тұлға ретінде де тарихта қалды.

Ахметовтің қаламынан «Қиын шайқаста», «Гүл бағы» (1956), «Өнер мектебі» (1961), «Асыл сөз, асыл ойдан» (1977) секілді әсерлі әңгімелер мен повестер туды. Сонымен қатар, «Демалыс», «Қойщы», «Еңбек пен махаббат» атты пьесалары және түрлі-түсті суреттермен безендірілген балаларға арналған кітаптары жарық көрді. Бұл шығармалар жасөспірімдерге адамгершілік, еңбекқорлық пен ізгілік жайлы ой сіңіруге бағытталды.

Жазушылықпен қатар, Шеген Ахметов балалар әдебиетінің қалыптасу жолын жан-жақты зерттеумен де айналысты. Жоғары және арнаулы оқу орындарының студенттеріне арналған оқу құралы мен антология құрастырып, 6-сынып оқушыларына арналған «Әдебиеттік оқу» оқулығын жазды.

Ғалымның ғылыми еңбектері қатарына мыналар жатады: «Кеңестік кезеңге дейінгі қазақ балалар әдебиетінің даму тарихы», «Туған әдебиет», «Қазақ балалар әдебиетінің антологиясы», «Қазан төңкерісіне дейінгі балалар әдебиетінің өсу жолдары» (1957), «Балалар әдебиетінің очеркі» (1960), «Қазақ балалар әдебиетінің тарихының очеркі» (1965), «Қазақ совет балалар әдебиеті», «Қазақ әдебиетіндегі өнерлі адамдар образы» (1971), «Айдарлының ардагерлері» (1975), «Ғұлама ғалым және балалар әдебиеті» сынды еңбектер.

Оған қоса, Шеген Ахметовтің әдебиет пен ғылым тоғысында жазған бірқатар монографиялары жарық көріп, әдебиеттану саласына қосылған сүбелі үлеске айналды.

Бүгінде Шеген Ахметовтің кітаптары мектеп бағдарламасына енген, шығармалары экрандалған, ал есімі – қазақ әдебиетінің классиктері қатарында аталады. Оның ұстанымы – ұлттық рух, түсінікті тіл мен бала жанын терең түсіну – бүгінгі авторларға да үлгі боларлық.

Ол артына тек мәтін қалдырған жоқ – тұтас дәстүр қалдырды. Қазақ балалар әдебиеті дербес және маңызы зор жанр ретінде дәл қазір бар екенін, өмір сүріп тұрғанын – ең алдымен Шеген Ахметовтің еңбегімен түсіндіруге болады.