«Шетелдік инвестормыз» дейтін зымияндар жүр

Инвестициялар ағыны ел тәуелсіздік кезеңінде қаржылық күйреу жағдайында болған 1990 жылдары Қазақстан экономикасын жандандырды. Инвестицияларды жеке тұлғалар да, заңды тұлғалар да тарта алады. Сондай-ақ ЖШС және жеке серіктестіктер.Шетелдік инвесторлар қаржы секторына, өндіріске, жылжымайтын мүлікке инвестиция салады. Елге келген кез келген шетел валютасы экономиканың қозғалтқышына айналып, құрылымын өзгертеді. Егер инвестор өз ақшасын компанияға салса, ол оның акцияларының бір бөлігінің иесі болады. 2005-2017 жылдар аралығында Қазақстанға шетелдік инвестицияның жалпы ағыны 250 миллиард долларды құрады.Сарапшылар еліміз шетелдік инвесторлармен ынтымақтастыққа сәтті ставка жасады деп есептейді. Барлық посткеңестік республикалардың ішінде Қазақстан инвесторлар үшін ең тартымды мемлекеттер тізімінде көш бастап тұр. «Талап» қолданбалы зерттеулер орталығы Қазақстанға тікелей шетелдік инвестицияға ірі талдау жүргізген. Зерттеуге сәйкес, соңғы 10 жылда Қазақстанға 270 миллиард доллар келген. Инвестициялардың басым бөлігі мұнай-газ секторына бағытталады. Өңдеу өнеркәсібінде шағын бөлігі бар. Бұл металлургия, мұнай-химия және агроөнеркәсіптік кешен.Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігі Инвестициялар комитеті төрағасының орынбасары Ерлан Зейнешев 2021 жылдың қорытындысы бойынша тікелей шетелдік инвестиция ағынының өсімі 37 пайызды құрағанын атап өтті. Бұл шамамен 23,7 миллиард доллар. Қазақстан өзінің инвестициялық әлеуетін қалпына келтіріп, пандемияға дейінгі деңгейге баяу оралуда. Зейнешевтің айтуынша, елімізде өңдеу өнеркәсібіне тікелей инвестиция тарту үрдісі байқалады.2005 жылы өңдеу өнеркәсібіне салынған инвестицияның үлесі небәрі 4%-ды құрады. Қазір бұл көрсеткіштер 22 пайызға дейін өсті. Шетелдік инвестицияның артықшылықтарының ішінде елге қаржының келуі фактісін ерекше атап өтуге болады. Ақша – прогрестің қозғалтқышы. Ел инвесторлар үшін тартымды болса, оның экономикалық әлеуеті артады. Өнімділік пен ашықтықты арттыру. Басқа мемлекеттермен кәсіпкерлік тәжірибе алмасу бар.Инвестициялар жұмыс орындарын көбейтуге мүмкіндік береді. Жаңа технологиялар пайда болуда. Бірақшетелдік инвестицияның зиянды жағы да бар. Ірі шетелдік инвесторлар кедендік төлемдерді айналып өте алады. Мұндай жағдайда инвестиция салған ел негізгі пайданы алмайды. Ақшаның көп бөлігі шетелге кетеді.Мысалы, атышулы Обухов тау-кен байыту комбинаты. Онда жақсы ниеттің артына тығылып, инвесторларды жеке мақсатта пайдалану болған. Олар қазақстандық кәсіпорынның дамуына мүдделі емес. Мақсат – капитал жинау. Оффшорлық шоттарды толықтыру, Қазақстанның кен орындарын қытайлық инвесторларға сату ниеті. Бүгінгі таңда «Тиолайн» компаниясының болжамды құны 248 миллион долларды құрайды.2004 жылы Фрейман мен Пяткин деген екі ресейлік кәсіпкер қазақстандық Обухов тау-кен байыту комбинатының құрылысына инвестиция салу туралы шешім қабылдаған. Бірақ 2006 жылы бұл ресейлік «бизнесмен–алаяқтар» жалған құжат жасауға барып, қазақстандық кәсіпкер Виктор Долгалевті компания басшылығынан алып тастайды.«Тиолайн» ЖШС-і мен ресейлік кәсіпкерлер 11 жыл бойы кәсіпорынды банкротқа, кедейлікке ұшыратты. Салық төлемеген. Кәсіпорын пайданың орнына шығынға ұшырады. Ал миллиондаған сомалар ЖШС-тің дамуына емес, олардың фирмаларының есепшотына түсті. Ең сорақысы, Қазақстан билігі шетелдiк арамза инвесторлармен мәмiлеге келiп, белгiлi бiр сомаға олардың қылмысына көз жұмған жағдай да болды.«2016 жылдың тамызында олар кәсіпорынды банкротқа ұшыратуға дайындала бастады. Сол кезде мен ЖШС-ке қайта қатысып, енді жоқ зауытқа қайта оралдым. Пайда болмады. Ешқандай даму болмады. Бірнеше адам жұмыс істеді. 23 миллиард теңге қарыз жиналды», – дейді Обухов тау-кен байыту комбинатының қазіргі директоры Виктор Долгалев.Виктор жалақы және салық қарыздары болғанын атап өтті. «Тиолайн» компаниясының бар мүлкі басқа компанияларға берілді. 2019 жылы әлгі Пяткин мен Фрейман Обухов тау-кен байыту комбинатын Башқұрт сода компаниясына заңсыз сатып жіберген еді. Бұл мәміле бойынша бас директор Виктор Долгалевтің қолы жоқ және бұл мәмілені заңды деп санауға мүмкіндік бермейтін басқа да заңды жағдайлар бар.Демек, бүгінде Обухов тау-кен байыту комбинатының еңбек ұжымы іздеп жүрген әділ сот шешімі шығарылса, ресейлік кәсіпкерлер қазақстандық кәсіпорынды сатудан пайда көріп қана қоймай, алаяқтық және құжаттарды қолдан жасау үшін ұзақ мерзімге бас бостандығынан айырылады.«Оларға кәсіпорынның өлі қаңқасы керек. Сонда қытайлар араласады. Судья Масимова жеке сот орындаушысының барлық тыйымдарын елемей, Стерлитамак қаласынан «Алехин» ЖШС директорын тағайындады. Жергілікті билік, облыс әкімі Ақсақалов бұл шешімді қолдады», – дейді Долгалев.Обухов тау-кен байыту комбинаты басшысының айтуынша, Қазақстан билігі қылмыстық инвесторлармен сөз байласуда. Бұлар прокурорлар, судьялар, полицейлер және мемлекеттік қызметшілер. Олар шетелдіктерден пара алады. Кәсіпорынның жұмыс істеуіне кедергі жасайды. Олар концентраттар тасымалдайтын қызметкерлерді ұстайды, ескерту жазады және үнемі қылмыстық істерді ашады. Бір сөзбен айтқанда, Обухов тау-кен байыту комбинатының қалыпты жұмыс істеуіне мүмкіндік бермейді. Ең сорақы оқиға 2020 жылдың 2 маусымында болды. Башқұрт сода компаниясы жіберген қарақшылар Обухов тау-кен байыту комбинатының қызметкерлерін өз аумағынан күштеп шығарды. Арматурамен ұрған және пышақпен қорқытқан екен.«Онда Бисұлтанов, Саверский, Ниязов дегендер болды. Башқұрт сода компаниясының өкілдері. Олардың бәрі Обухов тау-кен байыту комбинатының адамдарын ұрды. Ниязов «Тиолайн» қызметкерлеріне директормын деп айғайлады. Сол қарақшылар мен олардың бандысындағы ешбіреуі жазаланған жоқ. Қылмыстық іс қайда», дейді Долгалев.Долгалевтің айтуынша, бұл жағдайдың пайдасын көретін әкім Ақсақалов. Иә, мемлекет бюджетіне миллиондаған кіріс әкелетін табысты қазақстандық кәсіпорынның күйреуінен Солтүстік Қазақстан облысының әкімі пайда көреді-ау деген үлкен күдік бар. СҚО әкімі Құмар Ақсақаловтың тірлігі зауыттар мен совхоздардың күйреуінен мол байлыққа кенелетін посткеңестік басшылардың ісіне ұқсайды.Міне, осындай шетелдік инвесторлар Қазақстанның гүлденуін тілемейді. Тіпті «туған» әкімдеріміз де елінің гүлденуін қаламайды. Олардың мақсаты бөлек. Гүлденген кәсіпорындардың орнына рейдерлік жорықтар, қирату, отандық кәсіпорындардың банкротқа ұшырауы және жергілікті шенеуніктердің ашкөздігі гүлденеді. Содан ғой, осындай небір сұмдық әңгімелерді естиміз.