Ұлттың қамы үшін надандықтан арылайық

Бар болғаны білім сапасын төмендетіп, студенттердің емтиханды алдауына рұқсат ету қажет. Сосын дипломын солай алған дәрігерлердің қолынан науқастар өледі. Ғимараттар осындай инженерлердің қолымен қирайды. Осындай экономистер мен есепшілердің кесірінен ақша жоғалады. Сондай заңгерлер мен судьялардың кесірінен әділдік жойылады. Білімнің күйреуі – ұлттың күйреуі».

Өте жөн айтылған өзекті сөз. Онымен келіспеу мүмкін емес. Білім сапасы нашарлаған сайын халықтың өмір сүру деңгейі де төмендейді. Білім – қоғамның негізгі құндылығы. Өкінішке қарай, Қазақстанда бұл сала көп нәрсені қараусыз қалдырады. Бұған сыбайлас жемқорлық, сансыз реформалар, мұғалім мамандығының беделінің төмендігі кінәлі. Кейбір университеттерде ашық түрде пара алу фактілері кездеседі.

Пандемия цифрландырудың жетілмегенін көрсетті. Онлайн оқытуға дайын болмадық. Интернетті шатырға шығып «аулайтын» ауылдар бар екенін білдік. Қазақтың баласын үйде оқытуға ақша да, техникалық мүмкіндік те жоқ екен.

Қазақстанда білім министрі ауыса береді. Әр жаңа министр жүйені өзінше реформалауға тырысады. Сосын ойластырылмаған реформалардан ұлт зардап шегеді. Студенттер университеттегі білім беру жүйесінің мектеп жүйесінен еш айырмашылығы жоқ деп шағымданады. Кей пәндер мен сабақтар жөнді түсіндірілмейді. ЖОО мұғалімі мектеп мұғалімі сияқты. Практика жоқ, есесіне бітпейтін мәнсіз теория.

Қазақстанның білім саласы үнемі сынға ұшырайды. 2022 жылы Қазақстан «Білім беру саласындағы үздік елдер» рейтингінде 70-ші орынға ие болды. Білімді елдердің бестігіне АҚШ, Ұлыбритания, Канада, Германия және Франция кіреді. Елімізде жоғары білім қымбат. Оны әркімнің қалтасы көтере бермейді.

Білім беру жүйесіне қалай көмектесуге болады?

Халықтың сауаттылық деңгейі педагогикалық ұжымның сапасына байланысты. Мұғалімнің беделі мен әлеуметтік мәртебесін көтеру маңызды. Ұстаз – үлкен ақыл-ой күшін, эмоционалдық қайтарымды, заманауи тенденциялар толқынында бола білуді қажет ететін мамандық. 2022 жылдың сәуірінде Білім министрлігі төрт облыстағы мұғалімдердің жалақысы 790 мың теңгеге дейін көтеріледі деп уәде берген.

Депутат Жәмиля Нұрманбетова арнайы бағдарлама әзірленетінін, оған өңірлерден мұғалімдерді әлеуметтік қолдау шаралары кешені енгізілетінін атап өтті. Ал үздік мұғалімдер ауылға жұмысқа тартылады. Депутат Нұрманбетованың айтуынша, бұл бағдарламаны жүзеге асыруға бюджеттен 3,9 млрд теңге бөлінді. Жас кадрлар Атырау, Маңғыстау, Алматы және Түркістан облыстарына тартылады. Білім министрі Аймағамбетов бұл бағдарлама ағымдағы жылдың қыркүйек айында жүзеге асырылатынын айтқан. «Бұл 3,9 млрд теңге екі мәселені де қамтиды. Біріншіден, мұғалімдерге екі еселенген жалақы, сондай-ақ тұрғын үй және коммуналдық шығындарды төлеу қарастырылған. Неліктен біз бұл мәселені қарастырамыз? Біздің заңнамаға сәйкес, біз тұрғын үй мен коммуналдық қызметтерді жалдау ақысын тек жергілікті бюджеттен бере аламыз. Сондықтан жергілікті бюджетке ауыртпалық түсірмеу, заңды бұзбау үшін бұл мәселені жалақымен шешіп жатырмыз. Мәселен, Мұнайлы ауданына қоныс аударған мұғалім қыркүйек айында жалақы алатын болса, оның жалақысы шамамен 790 мың теңгені құрайды. Оның 790 мыңының 140 мыңы коммуналдық шығындар болса, 650 мың теңгесі мұғалімдердің толық жалақысы болады», – деген министр.

Аймағамбетовтың өзі пандемия көп нәрсені өзгертті деп есептейді. Қашықтықтан білім беру мен цифрландыруға деген көзқарас өзгерді. Жаңа құқықтық қатынастар пайда болды және оларды реттеу қажет. Қазақстанда онлайн университеттер мен қашықтықтан оқыту қажет. Басқа елдердің университеттері қашықтан оқыту жүйесін әлдеқашан енгізген. Егер Қазақстанда онлайн университеттер ашылмаса, біздің студенттер басқа елдердің университеттерін таңдайды.

Сарапшылар не дейді?

Телекоммуникация нарығының сарапшысы Нүркен Халықберген Білім министрлігінің барлық ұсыныстарына күмәнмен қарайды. Төрт бала өсіріп отырған ол еліміздегі білім саласын реформалауға үлес қоссам дейді. Солардың игілігі үшін ол елдің тұрмысын жақсартқысы келеді.

«Мен өз елімдегі өз балаларымның ертең бойындағы қабілетін жүзеге асыратын мүмкіндіктері болғанын қалаймын. Кез келген адам балаларының өзінен жақсы өмір сүргенін қалайды», – деп атап өтті сарапшы. Сарапшы 30 жыл ішінде Қазақстандағы білім беру жүйесі бұзылды деп есептейді. Білім министрлері өзгере береді. Бәрі реформалағыш. Реформасы кері әсер етеді.

Халықберген Финляндияда барлық мектеп бірдей екенін айтады. Кімнің қайда тұратыны маңызды емес. Хельсинкиде болсын, қайда болсын, мектептер барлық жерде материалдық-техникалық ресурстармен жабдықталған. Оқытушылары кәсіпқой және сапалы. Мұғалімдер лайықты жалақы алады.

Халықберген «Жекеменшік білім беру мекемелерінің қауымдастығы» жобасын құрды. Оның мақсаты – білім беру саласындағы қолданыстағы заңнамалық реттеуді өзгерту. «Қазақстандағы жоғары оқу орындарының ректорлары – 60 жасқа толған адамдар. Олардың зейнетке шығуына санаулы жылдар қалды. Университет олардың құрметті зейнетке шығуға дайындалатын орны. Ондай ректор университет жұмысын жақсартуға мүдделі ме? Оған мықты профессорлар мен оқытушылар керек пе? Білімді арзандатып, оны қолжетімді ету оған керек пе? Жоқ», – деп атап көрсетеді сарапшы.

Маманның айтуынша, университеттердегі жемқорлық бәрін улайды. Егер жоғары оқу орындарында адамдар пара беруді қалыпты жағдай деп қабылдай берсе, болашағымыз қорқынышты. Қазақстанға білім сән үшін керек. Халықберген мемлекет тарапынан бұл мәселеге мән беретін уақыт жеткенін қадап айтады.

«Мен вайнерлер мен блогерлер ұлтының өкілі болғым келмейді. Мұнай таусылғанда, 10-15 жылдан кейін не сатамыз? Блогерлер? Біз халықтың менталитетін, санасын реформалауымыз керек. Ақылды, білімді ел болып, зиялы қауым өсіру керек. Техникалық білімге назар аудару керек. Жеңіл жолмен жүрсек, алға баспаймыз. Ата-аналар баласына ешкімнің көңіл бөлмейтінін түсінуі керек. Мұғалім мамандығының беделі әлдеқашан түсіп кеткен. Балаларыңызға қарайтын ұстаз жоқ. Басқа тәуір ЖОО-ға түсе алмағандар педагогикалық жоғары оқу орындарына түседі. Кілең дарынсыздар мен аутсайдерлер», – дейді Халықберген.

Сарапшы Қазақстанды Финляндияның жолымен жүруге шақырады. Финляндия бір кездері артта қалған ел еді. Елеусіз еді. Қазір бүкіл әлемде финнің білімі ең мықты саналады. Жапония мен Оңтүстік Корея да дәл сондай жолмен жүрді. Бұл елдер технология мен технологиялық дамуға ұмтылды. Олар білім берумен айналысты. Біздің мемлекет үшін танымдық туризммен айналысу керек. АҚШ, Ұлыбритания университеттерімен ынтымақтасу маңызды. Сонда білім беру жүйесінің өсуіне мүмкіндік ашылады.

Қазақстандық сарапшы, әрі кәсіпкер Марғұлан Сейсембай балалардың артық жүктемесін азайту маңызды екенін айтады. Бастауыш мектептен кейінгі пәндерді азайту қажет. Бастауыш мектеп балаларды әлеуметтенуге үйретуі керек. Бесінші сыныптан бастап кәсіптік білім болуы керек. Елдің бәрі ғалым немесе бизнесмен болғысы келмейді. 5-ші сыныптан бастап мектеп маман дайындауы керек. Біреу баласын балетке бергісі келуі мүмкін. Біреу математиктер мен экономистер дайындау үшін мектепке барады. Сейсембайдың айтуынша, қазір тіпті фрилансер дайындау үшін де мектеп қажет.