Ұлылар туған ауылдар жүдеу

Солардың ішінде – Сәбит Мұқанов пен Ғабит Мүсіреповтің атын естісе елең етпейтін қазақ жоқ. Қара ормандай халқына том-том кітап жазып, бір дәуірдің соны тарихын ұрпаққа аманаттап кеткен қос тұлғаның туған жері мен өскен ортасын арнайы көрмекке келетіндер аз емес. Біз де сондай мақсатпен Жамбыл ауданына қарай жол алдық.

Алдымен аудан орталығына тиіп тұрған Айымжан ауылына бұрылдық. Ауыл көрінісі сыртынан қараған адамға моп-момақан, келісті көрінгенімен ондағы тұрғындар осы заманда кем болса бомайтын үш қажеттілікке қолы еркін жетпей отырғанын білдік.  Ауылдың ішкі жолдары жаңбыр жауса ми батпаққа айнала­тыны көліктің қатып қалған айғыз-айғыз іздерінен-ақ айқын аңғарыла­ды. Ауыл ажарын ашып тұрған жалғыз мектеп қана. Бізді білім ошағының директоры Ас­қар Сатин қарсы алды.

Айымжандықтар мектепте бала саны азайып кеткенін ашына жеткіз­ді. Оңтүстік өңірлерден қоныс ауда­рушылардың жолын кесетін басты мәселе – ауыз судың және медицина­лық қосынның жоқтығы. Жайылым­дық жердің тарлығы да келем де­геннің кеудесінен итеретін жайт еке­нін жасырмады. Өткен жылы тар­тылған су құбыры әлі сол күйі тұр­ғанын көріп таңғалдық. Іргеге келіп тұрған суды қосуға не кедергі? «Айта айта Алтайды, Жамал апам қар­тайды» демекші, ауылдағылардың ұзақ жылдардан бері шешімін таппаған мәселесі шаш-етектен. Тым болмағанда, ішкі жолдарға қиыршықтас төсеп, ауыз суды тездетіп шешіп берсе дей­ді. Дәріхана тұрмақ бір мейірбикенің жоқтығы, әсіресе егде жастағыларға қиын. Бас ауырып, балтыр сыздаған сәтте кімнен көмек сұрарын білмей дал болады.

Біз айымжандықтардың мұң-мұқтажын естігеннен кейін келесі ауылға жолға шықтық. Атақты жазушы Сәбит Мұқанов­тың ауылының жағдайы тым мүшкіл екенін мектеп директоры Аслан Серікұлының өз аузынан естідік. Өйт­кені даңғарадай мектепте 12 оқушы білім нәрінен сусындап жатқанын айтудың өзі ауыр. Жастардың дені қала жағалап кеткен, ауылда тек жасы үлкендер азын-аулақ малдың соңында жүрген көрінеді. Мектептегі бала санын көбейтудің жолы – көпбалалы отбасыларды ауылға көші­ріп әкелу, жергілікті әкімдік оларға қаңырап бос қалған оншақты үйді сатып әперсе, жағдай оңынан шешіл­гелі тұр дейді ұстаздар. Олар да қайтсін енді, суға кеткен тал қармайдының кері ғой. Береке-бірлігі мығым, малға жайлы шағын ауылға келгісі келетіндер көп, бірақ ойлы-шұңқыр жолын көріп, кері бұрылады екен. Ауылда бір дүкеннің болмағаны шынымен де қиын. Тұрғындар керек-жарағын со­нау Пресновкадан әкеледі. Әсіресе теріскейдің тентек қысында азық-түліктен тарығып қала­тындар жетеді. Тұрғындар қыс бойғы тұ­тынатын керек-жарақ­тарын ертерек әкеліп алудың қамын жасайтын көрінеді. Орталық көшеде Сәбит Мұқа­нов­тың мұражай үйі менмұндалайды. Есігінде құлып тұрғасын кері қайттық.

Келесі аялдама Ғабит Мүсі­реповтің туған ауылы – Жаңажол. Уақыттың қысқалығына байланысты шопыр жігіт бізді дала жолымен алып жүрді. Себебін сұрағанымызда Жаңажолға апарар күре жолдың жағдайы мәз емес. Бетін ақ қар жапқан дала жолы – қазірше екі ауылдың арасын жақын­датып тұрған алтын көпір. Ал қар қалың түскенде немесе көктем келіп, жер жібігенде жұрт қырық жамау грейдермен жүруге мәжбүр. Жаңа­жол ауылына кіреберіс жерде қаз-қатар орын тепкен 5-6 жаңа бас­пананы көзіміз шалды. Тұрғындардың айтуынша, бұл үйлер қоныс аударушыларға арналған. Алайда олардың біреуінде де адам жоқ. Себебі мұнда жайлы мектеп, зәулім Мәдениет үйі болғанымен ауыз су мәселесі шешілмеген. Сол үшін де бұл ауылға көшіп келуге көп адам ынта таныта бермейді. Жетпіске тарта шаңырақтың иелері ауылдың шетіндегі екі ескі құдықтан шелек салып су алатынын естігенде қай ғасырда өмір сүріп жатқанымызды еске алмасқа шара болмады. Кейде ұзын-сонар кезек күтіп қалатын кездер де жоқ емес. Міне, осындай қиыншылықтарға төзбеген тұрғын­дар біртіндеп қалаға жылыстауда, қазір ауылда 165 адам ғана қалған.

Мектепке бас сұққанымызда алдымыздан мектеп директорының тәрбие ісі жөніндегі орынбасары Нұргүл Нұрахметова шықты. 440 оқушыға шақталған үш қабатты қазақ мектебінде небәрі 68 оқушы оқиды. Бір өкі­ніштісі, биыл оқу бітіретін тү­лектер жоқ. Мектеп директоры Клавдия Төлеева оңтүстік өңірлерді аралап, көшіп келгісі келетін көпбалалы от­басыларды ауылға тарту­дың қамын жасап көріпті. Бірақ онысынан еш нәтиже шықпаған көрінеді. Бәрінің де қалауы – су, жол, интернет бай­ланысы. Жаңажол оны ұсына алма­ған. Біздің келетініміз ал­дын ала хабарланғанымен окру­г әкімі Гүлнәр Нұрахметованың қа­ра­сын да көрме­дік.

Ұлылар туған қасиетті мекендегі қазақ ауылдарының жүдеңкіреу жағ­дайын көріп, еңсеміз түсіп қайттық. Ұлылар туған мекен мұндай сүреңсіз болмауға тиісті ғой. Аты дардай ауылдардың жағдайы мұндай болғанда, өзге ауылдардың халі шіркін-ай емес екені бесенеден белгілі. Ауыл дамымай – мемлекет көркеймейтінін егеменді ел болғаннан бері сезініп келеміз.