Заманауи қазақ әдебиеті: балаларға арналған шығармалар қай бағытта дамып келеді?

Қазақ балалар әдебиетінің іргетасын қалаған Сапарғали Бегалин, Бердібек Соқпақбаев, Мұзафар Әлімбаев, Өтежан Нұрғалиев, Шәкен Күмісбайұлы сынды тұлғалардың шығармалары бірнеше буынның тәрбиесіне негіз болды. Бұл қаламгерлердің туындылары тек бала психологиясын дәл жеткізуімен ғана емес, көркемдік сапасы мен ұлттық болмысты терең таныта білуімен де құнды.

Бүгінгі заманауи авторлар осы әдеби дәстүрді жалғап, оны жаңа форматтармен толықтырып, жаңаша мазмұнда дамытуға тырысуда. Жаңа заман баласы интернет пен технологияға жақын. Демек, әдебиет те сол буынның тілінде сөйлей білуі тиіс.

Соңғы онжылдықта балаларға арналған әдеби туындылар жазып жүрген қаламгерлердің қатарында Сәуле Досжанова, Ретбек Мағаз, Асылан Тілеген, Еділбек Дүйсен, Серікбол Хасан, Роза Мұқанова,  сияқты есімдерді атай аламыз. Бұл авторлар қазіргі балалар өміріндегі өзекті мәселелерді көтеруге тырысады.

Бүгінгі балалар әдебиетінде мынадай тақырыптар алдыңғы қатарда. Мысалы, қазақтың батырлық эпосы, ертегі әлемі, салт-дәстүрі жаңа интерпретациямен жазылып жүр. Бұл – баланың бойына ұлттық діл мен болмысты сіңіруге жасалған әрекет.

Сәуле Досжанованың Жақсылық Үшкемпіровтың өміріне арналған "Біртуар" кітабы балаларға арналған құнды шығармалардың бірі болды. Ол кітап кейіннен түрік тіліне де аударылды. 

Қазіргі заманның кейіпкері

Бұрынғыдай батыр не қойшы бала емес, қазір IT саласына қызығатын, робот техникасымен айналысатын, ғылымға ынталы бала бейнесі пайда бола бастады. Қоршаған ортаны қорғау, жануарлар дүниесін сақтау, табиғатқа жанашырлық – бүгінде балалар әдебиетінің жаңа тақырыптарының бірі. Ата-ана мен бала арасындағы қарым-қатынас, мейірімділік, жанашырлық, жауапкершілік сынды адами қасиеттер тәрбиелік тұрғыдан жиі көрініс табады. Қазіргі таңда балалар әдебиеті тек прозалық не поэтикалық туындылармен шектелмейді. Комикс, графикалық новелла, аудиокітап, анимация секілді жаңа форматтар да кең өріс алуда.

Мысалы, Qazcomics жобасы арқылы «Күлтегін», «Ер Төстік», «Жетім бала» сияқты аңыздар мен эпостар көркемделген заманауи комикс түрінде жарық көруде. Бұл – баланың визуалды қабылдау ерекшелігін ескерген, оқуға деген қызығушылығын оятатын тиімді әдіс.

Сонымен қатар, «Balapan», «Kazakh TV», «Әлди», «BalaFON» сияқты телеарналар мен онлайн платформалар да балаларға арналған әдеби мазмұнды кеңінен ұсына бастады. Бұл – әдебиеттің аясын кеңейтіп, баланың қызығушылығы мен танымына сай бейімделіп жатқанын көрсетеді.

Оқулық пен әдебиеттің арасы алшақ па?

Алайда, қазіргі әдебиеттегі балалар шығармалары мен мектеп бағдарламасы арасында әлі де байланыс әлсіз. Оқулықтарда көбіне ескі үлгідегі шығармалар беріліп, заманауи авторлардың жаңа туындылары назардан тыс қалып жатады.

Бұл – үлкен мәселе. Себебі оқушы өз замандасының тілін, ойын, өмір сүру салтын көркем шығарма арқылы тануы керек. Егер әдебиет баланың өміріне жақын болмаса, оқуға қызығушылық та жоғалады.

Сондықтан да мектеп бағдарламасына заманауи авторлардың шығармаларын көбірек енгізу, балалар әдебиетін насихаттауды арттыру – бүгінгі күннің өзекті талабы.

Заманауи қазақ балалар әдебиеті – өзгеріс пен ізденіс үстінде. Ол – дәстүрлі тамырынан нәр алып, жаңа заманның талабына бейімделуге тырысып жатқан жанр. Балалар әдебиеті – жай ғана ермек емес. Ол – болашақтың құндылықтарын қалыптастыратын рухани мектеп.

Сондықтан бұл саланың дамуына тек қаламгер емес, мемлекет те, мектеп те, ата-ана да жауапты. Егер біз ұлттық әдебиетіміздің болашағын ойласақ, алдымен балаларға арналған шығармаларды қолдауымыз қажет. Өйткені бүгін әдебиет оқыған бала – ертең ойлы азаматқа айналады.