Жасөспірімдер арасындағы суицидтің алдын алудың ғылыми шаралары қолға алынуда

Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы суицидті әлемнің кез келген елінде кездесетін жаһандық мәселе ретінде анықтайды. 2023 жылы Лесото суицид рейтингінде бірінші орында тұр, мұнда 100 000 адамға шаққанда 72,4 суицид оқиғасы бар. Бұл тізімде Ресей сегізінші орында, ал Қазақстан 19-шы орында. Әрбір 100 000 қазақстандыққа 17,6 суицид оқиғасы келеді. Көбінесе жалғыздық, депрессия, мазасыздықтың жоғарылауы, жарақаттан кейінгі стресстік бұзылулар және басқа да психикалық аурулар суицидтік мінез-құлықтың дамуына әкеледі. Қазақстан халқы арасында депрессиялық бұзылулардың таралуы 3,72 пайызды құрайды.

Шерхан Мұртаза атындағы Халықаралық Тараз инновациялық институтында өткен аптада «Жасөспірімдердің суицидтік мінез-құлқының алдын алудағы мультидисциплинарлық көзқарас: проблемалар, қиындықтар және заманауи шешімдер» атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция өтті.

Конференцияға қазақстандық жоғары оқу орындарының психологтары мен оқытушылары, алыс-жақын шетел ғалымдары, білім бөлімдері мен басқармаларының басшылары, психологиялық-педагогикалық кадрлардың біліктілігін арттыру жүйесінің өкілдері, оқу-әдістемелік орталықтардың қызметкерлері, педагогтар мен психологтар қатысты. мектептер, кәмелетке толмағандар істері жөніндегі полиция инспекторлары, қоғамдық ұйымдардың өкілдері қатысты.

Кездесуге психология ғылымдарының докторы, Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің профессоры, Халықаралық психология ғылымдары академиясының академигі, Қазақ психологиялық қоғамының негізін қалаушы Алма Ақажанова модераторлық етті. Оның өзі конференция барысында «Суицид – тығырықтан шығар жол емес» атты баяндама жасады. Марат Баяндин, Ш.Мұртаза атындағы Халықаралық Тараз инновациялық институтының ректоры:

— Жасөспірімдердегі суицидтік мінез-құлықтың әртүрлі аспектілері бойынша ғылыми-тәжірибелік ұсыныстарды сындарлы талқылау және әзірлеу мақсатында конференция өткізіп отырмыз. Сондай-ақ, кездесудің мақсаты – жасөспірімдердің психикалық денсаулығына кешенді түрде әсер ететін және оны жүйелі түрде түзету мақсатында суицидтік мінез-құлықты қалыптастыратын мәдени, әлеуметтік, психологиялық, биологиялық және ситуациялық қауіп факторларын талдау, — деді.

Негізгі спикерлердің бірі Италиядан келген Молизе университетінің медицина ғылымдары және денсаулық сақтау кафедрасының психиатрия профессоры Марко Сархиопоне «Қазақстандағы жасөспірімдер арасындағы суицидтің алдын алу бағдарламасының нәтижелері» тақырыбында баяндама жасады:

— Кәмелетке толмаған тұрғындар арасында Қазақстандағы ең көп өзіне-өзі қол жұмсауға бейім жас 15 пен 17 жас аралығы болып табылады – жасөспірімдер мен жастар арасындағы барлық суицидтердің 60 пайызы. Осыған байланысты ең нашар жағдай 2021 жылы болды, бұл кезде кәмелетке толмағандар әр екінші күн сайын дерлік өз-өзіне қол жұмсап, күн сайын әрекет фактілері тіркелді деуге болады. Қазір Қазақстанда суицидтен болатын өлім-жітім азайып келеді, дегенмен биылғы жылдың қаңтар-ақпан айларында 500-ден астам қазақстандық өз еркімен қайтыс болды, бұл өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда небәрі бес пайызға аз.

Шығыс Еуропалық психоанализ институтының психоаналитикалық психотерапия кафедрасының профессоры, Еуропалық психоаналитикалық психотерапия конфедерациясының тренинг-аналитикі және супервайзері, психология ғылымдарының докторы, ресейлік Санкт-Петербургтен келген профессор Елена Змановская аутоагрессивті мінез-құлықтың әртүрлі формалары бар отбасылармен және жасөспірімдермен құндылық-ресурстық көзқарас туралы айтты. Отбасында балалардың мінез-құлқында әртүрлі ауытқулар тудыратын қалыпты және бұзылған қарым-қатынастар бар екенін түсіндірді, суицидтік мінез-құлықты қалай тануға болатынын, қайғылы жағдайдың алдын алу үшін ата-аналар өзін қалай ұстай алатынын және қалай әрекет ету керектігін атап өтті.

Ал Ресей авторлар қоғамының Көркемдік білім және мәдениеттану институтының тұлғаны дамытуды психологиялық-педагогикалық қолдау зертханасының меңгерушісі, психология ғылымдарының докторы, Мәскеуден келген профессор Илья Слободчиков «Өлімге «саяхатқа» шақыру: жасөспірімдердегі суицидтік мінез-құлық мотивтерінің нұсқалары» тақырыбында баяндама жасады. 

«Ресей білім академиясының даму физиологиясы институты» Федералдық мемлекеттік бюджеттік ғылыми мекемесінің директоры, педагогика ғылымдарының докторы, профессор Елена Приступа балалар мен жасөспірімдердегі суицидтік автоагрессивті мінез-құлықтың қауіп факторларын анықтады.

Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігі қаржыландыратын «Жасөспірімдердің суицидтік мінез-құлқын психологиялық профилдеу және түзету жүйесін ұйымдастыру» ғылыми жобасының жетекшісі, нлп-тренері, гипнотерапевт, педагогика және психология ғылымдарының докторы, Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясының профессорф Талант Бөлеев суицидтік мемлекет ұғымы туралы айтты.

Психология ғылымдарының докторы, профессор, Халықаралық психология ғылымдары академиясының академигі, «Қазақ психологиялық қоғамы» ҚБ президенті Мұхан Перленбетов ««Кәмелетке толмағандарды бақылау және психологиялық қолдау (суицидтің алдын алу) жүйесіндегі педагог-психологтың жеке кабинеті: кешенді тәсіл» тақырыбында баяндама жасады.

Конференцияға қатысушылар үшін «Жасөспірімдерге дағдарыстық кеңес беру», «Жасөспірімдердің төзімділігі мен сергек мінез-құлқын дамыту» және «Суицидтік мінез-құлықты түзетудегі гипнотерапия» шеберлік сабақтары өткізілді.

Конференция бағдарламасына сондай-ақ пленарлық отырыс және параллельді секциялардағы бір мезгілде жұмыс енгізілді, атап айтқанда: «Автоагрессивті мінез-құлық формаларының теориялық және әдістемелік негіздері», «Жасөспірімдердің суицидтік мінез-құлқының алдын алу үшін салауатты өмір салты мен өмірлік құзыреттілік тұжырымдамасын қалыптастыру», «Жасөспірімдердің суицидтік мінез-құлқының алдын алу және түзету бойынша оңалту және терапиялық тәсілдер», «Суицидтік мінез-құлықты түзету және алдын алу бағдарламаларын жүзеге асыру үшін мамандардың психологиялық-педагогикалық құзыреттілігін арттыру», сондай-ақ «Қазіргі заманғы диагностика әдістері, жасөспірімдердегі суицидтік мінез-құлықты түзету және алдын алу».

Көптеген психологиялық жарақаттар ата-анасы, мұғалімдері, құрбылары, туыстары кейде жас бүлік шегіне жеткен өте маңызды сәтті сағынатын балалық және жасөспірімдік шағында пайда болады. Конференцияға қатысушылар шешімді және сауатты әрекет ету арқылы ғана барлық мүдделі ведомстволардың өкілдері балалар мен жасөспірімдердің өз-өзіне қол жұмсау мәселесін шешуге болады және бұл жерде бейжай қарамау керек деген қорытындыға келді.