«Жасыл экономика»: 10 жылдағы энергия үнемдеу саясаты

Энергия ресурстарын ұтымды және тиімді пайдалану экономиканың тұрақты дамуы мен тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін қажет, сондай-ақ энергия өндірісінің қоршаған ортаға теріс әсерін азайтады.

Қазақстан «жасыл экономикаға» көшуді және 2008 жылғы базалық көрсеткішпен салыстырғанда ЖІӨ-нің энергия сыйымдылығын 2030 жылға қарай кемінде 30%-ға және 2050 жылға қарай кемінде 50%-ға төмендету қажеттігін мақсат тұтқаны белгілі.

2012 жылы Қазақстанның қазіргі заманғы энергия үнемдеу жүйесінің негізі қаланды, атап айтқанда, энергия үнемдеу және энергия тиімділігін арттыру саясатының негізгі бағыттарын көздейтін, мемлекеттік энергетикалық тізілім, энергетикалық аудит, мемлекеттік бақылау ретінде «Энергия үнемдеу және энергия тиімділігін арттыру туралы» Заң қабылданды.

2014 жылы Дүниежүзілік банкпен «Қазақстандағы энергия тиімділігін арттыру» жобасы бойынша грантты жүзеге асыру туралы келісімге қол қойылды.

Осы жоба аясында 96 әлеуметтік нысан жаңғыртылды (ауруханалар, мектептер, балабақшалар, көшелерді жарықтандыру). Жобаның нәтижесі энергия ресурстарын 25%-ға дейін үнемдеуге мүмкіндік берді, 2 мыңнан астам жұмыс орны құрылды, жергілікті жұмысшылардың үлесі 85% құрады.

Сонымен қатар, Жоба аясында «Мемлекеттік энергетикалық тізілім» автоматтандырылған ақпараттық жүйесі әзірленіп енгізілді, энергия үнемдеу мәселелері бойынша халықаралық форумдар өткізілді, әлеуметтік нысандар үшін энергия үнемдеу және энергия тиімділігін арттыру саласындағы жаңғырту бойынша МЭТ жобалары үшін әдістеме әзірленді, ғимараттар мен мемлекеттік мекемелерде энергия тұтынуды бақылау және салыстыру әдістемесі әзірленді.

2015 жылы « Бес институционалдық реформаны жүзеге асыру жөніндегі Ұлт жоспары – 100 нақты қадамның» 59-қадамында энергетикалық сервистік келісімшарттардың халықаралық мойындалған тетігі арқылы энергия үнемдеу саласына стратегиялық инвесторларды тарту міндеті айқындалды. Олардың басты міндеті – жеке энергетикалық сервистік компаниялардың дамуын ынталандыру.

Стратегиялық серіктестердің (Dena, Дүниежүзілік банк, АДБ және Біріккен Ұлттар Ұйымының Даму бағдарламасы) қолдауымен заңнамалық база құрылды, ESCO нарық үлгісі енгізілді, энергетика саласындағы МЭТ жобаларын іске асыру үшін үлгілік құжаттама әзірленіп, қаржылық қолдау тетігі сынақтан өтті. Сонымен қатар, нарықта 30 отандық энергетикалық сервистік компания жұмыс істейді.

2017 жылы ҚР Инвестициялар және даму министрлігі, БҰҰДБ және «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ арасында несиелер бойынша сыйақы мөлшерлемесін 10%-ға дейін субсидиялау және несиелер бойынша ішінара (50%) кепілдік беру түріндегі энергия үнемдеу жобаларын іске асыруды қаржылық қолдау тетігін (3 млн. АҚШ доллары) сынақтан өткізу туралы келісімге қол қойылды. Бүгінгі таңда 19,4 млрд теңге инвестицияға 108 энергетикалық сервистік жобаға қолдау көрсетілсе, оның ішінде 37 жоба бойынша несиелік келісім жасалды.

2018 жылдың қараша айынан бастап халықаралық ұйымдардың қолдауымен энергия үнемдеу саласындағы мәселелерді талқылау және нәтижелерді шығару үшін тұрақты алаң ретінде үш Халықаралық энергия үнемдеу форумы өткізілді.

2019 жылы Үкімет қаулысымен Энергия үнемдеу күні (2019 жылғы 28 наурыздағы №145 Қағида) және жаңа ведомстволық награда – «Энергия саласына қосқан үлесі үшін» төсбелгісі бекітілді (08.11.2019 ж. ).

2018 жылғы 10 қаңтардағы Қазақстан халқына Жолдауын («Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері») іске асыру жөніндегі жалпыұлттық іс-шаралар жоспарын іске асыру мақсатында кәсіпорындардың энергия тиімділігін арттыру, сондай-ақ Қазақстанның «жасыл экономикаға» көшу жөніндегі тұжырымдамасында көзделген ЖІӨ-нің энергия сыйымдылығын одан әрі төмендетуді қамтамасыз ету мақсатында «Өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заң жобасында ҚР энергия үнемдеу және энергия тиімділігін арттыру жөніндегі кейбір заңнамалық актілеріне» әзірленді.

Заң жобасы ЖІӨ-нің энергия сыйымдылығын одан әрі төмендетуді қамтамасыз етуге бағытталған:

— Мемлекеттік энергетикалық тізілім жүйелері;

— энергетикалық аудит жүйелері;

— мемлекеттік сектордағы энергия үнемдеу жүйелері;

— энергия үнемдеу саласындағы мемлекеттік бақылау жүйелері;

• Аймақтық саясатты күшейту.

2021 жылы институт Германия энергетикалық агенттігімен (Dena) бірлесіп энергия үнемдеу және энергия тиімділігін арттырудың 2022-2026 жылдарға арналған жол картасын әзірледі, онда энергия үнемдеу және энергияны тиімділгін арттыру саласындағы алға қойылған міндеттерді іске асырудың жаңа тәсілдері мен құралдарын қарастырады.

 2022 жылы БҰҰДБ-мен бірлесіп энергия үнемдеу жобаларын қаржыландыру үшін компанияларға екінші деңгейлі банктер беретін несиелерге (қарыз сомасының 80%-на дейін) кепілдік беруге бағытталған байланысты грант бойынша жұмыс жүргізілуде.

 Қазақстан Республикасының Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі жоғарыда атап өткен міндеттерге және тұтастай алғанда энергия үнемдеу саясатына жауап береді, ол электр энергетикасын дамыту және энергия үнемдеу институтының энергия үнемдеу және энергия тиімділігін арттыру саясаты мәселелері бойынша көмек көрсетеді.