Жасыл экономика энергетикалық дағдарысты шеше ме?

Жел, күн, биомасса энергиясын пайдалану артып, жасыл сутегін өндіру жобалары пайда болуда. Сонымен қатар тау-кен өнеркәсібі экономиканың энергияны көп қажет ететін салаларының бірі болып табылады. Әлемде қатты пайдалы қазбаларға сұраныс тек өсіп келе жатқандықтан, металл өндірісінің энергия сыйымдылығының одан әрі артуы болжануда.

— Алтын өндіру энергияны ең көп қажет ететін сала болып табылады және өндірілген 1 млн тоннаға шаққандағы парниктік газдар шығарындыларының ең жоғары мөлшері осы салаға тиесілі. Мәселен, 2017 жылы әлемде 3,5 тоннадан астам алтын өндірілген. Бұл шамамен 250 тераватт энергияны қажет етті. Демек, парниктік газдар шығарындылары бір уақытта шамамен 75 млн тонна көмірқышқыл газының эквивалентін құраған. Ал болат өндірісі энергияны аз қажет етеді, алтынмен салыстырғанда өндірілген металдың тоннасына азырақ парниктік шығарындылармен келеді. Дегенмен темір өндірісі әлемдегі энергияның ең ірі тұтынушысы және шын мәнінде жаһандық ауқымда парниктік газдар шығарындыларының көзіне айналды, – деп эколог маман талдау нәтижелерімен бөлісті.

  Климатқа байланысты қаржылық ақпаратты ашу жөніндегі жұмыс тобының (TCFD) мәліметтері бойынша кәсіпорынның парниктік газдар шығарындылары үш бағытқа бөлінеді: өндірістен тікелей шығарындылар, сатып алынған энергияны тұтыну және кәсіпорын бақылауынан тыс процестерден жанама шығарындылар.

— Ал егер кәсіпорын жанама шығарындыларға қандай да бір түрде әсер ете алмаса, онда жаңартылатын энергия көздеріне (ЖЭК) ауысу энергия шығарындыларын азайтудың тамаша шешімі болып табылады. Кәсіпорын жаңартылатын энергия көздерін пайдалану арқылы энергияны өзі өндіре алады немесе энергия шығарындыларын азайту үшін жасыл энергияны басқа өндірушілерден сатып ала алады, – дейді мамандар.

Әлемде баламалы энергетиканы дамытудың оң мысалдары қазірдің өзінде бар. Мысалы, Centamin компаниясының Мысыр сукари кенішінде тікелей шығарындыларды азайту үшін былтырғы жылы батарея жүйесі бар 26 МВт күн электр станциясы іске қосылды, бұл шахтаға күн энергиясынан энергия сұранысының 20% дейін өндіруге мүмкіндік берді. Үнемдеу тәулігіне 70 000 литр дизель отынын құрады, бұл жылына 60 000 көмірқышқыл газының шығарындыларына тең.

Ал алтын өндіруші Polyus Gold International компаниясы топтың негізгі кәсіпорындарын қуаттандыру үшін ресейлік компаниялар беретін су электр энергиясына көшу арқылы энергия шығарындыларын 100 пайызға дерлік азайтып отыр.

2018-2019 жылдары пайдалануға берілген жобалардың басым бөлігі гибридті, яғни күн мен жел энергиясын пайдалануды аккумуляторлармен біріктіреді. Гибридті емес жобалардың ішінде күн және жел электр станциялары көш бастап тұр.

— Күн және жел қондырғыларының артықшылықтарының қатарында өндірілетін электр энергиясының төмен құны және орнатылған қуаттылықтың үлкен диапазоны, негізгі кемшілігі – орналасқан жеріне тәуелділік. Оларды барлық жерде қолдануға болмайды. Күн батареяларын орнату өте үлкен аумақтарды және резервтік қуат көздерін қажет етеді, өйткені ол түнде жұмыс істемейді, – деп атап өтті Эльмира Ғалымжанқызы.

Өткен жылы Wardell Armstrong International (WAI) Африкадағы ірі жоба үшін әртүрлі баламалы энергия технологияларын қолдану мүмкіндігі бағалады.

Бастапқы кезеңде жобаның бүкіл қызмет ету мерзіміне арналған энергия қажеттілігі 6000 гигаватт деп бағаланды. Сұранысты қанағаттандыру үшін бастапқыда қуаты 40 мегаватт мұнаймен жұмыс істейтін электр станциясы қарастырылды, оның қызмет ету мерзімі ішінде мұндай станциядан жалпы көмірқышқыл газының эквивалентті шығарындылары 4,6 миллион тоннаны құрайды. Ал мазут сатып алуға кеткен сметалық шығындар 634 миллион долларға бағаланды.

— Балама ретінде кеңесшілер күн, жел және су электр станциясын салу нұсқаларын бөлек қарастырды, өйткені жобаның орналасқан жері кез келген нұсқаны бірдей сәтті пайдалануға мүмкіндік береді. Құрылысқа күрделі шығындарды бағалау жүргізіліп, нәтижесінде бір киловатт электр энергиясының құны есептелді. Қаржылық-экономикалық артықшылықтар көзге ұрып тұр, – дейді эколог.

Дегенмен баламалы энергия көздерімен жұмыс істейтін электр станциясын салудың да әлеуметтік пайдасы бар, өйткені кеніштің жұмыс істеу мерзімі аяқталғаннан кейін станция жергілікті тұрғындардың басқаруына берілуі мүмкін, олар одан әрі электр энергиясын өндіруге пайдаланып, жеңілдіктер алады.

2009 жылдан бастап елімізде жаңартылатын энергия көздерін дамытуды қолдаудың заңнамалық тұрғыдан бекітілген жүйесі бар. Өндірілген электр энергиясын арнайы тарифтер бойынша мемлекеттік желіге сатуға болады. ЖЭК-тен электр энергиясын сатып алуға кепілдік беріледі. Өндіруші энергия тасымалдаушы ұйымдардың қызметтеріне ақы төлеуден босатылды, электр энергиясын желілер арқылы тасымалдау кезінде ЖЭК үшін басымдық белгіленді.

— Мыс, литий, никель, неодим күн және аккумулятор батареяларын, жел турбиналарын жасау үшін қажет. Жаңартылатын энергия секторының дамуы осы металдарға сұраныстың артуына себеп болады. Халықаралық жаңартылатын энергия агенттігінің болжамы бойынша, әлемдік сұраныстың өсуі айтарлықтай. Бұл сондай-ақ минералды ресурстарға бай Қазақстан үшін қосымша мүмкіндіктер береді, – дейді сарапшы.

Қазақстан 2022 жылы 112,8 млрд кВт/сағ электр энергиясын өндірді, бұл 2022 жылғы жоспардың 103,4%. Бұл ретте статистикалық деректер бойынша 2022 жылға жаңартылатын энергия көздері объектілерінің электр энергиясын өндіру 4,5 млрд кВт/сағ құрады немесе бір жылға арналған жоспардың 100%. Электр энергиясын өндірудің жалпы көлеміндегі ЖЭК үлесі 4% құрайды.