«Жусан» операциясы жалғаса ма?

«Барлығы 12 адам Отанына оралды» деп хабарланды: төрт ер адам, бір әйел және жеті бала, оның ішінде екеуі жетім. Ұлттық қауіпсіздік комитеті мен сыртқы істер министрлігі олардың елге оралуын АҚШ және басқа да халықаралық серіктестердің қолдауымен жүзеге асырды. Өз кезегінде сыртқы істер министрлігі бұл жөнінде мынадай мәлімдеме жасады: «Ұлттық заңнамаға және халықаралық міндеттемелерге сәйкес, террористік әрекетке қатысы бар адамдар жауапқа тартылады. Жетімдер туыстарының қамқорлығына беріледі, мемлекет оларға барлық қажетті көмекті көрсетеді. Әйелдер мен балалар оңалту және әлеуметтендіру бағдарламаларына қосылады».

        Сириядан Қазақстанға оралған балалардың көпшілігі соғыста ата-анасынан айырылды, енді құжаттар мен баспана алу үшін тез арада қайтыс болу фактісін дәлелдеуге мәжбүр. Естеріңізге сала кетейік, «Жусан» арнайы операциясының бірінші кезеңінде 47 қазақстандық Сириядағы ұрыс аймағынан елге қайтарылды. Екінші кезеңде 231 қазақстандық эвакуацияланды, оның ішінде 156 бала бар, олардың көпшілігі мектеп жасына дейінгі бүлдіршіндер. Үшінші кезеңде 67 әйел, 171 бала, оның ішінде тоғыз жетім бала елге қайтарылды. Операция аясында елге қайтарылған адамдар терроризмді насихаттағаны және террористік әрекеттерге қатысқаны үшін сотталды.

       Қазақстан президентінің саяси мәселелер жөніндегі көмекшісі, саясаттанушы Ерлан Қарин «Жусан» операциясының жалғасы болатынын жоққа шығармайтынын атап өтті. «Сирияда біздің азаматтарымыздың аз бөлігі ғана қалса да, қолайлы жағдайлар мен қосымша ақпарат болғаннан кейін тиісті жұмыстар жалғасын табады», – деді Қарин мырза жақында әлемнің 57 ел басшыларына, «Әл-Хол» қоныс аударушылар лагерінде әлі күнге дейін адам төзгісіз жағдайда жатқан азаматтарын қайтару үшін шаралар қабылдау қажеттігі туралы БҰҰ сарапшыларының үндеуіне түсініктеме бере отырып. Сарапшылардың пікірінше, бұл лагерьде 64 мыңға жуық адам бар, олардың басым бөлігі әйелдер мен балалар.

        Сириядағы әскери іс-қимылдардың басталғанына 10 жыл толыпты. Қазақстандық «Жусан» операциясы (республика азаматтарын шетелдегі соғыс аймағынан елге қайтаруға бағытталған шара) тәжірибесінің бірегейлігі – республика осы соңғы үш жылда Сириядағы қоныс аударушылар лагерьлерінен өз азаматтарының негізгі бөлігін шығара алды. «Біздің қазақстандық арнайы қызметтер операцияның толық аяқталғанын бұрын хабарлаған болатын, бірақ соған қарамастан, бұл шара елге оралған азаматтар қауіпсіздігі үшін жасалатынын ескеру қажет. Демек, ИГИЛ осы «Жусан» операциясы туралы біле тұра, біздің азаматтарды жұмысқа жіберуге немесе оларды жібермес бұрын, агенттерін таныстыруға тырысуда. Оған қоса, бұған дейін ел билігі бұл операцияның орындылығын талдауға тырысқан кезде ұзақ талқылау болды. Пікірталас ұзаққа созылды, өйткені қолдаушылар мен қарсы тараптар болды», – деп түсіндірді саясаттанушы.

        Бесінші «Жусан» операциясы 2019 жылдың күзінде, ал алтыншысы бір ай бұрын болғанын нақтылады. Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің мәліметтері бойынша, барлығы «Жусан» операциясының алты кезеңі жүзеге асырылды, оның аясында 2019 жылдан бастап 607 адам өз Отанына оралды, олардың 37-сі ерлер, 157-сі әйелдер және 413 бала, оның 34-і жетім балалар. Оралғандардың ішіндегі 31 ер-азамат пен 18 әйел адам ДАИШ қызметіне қатысқаны үшін сотталды. Биыл қаңтарда қайтып келген тағы төрт ер адам тергелуде.

        Қазақстандағы «Жусан» операциясын көптеген халықаралық ұйымдар жоғары бағалады. Оның жетістігі қазақстандық арнайы қызметтердің, әскери қызметкерлер мен дипломаттардың үйлесімді жұмысының негізінде ғана емес, сонымен қатар республиканың бейбіт сыртқы саясатының арқасында қамтамасыз етіліп отырғаны анық.

       Қазақстандықтардың көпшілігі елге оралған отандастары жаңа өмір бастау үшін оларға көмек қолын созу қажет деп санады. Десек те, кейбір азаматтар олар қазақстандықтарға радикалды идеологияны «жұқтырады» және қоғам үшін қауіпті деген ойларға бейім болды. Бұл операцияны қолдаушыларға келетін болсақ, олардың басты аргументтерінің бірі  болашақта радикалды топтардың қатарына қосылуы мүмкін жазықсыз қазақ балаларын құтқару болатын.

         Операцияның бірінші кезеңі объективті себептермен бірнеше рет кейінге қалдырылды. Мұны біліп алғаннан кейін кейбір радикалды топтардың басшылығы әйелдер мен балалар үшін ақы төлеу туралы ұсыныстар да білдірді. Мұның артында оларға жанашырлық емес, өз қатарын толықтыруға деген ұмтылыс болды. Кішкентай ұлдар адами ресурс ретінде қажет жастарға айналады. Сондықтан Қазақстан билігінің бастамасымен өткізілген операция біздің азаматтарымызды бір радикалды топтан екіншісіне апару қаупінің алдын алды деп айтуға да болады. Тек үш жылдың ішінде 500-ден астам бала елге қайтарылды. «Жусан» операциясының басталғанына үш жыл өтті, ал сол кездегі 10 жасар бала үш жылдан кейін радикалдар қатарына қосылуы мүмкін еді. Яғни біз тек гуманитарлық компонентті ғана емес, сонымен бірге ұлттық қауіпсіздікті де ескерген болып отырмыз.

        Сириядағы ұрыс аймағынан Қазақстан азаматтарын қайтару операциясы «Жусан» деп аталды, яғни ол даланың жусан иісі деген мағынаны білдіреді. Жусан Отанмен ассоциациялық байланысты көрсетеді. Бұл операция 2018 жылы Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамасымен құрылған болатын.